20 Апрел, 2025, 22 Шаввол, 1446
20 Апрел, 2025, 22 Шаввол, 1446
وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يَقُولُ ءَامَنَّا بِٱللَّهِ وَبِٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَمَا هُم بِمُؤۡمِنِينَ٨
Лекин шундай одамлар ҳам борки, улар Аллоҳга ва қиёмат кунига ишонганларини айтишади, бироқ аслида бунга ишонишмайди. Булар асло мўмин (ишонувчи) саналмайди. Бу ояти карима Авс ва Хазраж қабиласи мунофиқлари ҳақида тушган. Ҳозирда ҳам бундай одамларни кўп учратиш мумкин. Айримларимиз "Бирорта ишим Аллоҳга маъқул келиб қолар" деймизу, Аллоҳни рози қилиш учун У буюрган амалларни, амрларни бажаришга шошилмаймиз. Гуноҳ нима, савоб нима – яхши ажратамизу аммо тарозунинг осийлик, гумроҳлик палласига юк босаверамиз. "Сен аввал қалбимга боқ, балки ўша намозхонларингдан менинг қалбим ўн чандон тозароқдир" деб сафсата сотамизу аммо Ислом фақат яхши хулқ, тоза виждондангина иборат бўлмаслигини тушунгимиз келмайди. Мусулмон бўлиш учун "мен ҳам мусулмонман" дейишнинг ўзи кифоя эмаслигини тан олмаймиз. Бир куни Яратганнинг ўзи инсоф бериб қолар, деган ўй билан руҳнинг ороми эмас, нафснинг хоҳиши йўлида, осийлик чангалзорларида кезамиз. Ҳазрати Усмон ибн Афон розияллоҳу анҳунинг "Жаҳаннам азобини билган ҳолда гуноҳ қилаверган кишидан ҳайратдаман" деган гапларини эсдан чиқарганмиз.
Мусулмонлик, мўминлик даъвосини қиламиз, аммо қалбларимиз ибодатдан кўра дунё васвасаларига, ҳаёт лаззатларига мойилроқ. Қанчалаб мусулмоннинг пешонаси сажда кўрмаган, Аллоҳни танимаган. Рамазон ойида мўмин бандалар ейиш-ичиш ва дунё лаззатларини тарк этиб, ибодат ва зикруллоҳни кўпайтираётганларини, масжидларда бўлаётган Қуръон тиловатию амру маъруф, наҳйи мункар, илм мажлисларини кўриб ҳам тош қалблари эримайди, жаҳолатдан қутула олмайди.
Кўпларимизнинг мусулмонлик даъвомиз бор. Аммо ҳалқумларимиз ҳалол-ҳаромни, бировнинг ҳаққини ажратмайдиган, ифлосликлардан парҳез қилмайдиган бўлиб қолган. Бозорларимизда тарози ва бошқа ўлчовларда уриб қолиш, молининг айбини беркитиб, ёмонини яхши деб сотиш, ёлғон қасам ичиш, хиёнат ва алдамчилик урфга кириб бўлган. Кишилар ўртасидаги муносабатларда товламачилик, қарз олиб қайтармаслик, рибохўрлик, порахўрлик, фирибгарлик тобора урчиб бораётгани ҳам бор гап. Дунёга муккамиздан кетиб, нафсимиз жиловини бутунлай қўйиб юборганмиз... Мўминлик даъвосини қилсак-да, аммо ахлоқ-одобимиз издан чиққан: ароқхўрлик, бангилик, фаҳш-бузуқликлар, зино, даюслик, мунофиқлик каби иллатлар ҳаётимизга тобора кириб келяпти. Фарзандларига тарбия бериши, уларни имон-эътиқод ва эзгуликка чорлаши керак бўлган катталарнинг ўзлари исломий тарбияга кўпроқ муҳтожлар. Хориждан беижозат ёпирилиб келаётган жирканч "маданият" йўлига тўсиқ қўйиш ўрнига ўзимизни унинг ифлос қучоғига отяпмиз... Мусулмонлик даъвосидамиз, бироқ ўтмишдан мерос қолган худобехабарлик, даҳрийлик қолдиқлари қалбимиз, дунёқарашимиздан батамом чиқиб кетгани йўқ. Қуръони карим огоҳлантираётганидай, бундайлар ўзини тузатмаса, чин мўмин бўла олмайди.
يُخَٰدِعُونَ ٱللَّهَ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَمَا يَخۡدَعُونَ إِلَّآ أَنفُسَهُمۡ وَمَا يَشۡعُرُونَ٩
Мунофиқлар бу иккиюзламачиликлари билан Аллоҳни ва мўминларни боплаб алдадик, деб хомтама бўлишмасин. Улар фақат ўзларини алдашяпти, лекин буни сезишмайди. Қуръони карим бундай огоҳлантиради: "Ҳақиқатан мунофиқлар Аллоҳни алдамоқчи бўлишади, ҳолбуки Аллоҳ уларнинг ўзларини «алдаб» қўювчидир". (Нисо, 142). Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Дўзах аҳли беш тоифадир", дедилар ва улардан бирига: "тонг отса ҳам, кеч кирса ҳам сени аҳли оиланг ва молу дунёинг борасида алдамоқчи бўладиган кимса", деб таъриф бердилар. (Муслим ривояти). Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан қилинган яна бир ривоятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Алдоқчи, миннатчи ва бахил жаннатга кирмайди", деганлар (Термизий ривояти). Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қилади: "Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Мўмин содда, улуғ бўлади, фожир эса маккор, хор бўлади", деганлар" (Термизий, Абу Довуд ривояти).
فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٞ فَزَادَهُمُ ٱللَّهُ مَرَضٗاۖ وَلَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمُۢ بِمَا كَانُواْ يَكۡذِبُونَ١٠
Абул Олия бундай деганлар: "Оятдаги "маразун", яъни касаллик "шак, шубҳа" демакдир, ундан кейинги "фазадаҳумуллоҳу маразан" – Аллоҳ таоло уларнинг шак-шубҳаларини янада зиёда қилди, деган жумла қолганларга бир ибратдир". Касаллик икки хил: қалб касаллиги ва бадан касаллиги бўлади. Қалб касаллигига шубҳа ва гумон касалликлари, шаҳват ва залолат хасталиклари киради. Ушбу ояти каримада ана шу қалб касалликларидан шубҳа-гумон ва кибр ҳақида сўз бормоқда. Кофир ва мушрик кимсалар қалбларидаги шундай хасталиклари туфайли Аллоҳга ҳам, Унинг Пайғамбарига ҳам, у келтирган ҳақ динга ҳам ҳамиша шубҳа-гумон билан қарашар эди. Уларда олдин ҳам Исломга, унинг Пайғамбарига ва мўминларга нисбатан ширк, ҳасад, шубҳа ва кибр касалликлари бор эди. Ислом дини ёйилиб, равнақ топганидан кейин бу хасталиклари кучайганидан-кучайди, холос. Аллоҳ таоло уларнинг ана шу касаллик сабабли ёлғончилик қилишгани, ҳақиқатни ёлғонга чиқаришгани учун қиёматда қаттиқ азоблаши инкор этиб бўлмайдиган ҳақиқатдир.
وَإِذَا قِيلَ لَهُمۡ لَا تُفۡسِدُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ قَالُوٓاْ إِنَّمَا نَحۡنُ مُصۡلِحُونَ١١
Агар уларга Ер юзида фасод тарқатиб, одамлар орасига душманлик солманглар, бузғунчилик қилманглар, дейилса, улар: "Йўқ, бизлар бузғунчилик қилмаймиз, аслида ислоҳчилар, яъни тузатувчилармиз, фақат икки фирқа - мўминлар ва аҳли китоблар орасини ислоҳ қилувчилармиз", дейишади. Ибн Касир тафсирида зикр этилишича, Салмон Форсий розияллоҳу анҳунинг ривоятларига кўра, “бу оятда зикр этилганлар ўша пайтда ҳали келмаган экан”. Бундай тоифаларнинг кўплари Асри саодатдан кейин пайдо бўлиб, Ер юзида бузғунчилик ва фитналарни кўпайтириб юборишди, турли бузғунчилик ва макр-ҳийлалар билан кўплаб бегуноҳ мусулмонларнинг ҳалокатига сабаб бўлишди ҳамда бу қилмишлари билан Исломга тузалмас жароҳатлар ва зарарлар етказишди.
أَلَآ إِنَّهُمۡ هُمُ ٱلۡمُفۡسِدُونَ وَلَٰكِن لَّا يَشۡعُرُونَ١٢
Аллоҳ таоло мўминларни огоҳлантиряптики, фақат ана шу мунофиқлар бузғунчилар эканини яхши билиб олинглар, лекин улар ўзларининг бузғунчиликларини сезишмайди. Ер юзида бузғунчилик қилиб юриш, кишилар ўртасида фитна-фасод уруғларини сочиш, дин ниқоби остида бегуноҳ одамларга зулм қилиш, улар жони ва молига тажовуз этиш инсониятга қарши қаратилган энг мудҳиш жиноятлардир. Террор, бузғунчилик, зулм, урушлар, одамларнинг жабр-ситам кўришлари ва хўрланишларига сабаб бўлувчи бошқа барча тажовузкорликларни динимиз қоралаган. Аллоҳ таоло мўминларга тинчлик ва адолат ўрнатишни, одамлар орасини ислоҳ этишни, барчага бирдай яхшилик ва эзгулик қилишни буюрган, ҳар қандай зўравонлик ва бузғунчиликни тақиқлаган. Саид ибн Масруқ Мунзирдан ривоят қилади: “Даҳақлик кишилар Ибн Масъудникига келишди. Бошқалар уларнинг заиф, ранги синиққан бир аҳволда эканини кўриб ажабланишди. Шунда Ибн Масъуд шундай деди: “Дарҳақиқат, сизлар кофирни жисми соғлом, қалби хаста ҳолида кўрасиз. Мўминларга йўлиқар экансиз, уларнинг қалбини соғлом, жисмини эса заиф ҳолда кўрасиз. Аллоҳга қасам, жисмингиз қанчалар соғлом бўлмасин, қалбингиз хаста экан, Аллоҳ наздида сиз митти қўнғиздан ҳам ҳақирроқсиз”.
وَإِذَا قِيلَ لَهُمۡ ءَامِنُواْ كَمَآ ءَامَنَ ٱلنَّاسُ قَالُوٓاْ أَنُؤۡمِنُ كَمَآ ءَامَنَ ٱلسُّفَهَآءُۗ أَلَآ إِنَّهُمۡ هُمُ ٱلسُّفَهَآءُ وَلَٰكِن لَّا يَعۡلَمُونَ١٣
Булар мунофиқлар жамоаси эди, улар кибрлари ва калтабинликлари туфайли Исломни қабул қилишни ор билишарди. Ҳақиқатда абадий саодатни рад қилиб, фоний дунё роҳатини кўзлаш энг мудҳиш ақлсизликдир, нодонликдир. Барча замон ва маконларда бўлгани каби, ҳозирги пайтда ҳам кибрга бориб, дунё лаззатларидан маҳрум бўлмаслик учун Аллоҳга ва Унинг ҳақ Пайғамбарига имон келтиришни ор санаб юрган, ҳидоят йўлларида юришни истамаётган гумроҳлар йўқ дейсизми? Бундай мунофиқ кимсалар устларида ўзларини мусулмон қилиб кўрсатишса ҳам, аслида уларнинг дилида марази ва ғарази бўлгани учун Исломга ва мусулмонларга ҳамиша душманлик қилишади. Нафслари ва шайтон васвасасига учиб, Аллоҳ таолонинг ҳақ йўлидан чекиниб кетишади. Шайтонга мурид бўлганларнинг қулоқларига пайғамбарнинг даъват ва илтижолари асло асло кирмайди. Кўзлари Аллоҳ таоло ҳар қадамда кўрсатиб қўйган ибрат, мўъжизаларни кўрмайди. Ноқис ақллари Аллоҳ динининг, Аллоҳ шариатининг исбот талаб этмайдиган олий ҳақиқатларини илғаб олишга ярамайди. Улар бу дунёнинг журму исёнларига ғарқ бўлиб, охиратни эсдан чиқаришади. Арзимас мартаба ёки матоҳ дея раҳбарларига сажда қилишадию, аммо бутун оламларнинг Эгаси, замину коинотнинг ҳақиқий Хожаси, барча мавжудотларнинг Яратувчиси бўлмиш буюк Зотга ибодат қилишга, Унинг амр-фармонларини бажаришга эринишади, ор қилишади, бепарво бўлишади. Мунофиқликдан ортиқ нодонлик, бундан зиёд гумроҳлик, бундан-да осийлик борми?!
وَإِذَا لَقُواْ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ قَالُوٓاْ ءَامَنَّا وَإِذَا خَلَوۡاْ إِلَىٰ شَيَٰطِينِهِمۡ قَالُوٓاْ إِنَّا مَعَكُمۡ إِنَّمَا نَحۡنُ مُسۡتَهۡزِءُونَ١٤
Мунофиқлар шунчалик иккиюзламачилик қилишадики, мўминларга дуч келиб қолишса: "Бизлар ҳам сизданмиз, имон келтирганмиз" деб тилёғламалик қилишади. Ўзларининг шайтонлари (бошлиқлари) билан холи қолганда эса: "Биз уларни мўмин бўлдик, дея лақиллатиб, устларидан куляпмиз, холос", дея мақтанишади. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумо бундай ривоят қилади: "Бу оят Абдуллоҳ ибн Убай ва унинг ҳамроҳлари хусусида бўлиб, бир куни улар кетишаётганида олдиларидан Расули акрамнинг саҳобаларидан бир гуруҳи чиқиб қолди. Шунда Абдуллоҳ ибн Убай ҳамроҳларига: "Ҳозир манави аҳмоқларга қандай муомала қилишимни кўрасизлар", деди ва бориб Абу Бакр Сиддиқнинг қўлидан тутди-да: "Эй Сиддиқ, Бани Тамим (қабиласи) улуғи, Ислом шайхи, ғорда Расулуллоҳ билан бирга бўлган киши, хуш келибсиз!" деди. Кейин Умар ибн Хаттобнинг қўлидан ушлаб: "Эй Бани Адий (қабиласи) улуғи, эй Форуқ, Аллоҳ динида жасоратли киши, Расулуллоҳга молию жонини бағишлаган киши, хуш келибсиз!" деди. Кейин ҳазрати Алининг қўлидан тутиб: "Эй Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам амакиларининг ўғли, куёвлари, Бани Ҳошимнинг Пайғамбардан кейинги улуғи, хуш келибсиз!" деди. Саҳобалар кетишганидан сўнг Абдуллоҳ ҳамроҳларига: "Нима қилганимни кўрдингизми? Агар сиз ҳам уларга дуч келиб қолсангиз, худди шундай қилинглар", деди. Ҳамроҳлари уни мақташди. Мусулмонлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бориб, бу хабарни етказишди. Шунда Аллоҳ таоло ушбу оятни нозил қилди".
ٱللَّهُ يَسۡتَهۡزِئُ بِهِمۡ وَيَمُدُّهُمۡ فِي طُغۡيَٰنِهِمۡ يَعۡمَهُونَ١٥
Нодон ва гумроҳ имонсизлар қилмишлари билан динни ва мўминларни масхара қилишга беҳуда уринмасинлар, Аллоҳ уларнинг ўзларини масхара қилиб қўяди. Уларнинг залолат ва куфр йўлларида адашиб-улоқиб юришларига муҳлат бериб қўйганининг ўзи энг катта масхарадир. Қиёмат куни келганида улар нақадар оғир йўқотиш қилганларини англаб, дод-вой солишади, аммо унда бари кеч бўлади, тавбалар, надоматлар эшиги тақа-тақ ёпилган бўлади. Бу дунёда мусулмонлар устидан кулиб ёки Ислом дини муқаддасотларини масхара қилиб юрганларни Аллоҳ таоло шу дунёнинг ўзидаёқ қаттиқ жазолаб қўйганига ҳамма гувоҳ бўляпти, уларни охиратда кутиб турган оғир жазолар ҳақида гапирмай қўяқолайлик, уларга бериладиган азобларга бирор махлуқ дош бера олмайди.
أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ ٱشۡتَرَوُاْ ٱلضَّلَٰلَةَ بِٱلۡهُدَىٰ فَمَا رَبِحَت تِّجَٰرَتُهُمۡ وَمَا كَانُواْ مُهۡتَدِينَ١٦
Мунофиқлар иккиюзламачи кимсалар бўлиб, мусулмонлар орасида юрганда мусулмон бўлиб олишади, кофирларга қўшилишса, кофирга айланишади. Улар шу тариқа мусулмонларни эрмак қилмоқчи бўлишади, аслида Аллоҳ таоло уларнинг ўзларини эрмак қилиб қўйганидан бехабарлар. Ҳақиқий гумроҳлар, зиёнга учраганлар уларнинг ўзларидир. Мунофиқлар хусусида Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломнинг бир неча ҳадиси шарифлари бор. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Мунофиқнинг белгиси учтадир: гапирса ёлғон сўзлайди, ваъда берса бажармайди, омонатга хиёнат қилади", деганлар (Бухорий ривояти); Ибн Амр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Сарвари олам алайҳиссалом: "Кимда ушбу тўрт нарса бўлса, у тўла мунофиқдир, бордию биттаси бўлса, уни ташламагунича нифоқ кўринишлари унда бўлиб туради: омонатга хиёнат қилиш; ёлғон гапириш; ваъдага субутсизлик ва тортишувда фожирлик қилиш", деганлар (Бухорий ривояти).
Унинг илмий мероси ва таълимоти то бугунга қадар бардавом бўлиб келмоқда. Ҳатто бу таълимот, Имом Ашъарий таълимоти билан бирга, бугунги кунда аҳли сунна вал-жамоа деб танилган мусулмонларнинг тўқсон фоизини ташкил этади. Мотуридийликка мансуб мусулмонлар эса аҳли суннанинг қарийб тенг ярмидан иборат.
Мовароуннаҳр диёри ислом оламининг етук алломалари вояга етадиган муборак замин бўлган. Хусусан, Бухоро ва Самарқанд каби мўътабар шаҳарлари ўз даврида жаҳон зийнати, одамларни ўзига оҳанрабодек тортган илм-фан ва олимларнинг қароргоҳи бўлиб, илмга ташна инсон борки дунёнинг турли бурчакларидан бу ўлкага унинг олимлари ичра муродини ҳосил қилиш учун сафар қилар эди. Ким нақл илми – яъни ҳадис ва ривоятларни истаса, Имом Бухорий ва Имом Термизий сингари муҳаддислар бор. Ким ақл ва мантиқий илмларга талабгор бўлса, у Мотуридий, Насафий, Собуний, Сиғноқий ва Пешоғарий каби мутафаккирларни топарди. Тилшунослик, тафсир ва адабиётшунослик илмларини излаганлар Замахшарий ва унинг мактабидан, фалсафа ва ҳикмат илми талабидагилар эса Форобий, Ибн Сино ва бошқа зотлардан баҳра олишар эди.Ҳар бир талабгор бу диёрда ўз истагини топгани учун ҳам Самарқанд “Илм Каъбаси” – номини олган. Инсонларнинг қалблари Аллоҳнинг Байтини тавоф қилса, уларнинг ақллари Самарқанд атрофида парвонадек чарх урар эди.
Шу боис ўзбек халқи ўзининг улуғ олимлари билан фахрланади ва уларни ислом илмлари соҳасининг барча йўналишларида кўрсатган буюк хизматлари учун эъзозлайди. Ўзбекистон ҳукумати ўзбек халқининг орзу-истакларини рўёбга чиқаришга вазифадор бўлган. Буни биз Янги Ўзбекистон Президентининг бу улуғ юртдан чиққан етук олимларга кўрсатган эътибор ва эътирофида яққол кўриб турибмиз.
Ўзбекистон раҳбарияти халққа унинг миллий ўзлиги ва ислом цивилизациясини қайтаришни мақсад қилди. Давлат раҳбари “Янги Ўзбекистон” ва “Жаҳолатга қарши маърифат” шиорларини илгари сурди. Ҳеч қайси миллат ўзининг теран илдизлари ва асосларисиз замонавийлик ва цивилизация поғоналарида юксалиб, тараққий этолмайди. Шунинг учун ҳам бу юрт олимлари улкан ҳисса қўшган ислом илмларини қайтариш – тараққиёт учун зарурат ва юксалишнинг асосий шартларидан бири ҳисобланади.
Президент ўз раҳбарлиги даврида амалга оширган дастлабки ишларидан бири – илмий-тадқиқот марказларини ташкил этиш бўлди. Булар орасида Имом Бухорий, Имом Мотуридий ва Имом Термизий номлари билан аталган марказлар алоҳида ўрин тутади. Шунингдек, пойтахт Тошкент шаҳрида, мазкур юртнинг ислом маданияти ва инсоният тафаккурига қўшган ҳиссасини намоён этувчи Ўзбекистон ислом цивилизацияси маркази ташкил этилди.
Ушбу йўналишда яна бир муҳим қадам – ислом олами уламолари билан фикр алмашиш бўлди. Бу мақсадда ўнлаб илмий анжуманлар ташкил этилди. Улар исломий илмларнинг ақлий ва нақлий йўналишларини чуқур ўрганиш, уларнинг мазкур юрт тараққиётига қандай ҳисса қўша олиши ва мамлакатни янада юксалтиришдаги ўрнини белгилашга қаратилган эди. Бу орқали Ўзбекистон нафақат ислом оламида, балки бутун дунёда илмий-маънавий етакчига айланиши кўзда тутилган.
Қолаверса, ушбу йўналишда ташкил этилган энг муҳим анжуманлардан бири – 2020 йилда Самарқанд шаҳрида бўлиб ўтган халқаро илмий конференция бўлди. Унда дунёнинг турли мамлакатларидан юздан ортиқ ислом уламолари иштирок этди. Анжуманда ал-Азҳар шайхи, доктор Аҳмад Таййиб ҳам қатнашди. Мазкур анжуманнинг муҳим тавсияларидан бири – Имом Мотуридий номидаги илмий марказни ташкил этиш бўлди. Бу марказ мотуридийлик уламолари меросини тадқиқ этиш, уларни кенг жамоатчиликка танитиш ва илмий меросларидан фойдаланиш мақсадида илм нурини сочувчи маскан сифатида фаолият юритиши назарда тутилди.
Марказ томонидан ўзбек ва араб тилларида ўнлаб китоблар нашр этилди. Уларнинг энг муҳимлари – “Таъвилот ал-Қуръон”, Имом Мотуридийнинг “Китоб ат-Тавҳид” ва “Рисолатун фи ат-тавҳид” асарларининг араб тилидаги илмий матни ва ўзбек тилидаги таржималари бўлди.
Шунингдек, Марказ томонидан илмий мақолаларни ўз ичига олган ва исломшунослик ҳамда мотуридийлик таълимотларига бағишланган олим ва мутахассислар тадқиқотларини чоп этувчи илмий-таҳлилий чораклик “Мотуридийлик” журнали таъсис этилди. Марказ халқаро миқёсда кўплаб анжуман ва илмий учрашувлар ўтказди. Унинг қошида ислом оламининг турли минтақаларидан етук олимлар ва мутахассислардан иборат халқаро илмий кенгаш фаолият олиб бормоқда.
Санаб ўтилган муҳим босқичлардан кейин, жорий йилда Имом Абу Мансур Мотуридий таваллудининг юбилейи нишонланмоқда. Шу муносабат билан унинг илмий ва ақидавий меросини қайта ёдга олиш ҳамда қадрлаш давлат ва жамият ҳаётида муҳим ўрин тутмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан юксак эҳтиром билан қабул қилинган қарорга мувофиқ, Имом Абу Мансур Мотуридий таваллудининг 1155 йиллигини нишонлашга давлат даражасида эътибор қаратилмоқда. Ушбу қарорга асосан турли давлат идоралари ва ташкилотлари ҳамкорлигида бир қатор тадбирлар ўтказилиши белгиланган. Энг муҳим воқеалардан бири – 2025 йили Самарқанд шаҳрида ўтказилиши режалаштирилган халқаро конференция бўлиб, унга ислом оламининг етакчи уламолари ҳамда исломшунослик соҳасида фаолият юритувчи машҳур шарқшунос олимлар иштирок этишидир. Мазкур анжуман Имом Мотуридийнинг ислом оламидаги юксак мақомини муносиб тарзда ёритишни кўзлаб, “Мотуридийлик – бағрикенглик, мўътадиллик ва маърифат таълимоти” мавзусида ўтказилади.
Шунингдек, тадбирлар доирасида қуйидаги йўналишларда бир қатор танловлар ва маданий-маърифий тадбирлар ўтказилиши режалаштирилган:
– хорижлик тадқиқотчилар ўртасида мотуридийлик таълимоти бўйича илмий танлов;
– Ўзбекистоннинг диний таълим муассасалари барча босқич талабалари ўртасида Имом Мотуридий таълимотига бағишланган танлов;
– имом-хатиблар ва ислом таълим муассасалари талабалари ўртасида мотуридийлик таълимоти ва манбалари юзасидан мусобақалар.
Шу қаторда, Ўзбекистон бўйлаб танлов ғолиблари иштирокида маданий-маърифий учрашувлар, ўқув-семинарлар ва тарғибот тадбирлари ташкил этилади.
Бундан ташқари, Имом Мотуридийнинг “Таъвилот ал-Қуръон” ва “Китоб ат-Тавҳид” асарлари ҳамда мотуридийлик таълимотини таништирувчи бошқа муҳим асарларнинг ўзбек ва бошқа тиллардаги илмий-академик таржималари нашр этилиши режалаштирилган.
Санаб ўтилганлардан ташқари, юбилей санасини муҳрловчи эсдалик буюмлари, Имом Мотуридий ва мотуридийлик уламоларининг ҳаёти ва илмий мероси билан боғлиқ ноёб манбаларни тизимли ўрганиш, уларнинг нусхаларини Ўзбекистонга олиб келиш ва таҳлил қилиш, юксак сифатли медиа маҳсулотлар, ҳужжатли фильмлар ва аудиовизуал материаллар тайёрлаш, уларни маҳаллий ва халқаро оммавий ахборот воситаларида, интернет ва ижтимоий тармоқларда кенг тарғиб қилиш бўйича зарур чоралар кўрилиши белгиланди.
Энг қувонарлиси, Президент қарорининг Имом Абу Мансур Мотуридий мақбараси жойлашган Самарқанддаги Чокардиза зиёратгоҳи қайта таъмирланиб, ободонлаштирилиши, бу жой яхлит композицияга эга ёдгорлик мажмуасига айлантирилиши хусусидаги банди бўлиб, барчамиз узоқ кутган бу янгилик қалбимизга бетакрор фараҳ бахш этди...
Бу юртда янги бир руҳият уфуриб турибди. Бу руҳият ҳозирги замонни ўтмиш билан боғлайди, келажакни бунёд этишга сафарбар этади. Бу – илм ва маърифат қудрати, фикр ва ақл қуввати, тараққиёт ва тамаддун кучи, бирлик ва бағрикенглик кучи, қалб ва ахлоқ кучи, таъсир ва бунёдкорлик кучидир. Бу янги руҳ – миллий илдизларга суянган ҳолда тараққиётга йўл очувчи, чуқур ва теран бир тафаккурнинг ифодасидир. Чунки, ҳар қандай тамаддуннинг пояси маданиятдир.
Миллат ўз тамаддунини қадрламас экан, юксалмайди. Ўз тафаккурини, қадриятларини бой манба сифатида дунёга таклиф эта олмас экан, у ҳар тарафдан ўзлаштиришга муҳтож бўлиб қолади. Аммо бизда дунёни бойитишга қодир фикр, маданият ва куч мавжуд.
Аждодлар қолдирган илм ва маданият омонати ёш авлод қалбига илғор тарзда сингдирилиши ва ўз тарихидан фахрланиш руҳида тарбияланиши зарур. Президент қарори ва унинг ила амалга ошириладиган ишлар айнан шу мақсадга хизмат қилади.
Аллоҳ ҳар бир бунёдкор қўлни, ҳар бир оқилона қарорни ва ҳар бир авлодни улуғ аждодлар билан боғлаётган сўзни хайрли қилсин – шоядки, улар ўз буюк ўтмишларини қайта тиклаб, инсоният карвонини яна маърифат, мўътадиллик, бағрикенглик сари бошлаб бора олгайлар!
Доктор Аҳмад Саъд Даманҳурий,
мотуридийшунос олим.
ЎзА
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа