Islom dinida Ramazon oyi ulug‘ oylardan hisoblanadi. Unda ro‘zador odamning uyqusi ham ibodat, namozini qoim qilish ham ibodatdir. Uning har bir amaliga ko‘plab savoblar ziyoda qilinadi. Ramazon musulmon kishining duosi qabul bo‘ladigan oydir. Ramazon oyi Alloh taoloning rahmat va barakalari yog‘iladigan oydir. Ramazon mo‘min va musulmonlar uchun baraka oyidir. Barokotlarning adadini Alloh taolodan boshqa hech kim bilmaydi. Hozir e’tiboringizga Alloh taolo qodir qilganicha ulardan ba’zilarini keltirib o‘tamiz:
Alloh taolo Qur’on karimning Baqara surasining 185-oyatida “Ramazon oyidirki, bu oyda odamlar uchun hidoyat bo‘lib va hidoyat va furqon (haq bilan botilni ajratguvchi)ning ochiq oyatlari bo‘lib Qur’on nozil qilingan.”
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam yaxshilikda insonlarning eng saxiysi edilar. Saxovatlarining avji Ramazonda Jabroil alayhissalom u zot bilan uchrashgan kezlari bo‘lar edi. Tasavvur qiling Qur’on karim tilovat qilinganda yerga qanchadan qancha farisha tushadi. Alloh taoloning eng so‘ngi kitobini shu oyda nozil bo‘lishi ham bu oyning ulug‘ barokatli oy ekanligini bildiradi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Kim Ramazon ro‘zasini iymon bilan, savob umidida tutsa, uning oldingi (o‘tgan) gunohlari mag‘firat qilinadi” dedilar . Imom Buxoriy rivoyat qilganlar.
Hadis qudsiyda (Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Rabbilari Alloh taolodan rivoyat qilganlar) Alloh taolo: “ Odam bolasining hamma amali (savobi) ko‘paytirib berilur. Bir yaxshilikka uning o‘n mislidan to yetti yuz barobarigacha. Magaram, ro‘za unday emas. U Men uchundir. Uning mukofatini Men berurman. U (odam bolasi)shahvatini va taomini Men uchun tark qilur”-dedi. Imom Muslim rivoyat qilganlar
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
Qachon Ramazon oyining avvalgi kechasi bo‘lsa, shaytonlar va o‘zboshimcha jinlar kishanlanadi. Do‘zah eshiklari yopiladi. Ulardan biron eshik ochilmas. Jannatning eshiklari ochilur. Ulardan biror eshik yopilmas. Har kecha bir nido qiluvchi:
“ Ey, yaxshilikni istovchi, kelib qol! Ey, yomonlikni istovchi, bas qil”- deb nido qiladi” dedilar. Imom Termiziy rivoyat qilganlar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Kim Ramazonda iymon va ixlos bilan qoim bo‘lsa, o‘tgan gunohlari mag‘firat qilinur” deganlar. Imom Buxoriy va Imom Muslim rivoyat qilganlar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Sadaqalarning eng yaxshisi Ramazon oyida qilingan sadaqadir” deganlar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bu ishda o‘z ummatlariga o‘rnak bo‘lar edilar. U zot sollallohu alayhi vasallam yaxshilikda insonlarning eng saxiysi edilar. Saxovatlarining eng avji Ramazonda bo‘lar edi. U zot Ramazonda esgan shamoldan ham saxovatli bo‘lib ketar edilar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Modomiki iftorga shoshilishar ekan, odamlar yaxshilikda bo‘laveradilar”dedilar. Imom Buxoriy rivoyat qilganlar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar:
Alloh azza va jala: “Bandalarimning menga mahbubrog‘i og‘iz ochishni tezlatganlari”, deb aytdi” dedilar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“ Kim ro‘zador kishiga iftorlik qilib bersa, u kishiga ham ro‘za tutganning ajridek savob beriladi. Bu bilan ro‘zadorning ajridan hech bir narsa kam bo‘lmas” dedilar. Imom Termiziy rivoyat qilganlar.
Bu bilan u o‘zi ro‘za tutmasa bo‘ladi degani emas. Chunki, ro‘za farz ibodat hisoblanadi. Bu hadis iftorlik qilib berishning qanchalik savobi ulug‘ ish ekanini bildirish uchun aytilgan.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bizlarga iftorlik vaqtida:
“Alloh nomi bilan, Allohim sen uchun ro‘za tutdik. Sening rizqing bilan iftorlik qildik, bizlardan (ro‘zamizni) qabul qilgin. Albatta Senning o‘zinggina eshituvchi, biluvchisan” demoqni vasiyat qildilar.
“Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Ro‘zador uchun iftorlik vaqtida rad qilinmaydigan duo bor” dedilar. Boshqa bir hadisda “ Ro‘zadorga ikki xursandlik bordir. Qachon iftor qilsa, xursand bo‘ladi. Robbisiga yo‘liqqan vaqtda (Ro‘zasi) bilan xursand bo‘ladi” dedilar. Imom Muslim rivoyat qilganlar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Kim Qadr kechasida iymon bilan, savob umidida qoim bo‘lsa, o‘tgan gunohlari mag‘firat qilinadi” dedilar. Imom Buxoriy rivoyat qilganlar.
Chunki, Qadr kechasi ming oydan afzaldir. Shuning uchun ba’zi sahoba va tobeinlar Ramazonning oxirgi o‘n kunlikda, g‘usl qilib, o‘zlariga xush bo‘yliklar sepib, yurishardi. Qadr kechasi shu o‘n kun ichida bo‘lgani uchun.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Saharlik qilinglar, chunki saharlikda baraka bor”, deganlar. Imom Buxoriy rivoyat qilganlar.
Yana boshqa bir hadisda:
“Bizlarning ro‘zamiz bilan Ahli kitoblar ro‘zasini orasini ajratib turadigan narsa saharda taomlanmoq” deganlar.
Ro‘zador ramazon ro‘zasini tutib bo‘lgandan keyin ro‘za davomida qilingan xato va kamchiliklarni to‘ldirish uchun beriladi. Fitr sadaqasini Iydi Fitrning tongi otishi bilan vojib bo‘ladi. Undan oldin berish joizdir.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Ramazon oyida qilingan umra hajga tengdir” deganlar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Albatta, ro‘zadorning og‘zidagi hidi Allohning nazdida mushkning hididan xushbo‘yroqdir” dedilar. Imom Muslim rivoyat qilganlar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Agar sizlardan biringiz ro‘za tutsa fahsh hamda lag‘v so‘zlarni gapirmasin. Agar biror kishi so‘ksa yoki urushsa, men ro‘zadorman”, desin” dedilar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Kim ro‘zadorligini unutib qo‘yib yesa yoki ichsa, ro‘zasini davom ettiraversin. Chunki, Alloh u kishini taomlantiribdi va serob qilibdi, xolos” dedilar. Imom Buxoriy va imom Muslim rivoyat qilganlar.
Alloh taolo shunday marhamat qiladi: Baqara surasi 187 oyat:
“Va to tongdan oq ip qora ipdan ajraladigan paytgacha yeb-ichaveringlar” deb marhamat qilgan.
Alloh taolo katta yoshdagi ro‘za tuta olmaydigan kishilarni fidya berishga buyurgan. Alloh taolo Qur’on karim Baqara surasining 184 oyatida:
“(Keksalik yoki zaifligi sababli) ro‘za tutishga qiynaladigan kishilar bir miskin-bechoraning bir kunlik taomi miqdorida evaz to‘lashlari lozim.” degan.
Homilador ayol bo‘lsa tug‘ub bo‘lgandan so‘ng ro‘zasining qazosini tutib beradi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Alloh taolo ramazonnig xar kuni jannatini ziynatlaydi” deganlar.
Yana boshqa bir hadisda esa, Jannatdagi bir eshik faqat ro‘zadorlar uchun ekanligi kelgan.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Jannatda bir eshik bor. U “Rayyon” deyiladi. Qiyomat kuni undan ro‘zadorlar kirishadi, ulardan boshqa hech kim undan kirmaydi. “Ro‘zadorlar qani?”deyiladi. Shunda ular turishadi. Ulardan boshqa hech kim undan kirmaydi. Ular kirgach, u berkitiladi. Keyin undan hech kim kirmaydi” dedilar. Imom Buxoriy rivoyaat qilganlar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Ramazonda farishtalar ro‘zadorlar iftorlik qilgunlaricha ularga istig‘for aytadilar” dedilar.
Imom Sufyon Savriy agar ramazon kelsa, hamma nafl ibodatlarni tark qilib, faqat Qur’on tilovot qilar edilar.
Ramazonda barcha toatlar jamlanadi. Masalan, namoz, ro‘za, tunlari qoim bo‘lish, masjidlarda Qur’oni karimning xatm qilinishi, umra ziyorati, ro‘zadorlarga iftorlik qilib berish, istig‘for aytish, tavba qilish, qarindoshlardan xabar olish va boshqa ibodatlar.
Alloh taolo barchalarimizga bu barakalardan bahramand bo‘lishni nasib qilsin!
Toshkent viloyati, Qibray tumani,
“Sa’dulla ota” jome masjidi imom-xatibi
Mirhamidov Obid
Islom ilmlarining taraqqiyotida hadis ilmi juda ham muhim o‘rin tutadi. Bu ilm nafaqat shariat asoslarining sahih manbalar orqali yetkazilishi, balki musulmon ummatining aqidaviy, fiqhiy va axloqiy asoslarini to‘g‘ri anglab olishda ham muhim ro‘l o‘ynaydi.
