Нафс ислоҳ қилинса, Шайтон ғулу қилолмайди. Инсоннинг асл душмани ўз ичидадир, у кўп нарсалар истайди. Болаликдан бошлаб ҳали қанд-қурс, ҳали шакар, ҳали хўрозқанд ёки ўйинчоққа эга бўлиш истаги уйғонади. Бажарамиз, бажарамиз... Нафс эса истакларининг бажарилишига одатланади... Бу истаклар битта эмас, иккита эмас, кўп...
Ана шу нафс истакларининг талабини тўхтата билиш лозим. Тўхтатиш учун ҳам нафсни тарбия қилиш керак! Инсон ўзига ўзи: «Ҳа, чиройли, кўнглим жуда истайди, аммо олмайман, чунки – ҳаром». «Ҳа, уйқу кўп ширин, кечқурун жуда кеч ётдим, туришга қийналаман, аммо туришим ва намозни ўз вақтида ўқишим шарт», – дея олиши керак.
Инсон ўз нафсини енга билиши керак. Тасаввуф, бу – инсон ўз нафсини енгиб, Аллоҳнинг амрини бажариш ҳолига келмоғи, гуноҳлардан қочиш ҳолига келмоғидир...» Шайтон масаласидан ҳам кўра муҳимроқ бу!.. Зотан Шайтон инсонга тўғридан-тўғри бўйинтуруқ уриб, занжирлаб, боғлаб, судраб етакламайди.
«Юр, сени асир олдим», – деб банди қилиб, гуноҳ ерларга судраб кетмайди. Шайтон: «Уни қил, буни қил...» деб таклиф қилади. Буни «Шайтон васвасаси» деймиз. Шайтон ёмон, хунук ишларни чиройли кўрсатади. Нафс уни бажаради... Нафс ёмон иллатларни хушлаган пайтида агар инсон уни жиловламаса, нафс ёмон ишлар қилади. Шундай қилиб, Шайтон панада қолади. Инсоннинг энг катта душмани нафси бўлади.
Энг улуғ жиҳод – инсоннинг нафси, хоҳиш-истакларига қарши жиҳодидир. Нафснинг орзулари кўп ва кучлидир... Бу орзулар беш поғонадан иборат бўлади:
Бу мавқе – мақомлар учун жуда кўп талашиш-тортишишлар, махфий мужодала, яъни курашлар, жанглар бўлади, зимдан адоватлар, панд беришлар, фитналар, ихтилофлар бўлади... Подшонинг ўғли отасига исён қилиб, отасини тахтдан ағдаради, унга энг пойгакдан жой бериб қўяди....
– Мана, сен ҳам депутатсан!
– Ҳа, аммо депутатман. Бировнинг измидаман...
Жуда ҳазилкаш бир профессор биродаримиз бор бу ерда. Унга тўрт-беш партиядан «бизга аъзо бўлинг», деган таклиф тушибди. У айтибдики: «Мен бундай депутатларнинг «босма тулумба»[1] бу мажлисига кирмайман. Яъни «Хўп бўлади, – дегину маишатингни қилавер» тарзидаги бир фаолият бўлгани учун истамайман!», – дебди.
Депутат! Аммо депутатлик етмайди. Директор, мудир, вазир, аммо у ҳам етмайди... Президент бўлгиси келади. Иш-орзулар мана шу тахлит давом этади...
"Ислом ва ахлоқ" китобидан олинди
[1] Босма тулумба - сув чиқарадиган қўл насоси. Зарурият бўлса, босиб-босиб сув чиқарилади...
Уламолар айтишича, Қуръоннинг мусулмон банда устидаги ҳақлари қуйидагилар:
Уламолар, мўмин-мусулмон киши Қуръонни ойда бир марта хатм қилишини тавсия этишган. Қуръон тиловати ҳар бир мўминнинг кундалик вазифаси бўлиши керак. Қуръон фақат қорилар ё кексалар ўқийдиган Китоб эмас. Аллоҳга ва охират кунига имон келтирган ҳар бир банда билиши керак Қуръон ўқишни. Агар ҳафтада маълум кунларни Қуръон ўқиш ва ўрганишга сарфлаганимизда, орамизда Қуръон ўқишни билмайдиган инсон қолмасди.
Аллоҳнинг Китоби Қуръони каримни тиловат қилиш унга кўз югиртириб чиқиш ёки ёдлаганини тушунар-тушунмас такрорлаш эмас. Қуръонни бутун вужуд билан ҳис этган ҳолда ўқилади. Буни тадаббур дейилади.
Қуръон ёдлашнинг масъулияти катта. Қуръонни дилига жойлаган банда Қуръонни муттасил такрорлаб туради. Қуръонни ёдлаб, унинг ҳақларини поймол қиладиган, эътиборсизлик билан ёдлаганларини унутиб юборадиган “қори”лар огоҳлантирилган.
Ривоят қилинишича, солиҳлардан бири ўлим тўшагида ётган ҳолида ўғлига:
– Ўғлим! Менга Қуръонни олиб кел, биргина оятни унутиб қўйдим. Ўшани эсламоқчиман!, деди. Шунда ўғли ҳайрон бўлиб:
– Отажон, биргина оятни эслашингиздан қандай наф бор?! – деди. Солиҳ ота жигарбандининг саволига:
– Ўша оятни эслаган ҳолда Аллоҳ билан учрашишим ундан ғофил ҳолда йўлиқишимдан яхшироқ! – деб жавоб берган экан.
Вафотидан олдин илмга рағбат қилган уламолар ҳаётидан ибратли ҳикоялар келтирилади. Бу ҳам мусулмон банда илм-маърифатга интилиши, энг аввал, Парвардигорининг Китобини ўқишни ўрганиши, ундан имкон қадар ёдлаши кераклигига ишорадир.
Одамлар орасида обрўъ-эътиборга эга шахс гапираётганда унинг гапини бўлиш ёки маърузасига халақит бериш қандай одобсизлик-а. Тўғрими? Энди бутун оламлар Парвардигори Аллоҳнинг Каломи ўқилаётганда гаплашиш, тиловатга бепарво бўлиш қандай ҳурматсизлик эканини тасаввур қилиб кўринг!
Аллоҳ таоло Қуръони каримни ўқиш учун тилларга осон, оятларини тушуниб ибрат олиш учун фасоҳатли араб тилида нозил қилган. Агар инсон Қуръонни яхши тушунганида, уни тиловат қилишдан, Қуръон ўқишдан тўймасди. Демак, Қуръонга бўлган муҳаббатимиз зиёда бўлиши учун уни тўғри ўқиш ва ўқиганларимизни уқиш талаб этилади.
Энди ўзимизга савол берайлик: ичимизда неча фоизимиз Қуръон ўқишни билади? Қанча одам Қуръонни бошидан охиригача бехато ўқий олади? Неча киши Қуръоннинг маъноларини, ҳукмларини дарс қилиб ўқиган ёки ўқимоқда? Нима учун Қуръон ўқимаймиз? Нима учун устимизга хотиржамлик, хайр-барака, тинчлик-хотиржамлик тушишини истамаймиз? Ахир Қуръон касалликларимизга шифо ва раҳмат қилиб нозил қилинган-ку! Мусулмонман, деган ҳар бир инсон, кунда-кунора Қуръон ўқийди, уни ўрганади, ўқиганини тушунишга ҳаракат қилади.
Одилхон қори Юнусхон ўғли