۞لَّيۡسَ ٱلۡبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمۡ قِبَلَ ٱلۡمَشۡرِقِ وَٱلۡمَغۡرِبِ وَلَٰكِنَّ ٱلۡبِرَّ مَنۡ ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةِ وَٱلۡكِتَٰبِ وَٱلنَّبِيِّۧنَ وَءَاتَى ٱلۡمَالَ عَلَىٰ حُبِّهِۦ ذَوِي ٱلۡقُرۡبَىٰ وَٱلۡيَتَٰمَىٰ وَٱلۡمَسَٰكِينَ وَٱبۡنَ ٱلسَّبِيلِ وَٱلسَّآئِلِينَ وَفِي ٱلرِّقَابِ وَأَقَامَ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتَى ٱلزَّكَوٰةَ وَٱلۡمُوفُونَ بِعَهۡدِهِمۡ إِذَا عَٰهَدُواْۖ وَٱلصَّٰبِرِينَ فِي ٱلۡبَأۡسَآءِ وَٱلضَّرَّآءِ وَحِينَ ٱلۡبَأۡسِۗ أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ صَدَقُواْۖ وَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُتَّقُونَ١٧٧
177. Юзингизни машриқ ёки мағрибга буришингизгина яхшилик эмас, Аллоҳга, қиёмат кунига, фаришталарга, китобларга, пайғамбарларга имон келтирган, ўзи яхши кўрган молини қариндошларга, етимларга, мискинларга, мусофирларга, сўровчиларга, қулларни озод қилишга берадиган, намозни адо қиладиган, закотни берадиган, аҳдлашганда вафо қиладиган, қийинчилик ва муҳтожликда, мусибат етганида сабр қиладиганлар яхшилардир. Ана шулар сиддиқдирлар, ана шулар тақволилардир.
Юзни машриқ ёки мағриб томонга (қиблага) йўналтириб, ибодат қилишларнинг ўзигина яхшилик саналмайди. Ушбу ояти каримада Аллоҳ таоло яхши инсонларнинг (аброрларнинг) бир неча сифатларини зикр этмоқда. Уларнинг энг биринчи фазилати албатта имонли бўлишларидир. Аллоҳга, қиёмат кунининг келишига, Аллоҳнинг фаришталарига, нозил қилган китобларига, юборган пайғамбарларига имон келтирган мўминларгина яхши саналади. Инсоният бахту саодати йўлида ҳар қанча улкан яхшиликлар қилмасин, буюк кашфиётлар ва ихтироларни ўйлаб топмасин, кишида имон бўлмаса, унинг яхшиликлари сариқ чақа каби қадр топмайди, савоб берилмайди. Мўминларнинг кейинги фазилатларига саховатпешалик, инсонпарварлик киради: улар энг яхши кўрган молларидан қавми-қариндошларига, етимларга, камбағал-бечораҳол кишиларга, сафарда қийналиб қолган мусофирларга, тиланчи-сўровчиларга, қулларни озод қилиш учун эҳсон қилишса, улкан ажр-савобларга сазовор бўлишади. Яна чин мўминлар намозларини ўз вақтида, барча арконларини ўрнига қўйиб адо этишади, закотларини Аллоҳ буюрган эгаларига беришади, аҳдлашишса, албатта вафо қилишади, бошларига ҳар қандай қийинчилик ва машаққат келса, чиройли сабр қилишади. Ана шундай инсонларгина содиқ мўмин ва чин тақволи саналишади, улар мўминликлари учун ҳам Аллоҳдан қўрқишади, гуноҳлардан тийилишади, Парвардигорнинг амр-фармонларида қоим туришади.
Илоҳий маълумотларга чин дилдан ишониб, ҳеч иккиланмай тасдиқ этувчи ва амал қилувчи, тили билан дили бир зотлар «сиддиқ» деб аталади. Уларнинг охиратдаги даражаси расуллар ва шаҳидлар қаторида туради. Ислом тарихида бу шарафга биринчи бўлиб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг пайғамбарликларини, меърожга чиққанларини ҳеч тараддудланмай тасдиқ этган улуғ саҳобий, Ислом давлатининг илк халифаси Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу эришганлар. Тақводорлар эса Аллоҳ таолодан қўрқувчи, У Зот тақиқлаган ишлардан четда бўлувчи, қабоҳат ва кароҳиятли нарсалардан ҳазар қилувчи кишилардир. Аллоҳнинг уқубати ва азобларидан сақланиш учун Унинг буйруқларини бажариш, қайтариқларидан четланиш «тақво» дейилади. Тақво Аллоҳ таолодан қўрқиш, ҳаром ва шубҳали нарсалардан тийилишдир. Бундай хислат соҳиби тақводор (муттақий) саналади. Тақводор киши ишончли саналади, ундан ҳеч ким зиён кўрмайди. Исломда барча инсонлар бири-бири билан тенгдир, улар фақат тақволари билан ажралиб туришади. Қуръони каримда: «Аллоҳ наздида сизларнинг энг ҳурматлироғингиз тақводорроғингиздир», дейилган.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Дўстингиз билан бирор дунёвий манфаат ёки бир мақсад учун эмас, аксинча, Аллоҳ йўлида биродар бўлишни хоҳлайсиз.
Борди-ю, хатога йўл қўйсангиз, ҳеч иккиланмай сизни тўғри йўлга бошлашини хоҳлайсиз.
Дўстингиз сирингизни бировларга тарқатмасдан, ичида сақлашини хоҳлайсиз.
Дўстингиз сизни ғийбат қилмаслигини ва яна сиз ҳақингизда ёмон гаплар гапирмаслигини хоҳлайсиз.
Барча ишларда тилию дили бир бўлишини хоҳлайсиз.
Ишингиз тушиб турганида, сизга ҳеч иккиланмай ёрдам беришини хоҳлайсиз.
Дўстингиз хулқингиздаги камчиликларни меъёр доирасида кўтариб, ташлаб кетмаслигини хоҳлайсиз.
Дўстингиз сизни пастга тортқиламасин, аксинча, ўзи кўтарилган зинапоялар томон олиб чиқсин. Ўзингиздан-да, хушхулқ, амалда маҳкам ва ўткир ақл эгаси бўлган кишини дўст сифатида танланг!
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу борада бундай дедилар: “Сизларнинг яхшиларингиз уни кўриш сизларга Аллоҳни эслатадиган ва гапи илмингизни зиёда қиладиган ва амали сизларни охиратга ундайдиган одамдир”[1].
Қаерда бўлсангиз ҳам солиҳ кишиларни излаб топинг ва уларни дўст тутинг. Имом Шофеъий раҳматуллоҳи алайҳ айтадилар:
Уларнинг сафида бўлмасам ҳам мен,
Солиҳ кишиларнинг ошуфтасиман.
Ул зотлар ортидан эргашиб зора,
Шафоат йўлига топсам гар чора.
Муккасидан кетган гуноҳлар ичра,
Бундай кишиларни суймасман сира,
Бўлса ҳам амалларим ундан-да қора.
Луқмони Ҳаким раҳимаҳуллоҳ ўғлига васият қилиб: “Эй ўғлим, бирга юрсанг сенга безак бўладиган, унинг олдида бўлмаганинг пайт сени ҳимоя қиладиган киши билан дўст тутин”, деган экан.
Доимо сизга ёрдам қўлини чўзадиган ва яхшилик томон етаклаб, ёмонликдан четлатадиган кишиларга яқин бўлинг. Яхшилар билан бирга бўлишга интилинг.
Кузатувлардан маълумки инсон дўстига жуда катта таъсир ўтказади. У дўстини яхшилик йўлига бошлаб, унинг иймонию диёнатини зиёда қилиши ҳам мумкин, ёки, аксинча, залолат ва бузғунчилик ботқоғига ботириб, уни ҳалокатга юз туттириши ҳам мумкин. Бу борада Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Киши дўстининг динидадир. Шундай экан, бирингиз ким билан ошно бўлаётганига қарасин”.
Ҳассон Шамсий Пошонинг
“Жаннат бўстонидаги оилавий оқшомлар” номли китобидан
Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Илҳом Оҳунд, Абдулбосит Абдулвоҳид таржимаси.
[1] Имом Термизий ривояти.