Xususan, hadis ilmidagi eng yirik va ishonchli manbalardan biri bo‘lgan Imom Buxoriy rahmatullohi alayhining “Sahih al-Buxoriy” asari bo‘lib, minglab ulamolar tarafidan bu kitob o‘rganilib, unga turli mazmun va uslublarda sharhlar yozganlar. Ana shunday sharhlovchi ulamolardan biri sifatida Abu Yusuf Muhammad Ya’qub al-Banoniy al-Lohuriyning nomlari alohida e’tiborga loyiqdir.
Abu Yusuf Muhammad Ya’qub al-Banoniy al-Lohuriy, ba’zi manbalarda esa bu zotning ismlari Muhammad ibn Ya’qub ibn Ali al-Banoniy shaklida ham uchraydi. Bu zotning qachon tug‘ulganlari borasida manbalarda aniq ma’lumolar ko‘rsatilmagan bo‘lsada, hijriy 1098 yilda vafot etganlari ochiq bayon qilingan.
Ya’qub al-Banoniy Hindistonning ilmiy markazlaridan biri bo‘lmish Lohur shahrida tavallud topganlar va butun umrlarini shu yerda ilmga xizmat qilishga bag‘ishlaganlar.
Ya’qub al-Banoniy mashhur muhaddis, faqih, mufassir va bir qancha ilmlarda yirik hanafiy olimlardan hisoblanadilar.
“Nuzhat al-Xavotir” asarining muallifi shayx Ya’qub Al-Banoniyning tarjimayi holini bayon qilib aytadilarki: “U zot olim, muhaddis Mavlono Ya’qub Al-Banoniy Al-Lohuriy, Lohur shahrida tug‘ilib, voyaga yetganlar. O‘z zamonasidagi yetuk olimlardan tahsil olganlar va ko‘plab ilmlarda, xususan hadis, fiqh va boshqa bir qancha ilmlarni puxta egallagan mashhur olimlardan biri bo‘lganlar”, deb ta’riflaydilar.
Bu zotning ustozlari haqida aniq ma’lumotlar uchramasada, eng yirik shogirdlari fazilatli shayx Muhammad G‘ovs ibn Abu al-Xoyr ibn Abu al-Mag‘far ibn Abdussalom al-Hanafiydir. U ilmli shayxlar oilasidan bo‘lib, hijriy 1056 yilda tug‘ilgan. U hadis ilmini shayx Muhammad Ya’qub al-Banoniy al-Lohuriydan o‘rgangan.
Ya’qub al-Banoniy hadis ilmda ham chuqur bilim egasi sifatida tanilgan olimlardandir. U zotning eng mashhur asari “Al-xoyr al-Joriy fi Sharhi sahih Al-Buxoriy” bo‘lib, bu asar imom Buxoriyning “Sahih al-Buxoriy” kitobiga yozilgan muhim sharhlardan biri hisoblanadi.
Abu Yusuf Muhammad Ya’qub al-Banoniy al-Lohuriy ilmiy maqom va martaba jihatidan yuksak mavqega ega bo‘lgan olimlardandir. Manbalarda u zot bir qancha asarlarning muallifi ekani qayd etilgan. Quyida ularning ba’zilarini keltirib o‘tamiz:
Abu Yusuf Muhammad Ya’qub al-Banoniy al-Lohuriy hijriy 1098 yilda vafot etganlari qayd etilgan.
Shuningdek, qo‘lyozma nusxasining ko‘chirilgani ham bu sanani tasdiqlaydi. “Nuzhat al-Xavotir” kitobi muallifi ham uning 1098 hijriy yilda vafot etganini ta’kidlab bunday yozadi: “U hijriy bir ming to‘qson sakkizinchi yilda vafot etdi. Bu sanani muftiy Valiyyulloh al-Farhobodiy o‘z ta’liqlaridan birida ochiq bayon qilgan”.
Bu zot Hindistonning Dehli shahrida vafot etganlar va o‘z uylariga dafn etilganlar.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, Abu Yusuf Muhammad Ya’qub al-Banoniy al-Lohuriy o‘z davrining yirik allomalaridan biri bo‘lib, hadis, fiqh, tafsir kabi ilmlarda chuqur bilmga ega bo‘lgan zotlardan sanaladilar. U zotning ilmiy, ma’naviy merosi Hindiston mintaqasidagi islomiy ilmiy taraqqiyotga katta ta’sir ko‘rsatgan va ko‘rsatib kelmoqda. Bugungi kunda ham u zotning qoldirga ilmiy meroslari tadqiqotchilar uchun ham bebaho manba bo‘lib xizmat qilmoqda.
Muhammad Umar Muhammadjonov,
Toshkent Islom instituti talabasi.