Ислом шариати – энг гўзал ва енгиллик динидир, Бошқа шариатлардан фарқли равишда ўзига хос жиҳатларидан бири ҳам мусулмонларга енгиллик ўлароқ баъзи ўринларда рухсатлар ва енгилликлар берилганидир. Биргина намознинг ўзида бетоб ва узрли кишилар, қариялар ва мусофирларга нисбатан қатор енгилликлар мавжуд. Унга кўра мусофир кишилар тўрт ракъатли фарз намозларни икки ракъатга қисқартириб ўқишлари жоиз экани оят ва ҳадислар билан собит бўлган. Аммо фарз намозларига тобе бўлган равотиб суннат намозлари ҳам сафарда ўқилиш, ўқилмаслиги борасида ихтилофли қарашлар мавжуд.

Биз мазкур масалага ойдинлик киритиш мақсадида устозимиз Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф Ҳазратларининг бу борадаги фикрларини келтириб ўтамиз:

"Зафар Аҳмад Усмоний раҳматуллоҳи алайҳи ҳанафий мазҳаби устидан танқидлар кўпайганда, "бу мазҳабнинг гаплари далилсиз, ҳадисга суянмаган, фикрга суянган нарса кабидир", деган бўҳтону туҳматларга раддия қилиш учун катта бир илмий жасорат кўрсатиб, фиқҳ бобларининг ҳаммасида ҳанафий мазҳабининг барча ҳукмларига оят ва ҳадислардан далилларни тўплаб келтирган буюк олим ҳисобланадилар. Мана шу китобда "Сафарда татоввуъ, яъни фарз бўлмаган намозларни ўқиш тўғрисидаги бобда биринчи бўлиб Имом Термизий Барро ибн Озиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадис келтирилади: "Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан ўн саккиз марта сафар қилдим. Ана шу сафарим давомида у Зотнинг қуёш қиёмдан оғгандан кейин, пешиннинг фарзини ўқишдан олдин икки ракъат суннат ўқишни бирор марта тарк қилганларини кўрмадим".

Расули Акрам алайҳиссалом билан бирга ўн саккиз марта сафарда бўлган саҳобий ул Зоти шарифнинг суннат ўқиганликларини айтган бўлсалар-у, "сафарда суннат ўқишлик гуноҳ, ўқимаслик эса суннат" дейишлик нодонлик ва жоҳиллик эмасми?!

Ҳанафий мазҳабида мўтабар ҳисобланган "Оламгирия" китобида бу ҳақида шундай дейилади:

"Суннат намозлар қаср қилинмайди. Баъзи уламолар мусофир суннатни тарк қилишини жоиз ҳисоблаганлар. Лекин мухтор қавлга кўра суннатларни хавф ҳолатидагина ўқимайди, аммо хотиржамлик ва барқарорлик ҳолатларида суннатни бажо қилади".

Юқоридаги фикр ва далиллардан умумий хулоса ясайдиган бўлсак, Аҳли сунна вал жамоа мазҳабининг деярли барча имомлари – Ҳанафийлар, Шофеий, Ҳанбалий ва Моликийлар ҳам сафарда роитиба суннат намозларини ўқиш афзаллигини таъкидлайдилар. Бу фақат жоиз бўлибгина қолмай, балки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг доимий одатлари – суннатларидир. Бу борада ихтилофлар чиқариш У Зот алайҳиссаломнинг шафоатларидан умидвор бўлган мусулмоннинг иши эмас.

Ҳанафий мазҳабининг яна бир мўтабар манбаларидан бири, Иброҳим Ҳалабийнинг "Ҳалабийи Кабир" деб аталадиган машҳур асарида қуйидагича ибораларни кўришимиз мумкин:

يرخص للمسافر ترك السنن على قول البعض. و قال: الفضل لا يرخص. و فى المبسوط لشمس الأئمة لا قصر فى السنن و تكلموا فى فضل. و قال الهندوانى الفعل افضل حالة النزول و الترك فى حالة السير. انتهى. و هذا الأعدل اذا لم تكن مشقة حالة النزول. و قد تقدم عن ابن عمر انه قال:"لو كنت مسبّحا لـأتممت". و قال هشام: "رأيت محمدا كثيرا لا يتطوع فى السفر قبل الظهر و لا بعدها، و لا يدع ركعتي الفجر و المغرب، و ما رأيته يتطوع قبل العصر و لا قبل العشاء". كذا فى شرح الهداية للسروجى.

"Мусофир учун баъзиларнинг қавлига кўра суннатларни тарк қилишга рухсат берилади, фазл жиҳатидан рухсат берилмайди деганлар ҳам бор. Шамсул Аимма "Ал-Мабсут" да: "Суннатларда қаср қилинмайди, унинг фазилати борасида уламолар гапириб ўтганлар" дейилган. Ал Ҳиндувоний: "Сафарда бирор жойга бориб тушган ҳолатда суннатларни қилиш афзал, йўлда кетаётган ҳолатда эса тарк қилиш яхши" деган. Бирор жойга бориб тушган ҳолатда машаққат бўлмаса, демак, мана шу фикр адолатлироқдир. Ибн Умардан келган бир ривоятда, "Агар суннат ўқийдиган бўлсам, фарзларни тўла ўқирдим" деган. Ҳишом айтади: "Муҳаммад (Ибн Ҳасан Шайбоний)ни кўп бора кўрганманки, сафарда пешиндан олдин ҳам, кейин ҳам нафл (яъни, суннат) ўқимасди. Лекин бомдод ва шомнинг икки ракъат (суннат)ини тарк қиламасди. Асрдан олдин ҳам, хуфтондан аввал ҳам нафл ўқиганини кўрмаганман.

Ушбу иборалардан маълум бўладики, сафарда суннат намозларини тарк қилишга рухсат берилган бўлсада, фазилат жиҳатидан уларни ўқишликда ҳам гуноҳ йўқ.

Ҳилола ИСМОИЛОВА,
4-курс талабаси