21 Июн, 2025, 25 Зулҳижжа, 1446
21 Июн, 2025, 25 Зулҳижжа, 1446
۞مَا نَنسَخۡ مِنۡ ءَايَةٍ أَوۡ نُنسِهَا نَأۡتِ بِخَيۡرٖ مِّنۡهَآ أَوۡ مِثۡلِهَآۗ أَلَمۡ تَعۡلَمۡ أَنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٌ١٠٦
106. (Эй Муҳаммад), бирор оятни мансух қилсак ё унуттирсак, унинг ўрнига ундан яхшироғини ё унга баробарини келтирамиз. Аллоҳ ҳар нарсага қодирлигини билмадингизми?
Муфассирлар ушбу оят ҳақида қуйидагиларни ёзишган: "Мушриклар: "Муҳаммадни кўряпсизларми, асҳобларини бир ишга буюради-да, сўнгра яна уни қилишдан қайтаради. Қуръондаги бу нарса Муҳаммад ичидан тўқиб чиқарадиган сўздир. У баъзиси баъзисига зид келадиган каломдир", дейишди. Шунда Аллоҳ таоло юқоридаги ояти каримани нозил қилди".
Ҳар қандай қийин ҳолатга, шубҳа ва иккиланишга тушганда Аллоҳнинг буюрганига амал қилишни Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васалламдан ўрганишимиз керак. У зотга туширилган, амал қилинаётган оятлар ҳукми баъзан мансух (бекор) қилинар, ўрнига бошқалари туширилар эди. Ҳукм бир оятдан бошқасига кўчарди. Ишнинг ташқи кўриниши шундай эди, аммо ботини Аллоҳ таоло билан Унинг Расули ўртасида сирлигича қоларди. Шу боис у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Баъзан менга сиқилиш келиб, Аллоҳга ҳар куни етмиш марта истиғфор айтаман", деганлар (Аҳмад, Муслим, Абу Довуд, Ибн Можа, Насоий ривояти). Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: "Умар (розияллоҳу анҳу) бундай дер эди: "Бизга Убай қироат қилишни ўргатар эдилар, биз эса у кишининг қироат йўлларидан бошқача ўқир эдик. Шунда у киши: "Мен Қуръонни жаноб Расулуллоҳнинг оғизларидан ўрганганман, уни ҳеч нарса эвазига тарк қилмайман, Аллоҳ таоло: (Эй Муҳаммад), бирор оятни мансух қилсак ё унуттирсак, унинг ўрнига ундан яхшироғини ё унга баробарини келтирамиз. Аллоҳ ҳар нарсага қодирлигини билмадингизми?" деган", деди" (Бухорий ривояти).
أَلَمۡ تَعۡلَمۡ أَنَّ ٱللَّهَ لَهُۥ مُلۡكُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۗ وَمَا لَكُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ مِن وَلِيّٖ وَلَا نَصِيرٍ١٠٧
107. Осмонлар ва Ер Аллоҳнинг мулки эканини ҳамда сизларга Аллоҳдан ўзга дўст ва мададкор йўқлигини билмадингизми?
Яъни, эй мўминлар, шуни яхши билингларки, етти қават осмонлару Ердаги ҳамма нарса Аллоҳ таолонинг мулкидир. Буларнинг барини Унинг Ўзи яратган, Ўзи бошқаради, агар хоҳласа бир лаҳзада йўқ қилади. Сизларга кофир ва фожир кимсаларнинг тазйиқ ва зуғумларидан паноҳланишда Аллоҳдан ўзга бирор мададкор ҳам, дўст ҳам йўқдир. Наҳот шуларни билмасанглар?!
Шунинг учун мўминлар ҳамиша Аллоҳдан паноҳ излашлари, Унинг ҳимоясига интилишлари, Ундангина мадад ва нусрат сўрашлари лозим. Чунки осмонлар ва Ернинг эгаси бўлган Аллоҳ азза ва жалла барча махлуқларига дўст ва мададкор бўлгани учун улардан ёмонликлар, зарарлар, турли ёқимсиз нарсаларни даф қилиш билан уларни Ўз ҳимоясида сақлайди. Бу сақлашда яхши ҳам, ёмон ҳам, балки ҳайвонотлар ва бошқа нарсалар ҳам муштаракдир. Аллоҳ таоло Бани Одамни Ўзининг буйруғи билан сақлашлари учун уларга фаришталарни бириктириб қўйган. Яъни, улар ҳар қандай зарар берадиган нарсаларни улардан Аллоҳнинг буйруғи билан даф қилиб туришади. Айни пайтда Аллоҳ таоло Ўз валийлари, яъни дўстларини ҳам сақлайди. Уларнинг имонларини адаштирувчи шубҳалардан, фитналардан ва ҳалокатга олиб кетувчи шаҳватлардан сақлайди. Уларга бу каби фитналардан офият беради. Уларни инсу-жинслардан бўлган душманларидан сақлайди, уларга бу душманларига қарши нусрат-ғалаба беради.
أَمۡ تُرِيدُونَ أَن تَسَۡٔلُواْ رَسُولَكُمۡ كَمَا سُئِلَ مُوسَىٰ مِن قَبۡلُۗ وَمَن يَتَبَدَّلِ ٱلۡكُفۡرَ بِٱلۡإِيمَٰنِ فَقَدۡ ضَلَّ سَوَآءَ ٱلسَّبِيلِ١٠٨
108. (Эй маккаликлар), сизлар ҳам Пайғамбарингиздан илгари Мусодан савол қилинганни сўрамоқчимисизлар? Ким имонни куфрга алишса, тўғри йўлдан озиши муқаррардир.
Яъни, эй Макка аҳли, яҳудийлар ўз пайғамбарларидан турли беҳуда нарсаларни сўрайверишгани каби сизлар ҳам Пайғамбарингизга номуносиб саволларни бермангларки, бежо саволлар бошингизга етиб қолмасин. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумо бундай дейди: "Бу оят Абдуллоҳ ибн Каъб ва бир гуруҳ қурайшийлар ҳақида нозил бўлган. Улар: "Эй Муҳаммад, бизга Сафо тоғини олтинга айлантириб бер, Макка ерларини кенгайтириб, ўртасидан дарё оқизиб қўй, шунда сенга имон келтирамиз", дейишди. Шунда Аллоҳ ушбу оятни нозил қилди”. Яна муфассирлар айтишади: "Яҳудийлар ва мушрикларнинг баъзилари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга: "Худди Мусо Тавротни келтирганидек, сен ҳам бизга осмондан яхлит бир китобни келтир", дейишди. Абдуллоҳ ибн Умайя Маҳзумий: "Осмондан менга бир китоб келтирки, унда: "Оламлар Парвардигоридан Ибн Умайяга. "Билгинки, Мен Муҳаммадни одамларга пайғамбар этиб юбордим" деб ёзилган бўлсин", деди. Яна бир киши: "Токи Аллоҳни рўпара қилмагунингча сенга имон келтирмаймиз", деди. Шунда юқоридаги оят нозил бўлган.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Тонг саҳар тўрт мучамизнинг соғ, оиламиз тинч, ташқарида ҳеч қандай хавфнинг хатарисиз уйғониш биз ҳар доим ҳам эътибор беравермайдиганимиз, шукрини адо этишни эсимиздан чиқарадиганимиз неъматлар сирасига киради. Гўё асли шундай бўлиши керакдек яшайверамиз. Яна бир тур неъматлар борки, бизнинг эътиборимиздан четда. Буларга сув, ҳаво каби биз қадрламайдиган, лекин булар бўлмаса, бир соат ҳам яшай олмайдиган эҳтиёжларимиз киради.
Бу неъматларнинг шукрини адо этмаслик, яъни қадрига етмаслик оқибати нималарга олиб келиши бугунги кунда намоён бўляпти. Пала-партиш фойдаланиш сабаб Орол денгизининг қуриши нафақат минтақамизнинг, балки бутун дунёнинг муаммосига айланиб улгурганига анча бўлди. Биз учун текинга бериб қўйилган бу бебаҳо неъматни қадрламаслик орқасидан бугун инсоният жиддий муаммолар қаршисида турибди. Аллоҳ таоло Ўзининг каломида берилган неъматларни қадрлашни таъкидлаб, «Еб-ичинглар, аммо исроф қилманглар. Чунки У Зот исроф қилувчиларни севмас» (Аъроф сураси, 31-оят), деб буюрди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам таҳорат қилаётган буюк саҳобалардан бири Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳунинг сувни кўпроқ ишлатаётганини кўрдилар ва унга: «Ҳой Саъд! Бу қандай исрофгарчилик?!» дедилар. Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу: «Эй Аллоҳнинг Расули! Таҳоратда ҳам исроф бўладими?» деди. У Аллоҳнинг ибодати учун таҳорат қилаётганда сувни сал кўпроқ ишлатиш исроф саналмаса керак, деб ўйлаган экан. Шунда у зот алайҳиссалом: «Ҳа, ҳатто оқиб турган дарёнинг ёқасида бўлсанг ҳам», дедилар.
Биз эса «Сув – текин» деган тушунча билан бир пайтлар шаҳарларимиз, қишлоқларимиз, маҳаллаларимизда зилол сувга тўлиб оққан ариқ-анҳорларни қуритдик. Борларини чиқиндихонага айлантирдик. Оқибатда илгари одамлар бемалол ичаверган ариқ сувлари ҳозир ҳатто қўл ювишга ҳам ўйланиб қолинадиган ҳолга келди.
Яқин-яқингача пойтахтнинг шимоли-шарқ томонидан кўриниб, баҳри дилингизни очган, хуш кайфият бағишлаган пурвиқор тоғлар бугун кўринмай қолганига одамлар энди-энди аҳамият бера бошлашди. Дарахтларнинг камайиши, автоуловларнинг кўпайиши, мавжуд яшил ҳудудлар қисқариб, ўрнига режасиз қуриб ташланаётган уй-жой экологияга, она табиатга таъсир қилмай қолмади. Қалин чангли парда ортига яширинган тоғлар худди бизни ёрдамга чақираётган, вақтида чора кўрилмаса, оғир оқибатлар юзага келишидан огоҳлантираётгандек гўё.
Ва ачинарлиси бу оғир оқибатлар ўзини кўрсата бошлади. 60 йиллик тажрибага эга IQAir ташкилоти томонидан тайёрланган охирги йиллик ҳисоботда қайд этилишича, ҳавонинг ифлосланиши оқибатида бир йилда дунё бўйича 7 миллион аҳоли ҳаётдан бевақт кўз юммоқда, миллиардлаб инсон нафас йўллари касалликлари ҳамда бошқа оғир дардларга йўлиқмоқда. IQAir сайти маълумотларига кўра, 2023 йил якунлари бўйича тузилган рейтингга мувофиқ, Ўзбекистон 134 давлат орасида 23-ўринни банд этиб турганини жуда ачинарли. Рўйхатдаги ҳавоси энг ифлос учликни Бангладеш, Покистон ва Ҳиндистон эгаллаган (iqair.com/ru/world-most-polluted-countries).
Сурункали респиратор касалликларининг дунё бўйлаб тарқалиши ва бу жараёнларнинг асоратларини ўрганган бир гуруҳ британиялик олимлар инсон ўлимига сабаб бўлаётган бешта асосий омиллардан бири нафас олиш тизими касалликлар эканини маълум қилишди. Тиббиёт соҳасига оид янгиликларни ёритадиган «Тhe Lancet» нашри эълон қилган мақолада 1990–2019 йилларда нафас йўллари касалликларининг тарқалиши 39,8 фоизга, ушбу дардлардан вафот этганлар сони эса 28,5 фоизга ошгани айтилган. Бронхиал астма энг кўп тарқалаётган сурункали респиратор касаллик сифатида қайд этилган бўлиб, нафас йўлларининг касалланиши, биринчи навбатда, чекиш иллати, шунингдек, ҳавонинг ифлосланиши ҳамда саноат ишлаб чиқаришининг турли хилдаги салбий оқибатлари сабаб юзага келмоқда.
Юртимиздаги мактабларнинг бирида атроф-муҳитни асраб-авайлаш ҳамда бошқа ижтимоий муаммоларни бартараф этиш, уларнинг олдини олишга бағишланган тадбирда бир ўқувчи йигит Она Ернинг одамларга қилган мурожаатини ўқиб берган эди. Сиз ҳам бу мурожаатга бир эътибор бериб кўринг-а:
«Эй одамзод, нималар қилиб қўйдинг, нималар қиляпсан! Тўхта! Бўлди! Етар энди. Дарахтларни кесиб, қанча ўрмонларни йўқ қилдинг, ҳавони, сувни булғатдинг. Кўлу дарёларни қуритдинг. Жуда қизиб кетдим. Яратилганимдан бери бунақа қизимаганман. Ҳаммаёғимни ёндириб, илма-тешик қилиб ташладинг-ку! Яна нима истайсан, одамзот?! Шаҳарларда тупроқ қолмади! Ҳаммаёқни тошдек бетон билан қоплаб ташладинг. Менинг сабрим чексиз эмас. Захираларим ҳам тугаб боряпти. Мени асрамасанг, эртага ўзинг қийналасан. Ўзингни бос. Тўхта. Атрофга қара! Ақл билан иш тутиб, менга озгина ёрдам бериб юборсанг, у ёғига ўзимни ўзим тиклаб оламан. Яхшиям Аллоҳ менга ўзимни ўзим совутиш қобилиятини берган. Лекин вазият шу зайлда давом этаверса, яъни табиат шу тарзда ифлослантирилаверса, тикланиш қобилиятим ҳам иш бермай қўйиши мумкин. Аввалги ҳолга қайтиши даргумону, лекин вазиятни яхши томонга ўзгартириш мумкин. Яхши инсонлар ҳали бор бу дунёда. Ҳаммангиз бирлашсангиз, қўлингиздан кўп нарса келади, Худо хоҳласа».
Ўсмир йигитнинг бу мурожаати ҳар биримизга кўзингизни очинг, вақт борида имкониятларни ишга солинг, деяётгандек гўё...
Аллоҳ ҳеч бир нарсани бекор яратмаган. Ҳар бир ўсимликнинг, ҳар бир жониворнинг вазифаси бор. Шунингдек, уларнинг мавжудлиги, яшаши бир-бирига чамбарчас боғлиқ. Бу занжирни узиш мумкин эмас. Бордию ҳайвонот ёки наботот оламининг бир вакили йўқ қилинса, бунинг оқибати қачондир барибир сезилиши аниқ.
Аччиқ ҳақиқат шуки, бор табиатдаги, яъни атроф-муҳитдаги кўпгина ресурслар йўқотиб бўлинган. Аммо ўша нарсаларнинг кўпини тиклаш, қайтариш мумкин. Ўз навбатида, борини сақлаб қолиш ҳам жуда муҳим. Шундай экан, Аллоҳ берган буюк неъматлар – сув, тупроқ, ҳаво, ўсимликлару жониворларга бўлган муносабатимизни ўзгартирайлик, азизлар. Зеро, биздан кейинги авлод ҳам озод ва обод юртда яшашга ҳақли.
«Ҳилол» журнали 8(65)-сонидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа