22 Апрел, 2025, 24 Шаввол, 1446
22 Апрел, 2025, 24 Шаввол, 1446
Рамазон барокатли ва фазилатли ой. Унда дунё ва охират учун яхшиликлар бисёр. Айниқса “минг ойдан яхшироқ” бўлган “Лайлатул қадр” – қадр кечаси Рамазонда кутилади. “Қадр” деб номланишига сабаб унда ризқлар ўлчанади, ажаллар ёзилиб, ўша йили бўладиган ишлар битиб қўйилади, тақдир қилинади.
فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ
“У (кечада) барча ҳикматли иш(лар) ажрим қилинур”, Духон,4 оят
“Барча бўладиган ишлар Лавҳул маҳфуздан кўчирилади. Саид ибн Жубайр Ибн Аббосдан ривоят қиладилар: “Албатта, сен бир кишини бозорда учратасан, лекин унинг исми ўликлар сафига киритиб қўйилган бўлади”.[1]
Бундан ташқари қадри ва шарафи улағлиги учун ҳам шундай аталган. Яна ким бу кеча тоат-ибодатларга берилса, қадри баланд бўлади, бу кечадаги тоатларнинг қадри бўлакча бўлади, деган маънолар ҳам айтиб ўтилган.
Шомий[2] айтадилар: “Меърожуд дироя”да келтирилади: “Билингки, қадр кечаси – фазилатли кеча бўлиб, уни излаш, талаб қилиш мустаҳабдир. У йилнинг энг яхши тунларидан биридир. У кечада қилинган амал йилнинг бошқа пайтида қилинган минг амалга тенг. Ибн Мусайййиб айтади: “Ким қадр ҳуфтонига гувоҳ бўлса, ундаги насибасини олибди”. Шофеъий айтадилар: “Ҳуфтон ва бомдодига гувоҳ бўлса. Мўминлардан Аллоҳ хоҳлагани қадр кечасини кўради, кўрганлар эса уни яширишлари лозим бўлади. Аллоҳга ихлос билан дуо қилинади”.
Қадр кечаси қайси кун эканлиги борасида 46 та фикр бор.
“Мароқил фалаҳ”да[3] айтилади: “Ибн Масъуд айтадилар: “Қадр кечаси йилнинг барчасида бўлиши мумкин. У кишининг гапларини Имом Аъзам ҳам олиб, йилнинг исталган пайтида айланиб юради. Гоҳо рамазон, гоҳо бошқа ой ҳам бўлиши мумкин. Буни Қози Хон ҳам айтган”.
Шомий айтадилар: “Юқоридаги гапни орифлар султони, жанобим – Муҳйиддин ибн Арабий ўзларининг “Футуҳотул Маккийя” асарларида ҳам келтирганлар: “Лайлатул қадр ҳақида инсонлар турлича фикрдадирлар. Яъни унинг пайти ҳақида. Улардан баъзилари йилнинг барчасида айланиб юради дейишган. Мен ҳам шу фикрдаман. Мен уни Шаъбонда ҳам, Робиъул аввалда ҳам, Рамазонда ҳам кўрганман. Кўпроқ рамазоннинг охирги 10 кунлигида гувоҳ бўлганман. Яна рамазоннинг ўртадаги 10 кунлигидаги тоқ бўлмаган кечада ҳам, тоқ бўлган кечасида ҳам кўрганман. Мен шуни аниқ ишонч билан айта оламанки, йилнинг барчасида тоқ кечасида ҳам, жуфт кечасида ҳам келаверади”.
“Мабсут”да айтилади: “Бу борада Абу Ҳанифанинг мазҳаблари қадр кечаси рамазонда бўлади, лекин у олдинга сурилиб ёки кечикиб келиши мумкин. Икки соҳиблари наздида эса муқаддам ҳам бўлмайди, кечикиб ҳам келмайди”.
Унинг аломати: ойдин, соф, сокин; совуқ ҳам эмас, иссиқ ҳам эмас; қадр кечасининг тонгида қуёш нурсиз тоғорга ўхшаб қолади.
Унинг аниқ куни яширин бўлиши: инсонлар уни топишда, излашда жидду жаҳд қилсинлар, ибодатда мужтаҳидлар ажрини олсинлар.
Шавконий айтадилар: “Уламолар унинг қайси кун эканлиги ҳақида ихтилоф қилдилар. “Фатҳул Борий”да ўша фикрлар келтирилган (ундан бошқа ерда бу қавллар келтирилмаган), уларни қисқача зикр қилиб ўтамиз:
1-Қовл: Қадр кечаси одамлар орасидан кўтарилган, буни Мутаваллий Рофизийлардан ривоят қилган. Ҳанафийлардан ҳам шу гап келган. Мен айтаман: бу асли йўқ гап, ҳанафийлар китобларида бунақа гап учрамайди.
2-Қовл: Қадр кечаси фақат бир йил учун хосланган бўлиб, Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам замонларида юз берган. Фокуҳоний шу гапни айтган.
3-Қовл: Қадр кечаси мана шу уммат учун хосланган. Моликийлардан бир жамоанинг фикрлари.
4-Қовл: Йилнинг исталган патида бўлиши мумкин. Бу ҳанафийларнинг машҳур гаплари ва салафи солиҳларнинг бир жамосининг фикри.
5-Қовл: У рамазонга хосланган бўлиб, унинг барча тунларида содир бўлиши мумкин.
6-Қовл: У муайян ва яширинган бир тунда. Насафий шу фикрни айтган.
7-Қовл: Рамазоннинг биринчи кечасида. Абу Розийн Уқайлий Саҳобий айтган.
8-Қовл: Рамазоонинг ўртасидаги бир кеча. Ибн Мулаққин айтган.
9-Қовл: Шаъбоннинг ўртасидаги бир кеча. Қуртубий “Муфҳим”да айтган.
10-Қовл: Рамазоннинг 17 кечасида.
11-Қовл: Рамазоннинг ўртадаги 10 кунлигида яширинган.
12-Қовл: Рамазоннинг 18 кечаси.
13-Қовл: 19 кечаси.
14-Қовл: Охирги ўн кунликнинг биринчи кечаси. Шофеъий шунга моил бўлганлар.
15-Қовл: Агар ой тўлиқ бир ой бўлса, 20 куни, ноқис бўлса, 21 куни.
16-Қовл: 22 кечаси.
17-Қовл: 23 кечаси. Бунга кўплаб саҳобий ва тобеъинлар эргашганлар.
18-Қовл: 24 кечаси.
19-Қовл: 25 кечаси. Ибн Жавзий Абу Бакрадан ривоят қилган.
20-Қовл: 26 кечаси. Мен буни аниқ билмадим. Фақат Иёз шу фикрни айтган.
21-Қовл: 27 кечаси.
22-Қовл: 28 кечаси.
23-Қавл: 29 кечаси. Ибн Арабий келтирган.
24-Қовл: 30 кечаси. Иёз айтган.
25-Қовл: Охирги 10 кунликнинг тоқ кунларида. “Фатҳ”да мана шу тўғрироқ дейилган.
26-Қовл: Рамазоннинг охирги кечаларида.
27-Қовл: Охирги 10 кунликда кўчиб юради. Абу Қалоба айтган.
28-Қовл: Охирги 10 кунликда, фақат баъзи кечалар баъзиларидан кўра қадр бўлиши умид қилинади.
29-Қовл: 27 кеча. Фақат 23 бўлиши умид қилинади.
30-Қовл: 23 кеча. Фақат 27 бўлиши умид қилинади.
31-Қовл: Охирги 7 кунликнинг барчасида кўчиб юради. Аҳли илмлар бундан нима назарда тутилгани ҳақида ихтилоф қилдилар: ойнинг охирги 7 кунлигими ёки ойдан саналадиган охирги 7 кунми? Бундан 32 қовл келиб чиқади.
33-Қовл: Охирги 15 кунликда кўчиб юради. Абу Юсуф ва Муҳаммаддан ривоят қилинган.
34-Қовл: 16 ёки 17 кечада.
35-Қовл: 17, 19 ёки 21 кечада.
36-Қовл: Рамазонинг биринчи ёки охирги кечаси.
37-Қовл: 19, 21 ёки 23 кечада.
38-Қовл: 1 ёки 9 ёки 17 ёки 21 ёки охирги кечада.
39-Қовл: 23 ёки 27 кечада
40-Қовл: 21 ёки 23 ёки 25 кечада.
41-Қовл: Охирги 27 кечага чекланган.
42-Қовл: 22 ёки 23 кечада.
43-Қовл: ўртадаги ва охирдаги 10 куликнинг жуфт кечаларида.
44-Қовл: охирги ўн кунликнинг учинчи ёки бешинчи кечаси.
45-Қовл: Ойнинг иккинчи 15 кунлигидаги 7 ёки 8 кеча.
46-Қовл: 1 ёки охирги ёки тоқ кечада бўлиши мумкин.
Ҳофиз Ҳажар Асқалоний айтадилар: “Мен охирги учратган қовлим мана шу. Уларнинг баъзиси баъзисини рад қилиши мумкин. Рожиҳроғи охирги 10 кунликнинг тоқ кечаларида бўлиб, улар кўчиб юриши мумкин. Шофеъий наздида 21 ё 23 бўлса, жумҳур наздида рамазоннинг 27 кечаси деб зикр қилинган”.
Қадр кечасига тўғри келган одамга зоҳирий аломат бўладими ёки йўқ, деган масалада ҳам ихтилоф қилдилар. Баъзилар ҳамма нарса сажда қилган ҳолда кўринади, деса, айримлар ҳатто қороғу ерда ҳам нур сочилиб туради, деган. Малоикалардан гап ва салом эшитилади, ҳам деб айтилган. Тобарий буларнинг барчаси юз берадиган ишлар эмас деганлар. Бирор нарсани кўриш ёки эшитиш шарт қилинмаган.
Хулоса: Қадр кечаси турли кунларда бўлиши, турли кечаларда айланиб юриши ҳақидаги фикрларни инобатга олсак, уни фақат 27 кечада кутмай, рамазоннинг охирги тоқ кунлари, имкон бўлса рамазоннинг ғанимат барча кечаларидан излаган, кўпроқ ибодат, тиловат, истиғфор ва тавблар қилиб қолган маъқул. Агар Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳнинг ижтиҳодларига назар солинса, лайлатул қадр йилнинг барчасида бўлиши мумкин. Балки, мана шу нарса аввалги уламоларимизни кўп тоат-ибодат қилишга, бугун қадр кечаси бўлиши мумкин деган умидда сергак юришларига бир сабаб бўлгандир... Валлоҳу Аълам!
Аҳмад Саҳаронфурийнинг “Базлул мажҳуд фий ҳалли
Сунани Аби Давуд” китоби асосида Нилуфар Саидазиз қизи тайёрлади
[1] “Тафсири Самарқандий”
[2] Ибн Обидийн
[3] 264 б
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
1. Квадроберлик атамасининг келиб чиқиши ва мазмуни
Квадроберлик (quadrobics ёки қуадробиcс lifestyle) инглиз тилидаги "quad" (тўрт) ва "aerobics" (жисмоний машқ) сўзларидан ташкил топган атамадир. Бу субмаданият тўрт оёқлаб юрганча мушук, ит ёки бошқа ҳайвонларга тақлид қилиш, уларга хос сакраш ва ҳаракатларни бажариш орқали ўзини ифода этиш шаклидир. Айрим ҳолларда бу ҳаракат ўзини ҳайвон деб тасаввур қилишга бориб етади.
Унинг пайдо бўлиши:
2008-йилда япониялик Кеничи Ито маймунларга тақлид қилиб, 100 метрни тўрт оёқлаб югуриб ўтганидан кейин эътиборни тортган.
2010-йилларда "Animal Flow" номли спорт йўналиши билан боғлиқ тарзда оммалаша бошлаган.
Сўнгра, ТикТок ва бошқа ижтимоий тармоқларда ёшлар орасида "квадробер"лар жисмоний машқларни, сакрашларни, маска ва костюмлар кийишни мода қилганлар.
2. Ижтимоий ва руҳий оқибатлари
Квадроберлик ташқи томондан зарарсиз кўринса-да, унинг чуқур ижтимоий ва руҳий оқибатлари мавжуд:
Шахсийлик инқирози: Ёшлар ўзларини ҳайвон сифатида кўришга интилиши психологик номутаносиблик ва шахсни тан олмайдиган бузилишларга олиб келиши мумкин.
Ота-она ва жамиятдан ажралиш: Бу субмаданиятни танлаганлар кўпинча реал жамиятдан йироқлашади, интернетдаги виртуал гуруҳларга ёпишиб қолади.
Норматив қадриятларга қарама-қаршилик: Жамиятда қабул қилинган ахлоқий меъёрларга зид бўлган ҳаракатлар – одамлар олдида итдек юриш, қичқириш, сакрашлар – бошқаларда ноқулайлик уйғотади ва бу омма орасида тушунмовчилик ва зиддиятларга сабаб бўлади.
Фитна ва ижтимоий хавф: Айрим ҳолатларда квадроберлар одамлар устига сакраш, ғалати товушлар чиқариш орқали атрофдагиларда қўрқув уйғотган ҳолатлар кузатилган (масалан, Тошкентда кузатилган ҳолатлар).
3. Ислом нуқтаи назаридан баҳоси
Ислом дини инсон шаънини олий даражада қадрлайди. Квадроберлик эса бу шаънни пастга туширувчи, фитратга зид бўлган хатти-ҳаракатдир.
А) Инсоннинг шаъни ва мартабаси
وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ
"Биз Одам болаларини азиз қилдик…" (Исро сураси, 70-оят).
Тафсири: Имом Табарий ва бошқа муфассирлар бу оятда инсонларга Аллоҳ томонидан берилган шаън ва фазилатлар – ақл, тўғри йўриқ, нутқ, кийиниш қобилияти, ҳалол ризқ каби неъматларни назарда тутганлар. Бу оят асосида инсон ўзини ҳайвонга ўхшатмаслиги лозим, чунки Аллоҳ инсонни ҳайвондан устун қилган.
Б) Ўзини бошқаларга ўхшатиш (ташаббуҳ) ҳақида ҳадис
"Ким бир қавмга ўхшаса, у ўша қавмдандир" (Абу Довуд, Либос: 4020).
Шарҳ: Уламолар бу ҳадисдаги "ташаббуҳ" ни фақат диний эмас, балки хулқий ва маданий жиҳатдан ўхшашлик деб изоҳлайди. Одам ўзини ҳайвонга ўхшатиш орқали аслида инсоний фазилатларини рад этган бўлади.
C) Фитратни бузиш – ҳаром амаллардан бири
وَلَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ
(Шайтон деди:) "Уларни албатта буюраман, шунда улар Аллоҳнинг яратганини ўзгартирадилар" (Нисо сураси, 119-оят).
Тафсири: Ибн Касир раҳимаҳуллоҳ ва бошқа муфассирлар бу оятни фитратни бузиш – жинсни ўзгартириш, табиий хулқдан чиқиш, ўзини бошқа мавжудотга ўхшатиш сифатида талқин қилишган. Квадроберлик бу маънода инсоний фитратни ўзгартиришга киради.
Д) Фитна ва ижтимоий хавф
وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ
"Фитна қотилликдан баттар" (Бақара сураси, 191-оят).
Тафсири: Қуртубий бу оятдаги "фитна"ни – ижтимоий нотинчлик, одамлар орасида ғалаён чиқиш, уларнинг тинчини бузиш деб тушунтирган. Жамоат жойида ўзини ҳайвон каби тутиш айнан мана шу фитнага олиб келади.
Квадроберлик ташқи томондан замонавий "субкултура" бўлиб кўринса-да, аслида бу ҳаракат ёшлар орасида инсонийлик шаънини пастга туширувчи, фитратни бузувчи, жамиятда фитна чиқарувчи ва Исломий қадриятларга зиддир. Уламолар, тарбиячилар, ота-оналар бунга қарши огоҳ бўлиши, ёшларни бундай зарарли йўналишлардан келажак авлодларни ҳам огоҳлантириши ва узоқ тутиши зарур.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 