16 Январ, 2025, 16 Ражаб, 1446
16 Январ, 2025, 16 Ражаб, 1446
Исломнинг энг муҳим жиҳати эътиқоддир. Қусурлар, гуноҳлар афв этилиши мумкин. Аллоҳнинг авф этиш хислати бор. У кечиримлидир. Унинг мағфирати бор, раҳмати бор, гуноҳлар тавба ила ювилиши мумкин. Муҳим бўлгани эътиқоддир. Бу илмий тамалдир, ҳақиқатни тўғри англашдир. Бу ҳақиқат тўғри англашилганда Аллоҳ ўтган нуқсонларни мағфират қилади.
إِنَّ اللّهَ لاَ يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَن يَشَاء
«Албатта Аллоҳ Ўзига (бирон нарсанинг) шерик қилинишини кечирмас. Шундан бошқа гуноҳларни Ўзи хоҳлаган бандалари учун кечирур» (Нисо, 48).
Аллоҳ фақат бу ҳақиқатни тушунмаганларни кечирмас. Бу илмий ҳақиқатни фаҳмламаганларни афв этмас, қолганларини кечирар. Айтган ножўя сўзларини кечириши мумкин. Муҳими ишонч-эътиқоддир. Демак, аввало биз бу илмий ҳақиқатнинг моҳиятини чуқур англаб олишимиз керак.
Куфр – кечирилмас бир гуноҳ. Ширк кечирилмас бир гуноҳ. Куфр тамоман инкор қилмоқдир. Ширк ботил эътиқод ёки шерик қилмоқ. Ширк тамоман инкор этиш бўлмаса-да, унда бир ишонч бор. Ана шу ишонч ботил, беҳуда, қийматсиз, ярамас, кечирилмасдир...
Инсоният Аллоҳни тўғри танишга мажбур. Ё тўғри танийди, ё танимаса кечирилмас. Инсоннинг энг улуғ вазифаси яратганни тўғри танишдир.
Инсон ҳар кун унга ризқ берган, соғлиқ ва ақл берган турли-туман туганмас неъматлар берган Аллоҳни мутлақо таниши, билиши керак. Мазкур хатоларни Аллоҳ кечирмайди. Исломнинг мантиғи– ана шу. Ҳазрати Одам Атомиздан то ҳазрати пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга қадар ўтган пайғамбарларнинг мужодала ва ҳаракатлари ҳам шу хусусда эди.
Инсон фарзанди бу ҳақиқатларни англаши керак: қўли билан ясаган тошга, осмонда кўрган қуёшга, ойга, юлдузга сиғинмаслиги керак. Чунки, улар каби бир қанча қуёш, қуёш системаси, юлдузлар мавжудлиги илмда айтилаяпти. Биз ҳам бир қанча қуёш системаси борлигини биламиз. Инсон ерга ётқизиб сўйиладиган, гўшти кабоб бўладиган ҳайвонларга сиғинмайди, ҳақиқатни топади, беҳуда амалларни қилмайди.
Ислом инсон фикрининг чалғиши, хатога кетишидан огоҳлантиради. Шайтонга сиғинмаслик, ибодат қилмаслик ҳақида шундай бир сўз бор:
لَا تَعْبُدِ الشَّيْطَانَ
"Шайтонга ибодат қилманглар" (Марям, 44).
Сўнгра нафсга сиғиниш, унга «бут» каби қуллуқ қилиш ҳақида:
أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ
"Эй Муҳаммад, ҳавойи нафсини ўзига «илоҳ» қилиб олган ва Аллоҳ уни билган ҳолида йўлдан оздириб қулоқ ва кўнглини муҳрлаб, кўз олдига парда тортиб қўйган кимсани кўрганмисиз?" (Жосия, 23).
Инсонлар баъзан Аллоҳга сиғинмай, итоат этмай, Шайтонга итоат этиб, унинг амру фармонини бажаришади. Баъзилар нафсига тобеъ унинг шайтоний амрларига итоат қиладилар. Бу қабиҳликлардан ўзни сақлаб ва ёлғиз Аллоҳга итоат қилиш, унинг амру фармонини бажариш, якка-ягона деб, фақат Аллоҳга сиғиниш исломнинг тамали ҳисобланади.
Ислом ақл ва мантиққа уйғун, XX асрга ва қиёматга қадар давомли, мос ва мувофиқ...
Амалларнинг ташқи томони аҳамиятли эмас. Ботини муҳимдир. Исломда ният ва ихлос асосдир. Икки киши айнан бир ишни бажаради. Лекин бириники қабул бўлади, иккинчисиники эса йўқ. Чунки, бирининг нияти холис, иккинчисининг хаёли бошқа нарсада, нияти бузуқ. Зоҳиран бир хил амал бажарадилар аммо Аллоҳ бириникини қабул қилади, бошқасиникини қилмайди. Бирига мукофот беради, иккинчисига жазо. Ислом шундай холис самимиятни ташвиқ этган, зоҳирпарастликни қабул этмайдиган диндир. Ички покликни, ботиний самимиятни талаб қилган, тавсия этган бир диндир. Ҳатто Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Иннаддина аннасиҳату", деганлар.
Бу ҳадис тўғри таржима этилмаган, маъноси тўғри англашилмаган ҳадислардан биридир. Ҳадисни «Дин насиҳатдур» деб нотўғри таржима этишади. Яъни, «Аддину аннасиҳату»– «Дин самимиятдир» демак... Чунки «насиҳат» самимият маъносида келади. Дин– «ўгит» дегани эмас. Ўгит бўлмаса-да, овоз чиқмаса-да, барибир дин– самимиятдир!
Ўтган куни қўлимга бир китоб тушди. Унда: «Инсон» сўзининг ўзаро мулоқот, хабарлашишдаги роли 10 фоиздир. 30 фоизи имо-ишоралардир, 10 фоиз сўздир, 60 фоиз ҳол-аҳвол, вазият, кайфиятдир»– дейилади Ҳақиқий мулоқот, ҳақиқий хабарлашиш «ҳол» биландир. Китоб «ҳол» билан ўзаро мулоқотни, алоқани, хабарлашишни тўла таъминлаш тўғрисида ёзилган. Ўзаро суҳбат, мулоқотдан инсон ўзига зарур хабарларни ола билади. Бу ерда муҳими самимиятдир.
«Аддину аннасиҳату» демак, «дин самимиятдир» дегани. Зотан кейинги жумлалар масалани ойдинлаштиради:
"Қолу лиман ё расулуллоҳ?" Дедиларки: «Ким учун, ё Расулаллоҳ?» "Лиллоҳи"«Аллоҳ учун самимиятдир...» Агар насиҳат маъносида бўлсайди, қул Аллоҳга насиҳат қиладими?/ Қул Аллоҳга ўгит бера оладими? Йўқ, албатта! Демак, насиҳат маъносида эмас балки, Аллоҳга нисбатан самимият маъносидадир. /Ва лирасулиҳи/ «Расулуллоҳга нисбатан самимият...» /Ва ликитобиҳи/ «Қуръонга нисбатан самимият...» Қуръонга нисбатан насиҳату баҳс мавзуси йўқдир /Ва лиаимматил муслимина/ «Мусулмонларнинг раҳбарларига нисбатан самимият...» /Ва омматуҳум/ барчасига нисбатан самимият.
Нақадар гўзал!.. Дин тамоман самимиятдир.
Дин қуруқ маросим эмас, ташқи шакл ҳам эмас... Моҳиятдир ва самимиятдир. Тамоман самимиятдир. Аллоҳга, расулига, Қуръонга, имомларига, мусулмонларга бошлиқ бўлганларнинг ҳаммасига, барчасига нисбатан самимият. Пайғамбар алайҳиссалом ана шундай таъкидлайдилар, хулосалайдилар.
Маҳмуд Асъад Жўшоннинг
"Ислом ва ахлоқ" китобидан олинди
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларнинг энг яхшиси менинг асримдагилар, сўнгра уларга яқинлар, сўнгра уларга яқинлар», дедилар (Бухорий, Термизий, Ибн Можа, Ибн Ҳанбал ривоят қилишган).
Мусулмон уммати тарихидаги энг яхши давр Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг саҳобалари яшаб ўтган аср бўлиб, у тарих зарварақларидан «Саодат асри» деган ном билан жой олди. Кейинги аср тўрт буюк саҳоба бошчилигида олиб борилган асрларга татигулик ишлар сабабли «Рошид халифалар даври» деган ном билан тарих саҳифаларига битиб қўйилди. Кейинги аср «Умавийлар асри» дея аталиб, мана шу даврдан поғонама-поғона пастлаш ҳолати кузатилди.
Умавийлар давлати Умайя ибн Абдушшамс ибн Абдуманофга нисбат берилади.
Умайя исмли ушбу шахс жоҳилият даврида Қурайш уруғларидан бирининг бошлиғи бўлиб, амакиси Ҳошим ибн Абдуманоф билан ҳар доим Қурайшнинг раҳбарлигини талашиб келар эди. Ислом келгач, мазкур талашув очиқ-ойдин душманликка айланди: Бану Умайя қабиласи Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга, у зотнинг даъватларига қарши турди; Бану Ҳошим қабиласи эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга барча ишларда кўмакдош бўлди, у зот соллаллоҳу алайҳи васалламни душманларнинг ёмонликларидан ҳимоя қилди.
Бану Умайя одамлари Макка фатҳи даврида бошқа иложлари қолмаганидан кейингина Исломни қабул қилишди. Дастлабки асрларда Исломда пешқадам бўлган уруғларнинг энг катта бобоси Абдуманоф ҳисобланади.
Бану Умайя (умавийлар) тарихини бузиш
Бану Умайянинг тарихи тафсилотларига эътибор берадиган бўлсак, унинг бузиб кўрсатилганлиги, уларни кўпроқ қоралаш ҳолатларини кузатамиз. Бу ишларнинг кўпчилиги уларнинг асосий сиёсий хусуматчилари – аббосийлар томонидан қилинган, чунки тарихга оид китобларнинг кўп қисми айнан аббосийларнинг ҳукмдорлик даврида ёзилган. Шунингдек, шийъалар, хаворижлар, тарихни яхши билмай туриб оғзаки сўзлаб юрадиган оми кишилар ҳам Бану Умайянинг сиёсий душманлари ҳисобланиб, улар ушбу қабиланинг жуда кўп туҳматларга қолишига ҳам сабаб бўлган.
Бу туҳмат ва қоралашлар турли-туман бўлиб, асосий эътибор Бану Умайянинг обрўсини тўкадиган тарихий ҳодисаларга қаратилган, улар бўрттириб кўрсатилган. Ушбу ҳодисаларни нишон қилиб, уларнинг қадрини туширишга олиб борадиган гаплар айтилган:
1. Бану Умайянинг илк даврда Исломга қарши турганлари, Исломни кечикиб қабул қилганлари жуда кўп такрорланади, лекин уларнинг Исломга кирганларидан кейинги буюк ишлари, жумладан, кўплаб юртларни фатҳ этишда кўрсатган хизматлари мутлақо эсланмайди.
2. Бану Умайя даврида содир этилган мусибатлар бўрттириб гапирилади. Карбало воқеаси, имом Ҳусайн ва у кишининг оилаларининг қатл этилиши, Ҳарра воқеаси, Мадинадаги Ҳарамни эътиборсиз қўйиш, манжаниқ билан Маккага тош отиш масалалари шулар жумласидандир.
3. Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳунинг қатл қилиниши, Зайд ибн Алий ибн Ҳусайннинг қўзғалони ва у кишининг қатл қилиниши, шунингдек, бошқа тарафларда содир бўлган хатоларни эътиборга олмаслик, халифага қарши чиқиш, тоатни бузиш каби ишларни Бану Умайяга катта айб қилиб, уларга қарши кенг тарғибот ишлари амалга оширилади.
4. Бану Умайянинг душманлари томонидан уларнинг инсоний нафсидаги заифлик нуқталарига алоҳида эътибор берилади, Бану умайялик баъзи кишилардан содир бўлган хатолар бўрттириб гапирилади, бироқ яхшиликлари беркитилади. Хусусан, ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳу ҳақларида бу очиқ-ойдин кўринади.
5. Абу Суфён ва Муовия розияллоҳу анҳумо ҳақларида ҳам бу каби ноўрин гаплар ниҳоятда кўпайган. Бану умайялик баъзи волийлар ботил ишларни қилувчи мутаассиблар дея сифатланади. Бу Ҳажжож ибн Юсуф ва Зиёд ибн Абийҳлар мисолида кўринади.
6. Язид ибн Муовия ҳамда Валид ибн Язид каби халифалар ҳақида ҳам уларга қарши жуда бўлмағур миш-мишлар тўпланиб тарқатилган. Аслида эса мусулмончилик одоби бўйича Бану Умайя даврида рошид халифалар давридагидан кўра бир оз пастлаш – сустлашиш бўлганини эслашнинг ўзи кифоя қилади. Вақт ўтиши билан хатога йўл қўйиш ҳам аста-секин кўпайиб борган. Бану Умайя давридаги мусулмонлар жамияти ҳар жиҳатдан рошид халифалар жамиятига яқин бўлган. Лекин қўлга киритилган ўлжалар, мол-мулкнинг кўпайиши натижасида катта-катта уйлар, қасрлар қуриш, шунингдек, чўри тутишнинг оммалашганлиги бор. Шу билан бирга, Бану Умайянинг жуда кўп яхши фазилатлари ҳам бўлганлиги бор ҳақиқат, лекин уларга қарши бўлган тарихчилар бу фазилатларни эътиборга олмаганлар, балки унутиб қўйганлар.
Улардан баъзиларини айтиб ўтамиз:
1. Ҳазрати Муовия ибн Абу Суфён розияллоҳу анҳу катта саҳоба бўлиб, у киши Халифа Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳуга қарши масалаларда ижтиҳод қилган, фақат ижтиҳоди унчалик тўғри бўлмаган. Лекин барибир у зот одил кишилар сафида қолган. Зотан, барча саҳобалар розияллоҳу анҳум адолатлидирлар.
Бану Умайянинг энг катта арбобларидан бири саналган Марвон ибн Ҳакам тобеъинларнинг биринчи табақасидан бўлган. У Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу, Усмон розияллоҳу анҳу ва бошқа катта саҳобалардан ҳадислар ривоят қилган.
Яна бир Бану умайялик Абдуллоҳ ибн Марвон халифа бўлишидан олдин аҳли илм ва аҳли фиқҳ бўлган. Мадинаи мунавваранинг катта олимларидан ҳисобланган.
Умар ибн Абдулазиз эса мужтаҳид имомлардан бўлган. Кўпчилик у кишини рошид халифалар қаторида санайди.
Бану Умайя қабиласининг аъзолари қозилик ишларига аралашмас эдилар. Улар кўп жойларда аҳли илм ва аҳли фазлларнинг олдинги сафларида бўлганлар.
2. Бану Умайя даврида жуда кўп буюк исломий фатҳлар бўлган. Улар шарқда Хитойгача, ғарбда Франция ва Андалус юртларигача етиб борганлар.
3. Бану Умайя даврида Ислом давлати тарихлар давомида мисли кўрилмаган энг катта кенгайишни бошидан кечирди.
4. Бану Умайя даврида жуда кўп қўриқ ерлар ўзлаштирилди, улар боғ-роғларга айлантирилди, каналлар қазилди, шаҳарлар қурилиб, ободончилик ишлари олиб борилди, атроф гуллаб-яшнади, тараққий этди.
Шу ўринда таъкидлаб айтамизки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юқоридаги «Одамларнинг энг яхшиси менинг асримдагилар, сўнгра уларга яқинлар, сўнгра уларга яқинлар» деган ҳадислари бежиз айтилмаган. Зеро, Бану Умайя қабиласининг аъзолари, раҳбарлари ва давлат бошлиқлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларига яқин асрда яшаб ўтганлар.
«Ислом тарихи» иккинчи жузи асосида тайёрланди
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа