20 Октябр, 2025, 28 Рабиъус сони, 1447
20 Октябр, 2025, 28 Рабиъус сони, 1447
Садақа беришнинг фазилатларини савоб ва ажрларини келтириб ўтишдан олдин садақа сўзини яхшилаб тушуниб олишимиз лозим. “Садақа” сўзи луғатда “Яхшилик, эҳсон” маъноларини билдиради. Истилоҳда эса, Аллоҳ таоло розилиги учун бериладиган ҳар қандай нарса ёки бажариладиган амал садақа саналади. Одатда “Садақа” дейилса, фақат муҳтожларга, фақир кишиларга бериладиган ҳар қандай нарса тушунилади. Аслида, хайр-эҳсоннинг барча турларини шу сўз билан атаса бўлаверади. Садақа мажбурий ва ихтиёрий бўлади. Мажбурий бўлган садақа турига фарз ва вожиб бўлган закот, ушр, фитр, каффорот кабилар киради. Фарзу вожибдан кейинги ўринда турадиган ихтиёрий садақага эса ҳар қандай хайр-эҳсон, худойи (таом тариқасида беришлик), хайрия ташкилотларига, жамғармаларга, етимхона ва қариялар уйларига, эҳтиёжманд оилаларга моддий ёрдам кабилар киради. Баъзи тушунмаган кишилар орасида фарз, яъни, мажбурий садақа билан нафл (ихтиёрий) садақани аралаштириб юбориш ҳоллари учрайди. Бундайлар фарз бўлган закотни беришмайди-ю, аммо садақа деб, турли зиёфат, турли маросимлар ўтказиб, ўзларича садақа қилган бўлишади. Аслида эса, ҳожатларидан ташқари тижорий (савдо айланмаси учун) мол-мулклари нисобга (маълум белгиланган миқдорга) етган кишилар, ўша моллари (бойликлари)нинг қирқдан бир (40/1) улушини (қисмини) ҳақдорларга (закот олишга лойиқ бўлган инсонларга) беришлари мажбурий садақа, яъни “Закот”дир. Закот ибодати исломнинг бешта фарзидан бири ва бу закот ибодатини адо қилишлик айни муборак Рамазони шариф ойларида амалга оширилса, савоби, ажри, янада кўпайишлигига олиб келади. Энди эса, садақа беришнинг фазилатлари ҳақида ҳадиси шарифларни келтирамиз.
Садақа беришнинг фазилатлари жуда кўп ва машҳурдир.
Имом Бухорий Абдуллоҳ ибн Масъуддан (разияллоҳу анҳу) ривоят этишларича, Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи васаллам): “Сизларнинг қай бирингизга ўз мол-мулкингиздан кўра меросхўрларнинг мол-мулки севимли?” деб сўрадилар. Шунда асҳоби киром: “Бизларга ўз мол-мулкларимиз маҳбуброқ, ё Расууллоҳ”, деб жавоб беришди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам): марҳамат қилдилар: “ Унинг олдин юборгани ҳақиқий мол-мулкдир. Меросхўрларнинг мол-дунёси эса кейинда қолганидир.” Яъни Аллоҳ таоло йўлида ўзи нафақа қилган мол-дунёси ҳақиқий эҳсон ҳисобланади”.
Ҳадисда айтилади: “Садақа қилинглар, зеро садақа сизларни дўзахдан қутқаради “(Имом Табароний “Авсат “ларида Абу Нуайм эса “Хуля “да ривоят этишган)
Яна бир ҳадиси шарифда бундай ривоят этилади: ”Садақа қилинглар, бас, садақа жасадингизни дўзах оташидан сақлайди”. (Имом Табароний “Авсат” китобларида ва Абу Нуайм “Хуля”да ривоят эшитган.)
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам): ”Кишининг топган молини ўз оиласига сарфлаши ҳам садақа ва эҳсондир”, деганлар.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам : “Бетобларингингизни (касалларингизни) садақа бериш билан даволанглар”, яъни дори-дармон қилиш баробарида хайру-эҳсон ва садақа қилиш, иншааллоҳ дардлардан шифо топишда ёрдам қилади.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилинади. “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Садақа бериш билан мол-дунё камайиб қолмайди. Аллоҳ таоло кечиримли бўлган бандасининг иззат-шарафини зиёда қилади. Киши Аллоҳ учун ўзини ҳокисор тутса, Аллоҳ таоло унинг мартабасини баланд қилади”, дедилар”. (Имом Бухорий ва Муслим ривояти).
Сарвари Коинот (соллаллоҳу алайҳи васаллам) Муоз ибн Жабалга (розияллоҳу анҳу) садақа яхшилик эшикларидан бири эканини таъкидлаб, дедилар:
“Сени хайр (яхшилик) эшикларига далолат қилайми?” (яъни, яхшилик эшиклари қандай амаллар билан очилишини айтиб берайми) дея, ушбу уч нарсани санаб бердилар: 1) Рўза тўсиқ бўлади; 2) Садақа худди сув оловни ўчиргандек хатоларни ўчиради; 3) Кишининг ярим кечада ўқиган намози солиҳларнинг шиори бўлади”. Ҳадисда ворид бўлганидек, садақа хатоларни ўчирса, албатта у (садақа) Аллоҳ субҳанаҳу ва таолонинг ғазабини ҳам ўчиради. Бошқа бир ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай марҳамат қилганлар: “Садақа аллоҳнинг ғазабини ўчириб, ёмонликни қайтаради” (Имом Термизий ва Ибн Ҳиббон ривояти). Шунинг учун ҳам Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам садақа беришга тарғиб қилиб, унга одамларни қизиқтирганлар.
Ҳадиси муборакларида бу борада бундай марҳамат қиладилар:
Абу Барзадан (розияллоҳу анҳа) ривоят қилинади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам): “Бир банда бир парча нон садақа қилса, Аллоҳ жалла ва аъло уни Уҳуд тоғи баробарида кўпайтиради”, дедилар”. (Табароний ривояти).
Юқорида келтирилган Ҳадиси шарифлар мазмунига кўра, ихлос билан қилинган озгина садақа (эҳсон) Аллоҳнинг ҳузурида жуда катта мукофотга сазовор бўлишлиги, билиб-билмай қилган хато-камчиликларимиз ўчирлиши, касалларимизга даво бўлишлигини, бало-офатлардан омон бўлишлигимизни, биз учун яхшилик эшиклари очилишлигини, мартабаларимиз баланд бўлишлигини ва садақа сабабли сизу-бизнинг жасадимизни дўзах оташидан Аллоҳ таоло сақлашлигини, ва озгина қилган садақамизни ҳам Аллоҳ таоло уни (садақамизни) (савобини) кўпайтириб беришлигини англаймиз.
(Муфтий Усмонхон Алимов ҳазратларининг “Хай-эҳсон фазилатлари” китоби асосида тайёрланди).
Жумамуратов Яқуб,
Тахиатош тумани “Муҳаммад Мурод эшон” масжиди имом-хатиби.
Ислом динида ўзгаларнинг мол-мулкини ноҳақ ўзлаштиришлик қатиъян тақиқланади. Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай марҳамат этади: “Бир-бирларингизнинг молларингизни ботил йўл билан еманг. Билиб туриб одамларнинг молларидан бир қисмини ейишингиз учун ҳокимларга гуноҳкорона ташламанг” [1] (Бақара сураси, 188-оят).
Имом Қуртубий раҳимаҳуллоҳ: “Оятдаги “ботил йўл билан емаслик”ка ҳаромнинг барча турлари: қимор, алдамчилик, ҳаром нарсаларни сотиб мол топишлик, ҳаром касбларни қилиб мол топишлик ва бошқалар киради” деганлар[2].
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам ўзгаларнинг бойлигига ва мол-мулкига тажовуз қилишликдан кўп бора қайтарганлар. Ҳусусан ўзларининг муборак ҳадисларидан бирида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Албатта, сизларга молингиз ва қонингиз ҳаромдир”[3].
Мусулмон давлатида яшаётган мусулмон бўлмаган аҳолининг мол-мулкини муҳофаза этишлик ўша давлатнинг зиммасидаги мажбуриятлардан ҳисобланади. Бу масала бўйича барча мусулмонлар ўртасида якдилликка эришилган. Имом Абу Убайд ал-Қосим ибн Саллом, Ибн Занжавайх, Ибн Саъад ва Абу Юсуф розияллоҳу анҳум Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Арабистон ярим ороли жанубидаги Нажрон шаҳри насронийлари билан тузилган битимни келтириб ўтадилар:
“Албатта, Нажронийлар ва уларнинг иттифоқдошлари Аллоҳнинг ҳимояси ва Унинг Расули соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳомийлиги остидадирлар. Уларнинг мол-мулки, жони, яшаш ерлари ва динлари муҳофаза этилади; бу ҳозир мавжуд бўлган ва мавжуд бўлмаганларни; ҳамда уларнинг оила аъзолари, буюмлари ва ўзлари эгалик қилиб турган барча озми ёки кўпми мол-мулкларини ҳам ўз ичига олади[4].
Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу Абу Убайда розияллоҳу анҳу га ва Сурия мамлакати ҳокимига ёзган ҳатида қуйидагиларни келтириб ўтади: “Ўзингиз раҳбарлик қилаётган мусулмонларни мусулмон бўлмаган фуқароларга нисбатан жабр-зулм, озор етказишдан ва уларнинг бойликларини ноҳақ талон-тарош қилишдан қайтаринг”[5].
Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу айтадилар: “Мусулмон бўлмаган аҳоли солиқ[6]ни тўлар экан энди уларнинг моли ҳам ва жони ҳам бизнинг молимиз ва жонимиз каби бўлмоқлиги лозим”[7].
Чиндан ҳам мусулмон бўлмаганларнинг ҳаёти, мол-мулки ва ор-номуси Ислом динида юксак қадрланади ва мусулмон мамлакатларида мусулмонлар қай тарзда муҳофаза қилинса бошқа дин вакиллари ҳудди шундай муҳофаза этилади. Мусулмонлар ғайридинларга тегишли бўлган чўчқа гўшти ва шароб (вино)ларига зарар етказишлари тақиқланади, агарда шу ишни содир этсалар бу қилмишлари учун жарима тўлашликка мажбур бўладилар.
Ҳанафий мазҳабининг фиқҳ илмига оид машҳур манбаларидан ҳисобланган “Ал-Дурр ал-мухтор”да: “Агар мусулмон насроний динига эътиқод қилувчининг вино ёки чўчқа гўштига зарар етказса етказилган зарар миқдорида унинг ҳаққини адо этиши лозим”[8]лиги баён этилган.
Ислом динида ўғрилик тақиқланган ва бу жиноят учун қатъий жазо белгиланган. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам даврларида қурайш қабиласидан бир аёл киши ўғрилик қилгани учун Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам у аёлга нисбатан жазо қўллашликка буюрдилар. Шунда одамлар Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб ўғрилик қилган аёлнинг жазосини енгиллатишликларини илтимос қиладилар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга жавобан дедилар: “Агар қизим Фотима ушбу (ўғрилик) жиноятини содир қилганида унга ҳам нисбатан ҳудди шу жазони қўллашга буюрган бўлардим”[9].
Имом Яҳё ибн Шараф ал-Нававий раҳимаҳуллоҳ бундай ёзади: “Мусулмон бўлмаган аҳолининг, зиммийларнинг (Ислом давлати ҳудудида яшагани учун жон, мол-мулклари давлат ҳимоясига олинган ва бунинг евазига ҳар йили жизя (маҳсус солиқ) тўлаб турадиган аҳли китоблар) ва муртаднинг бойлиги мусулмоннинг бойлиги каби бўлади”[10].
Имом Ибн Қудама ал-Ҳанбалий: “Мусулмонга тегишли бўлган мол-мулк ўғирланганда қандай жазо қўлланилса, ҳудди шунингдек мусулмон бўлмаганнинг мол-мулк ўғирланганда ҳам ҳудди шундай жазо қўлланилмоғи лозим” деганлар[11].
Ибн Ҳазм: “Мусулмон бўлмаганнинг мол-мулкларини ўғирлаган мусулмонга нисбатан жазо қўлланилишида ҳеч қандай қарши фикр (қарама-қаршилик)лар мавжуд эмас” деган фикрни билдирадилар[12].
Ибн Рушд ҳам юқоридаги каби фикрларни келтириб ўтган[13].
Дарҳақиқат, Ислом ҳуқуқига кўра мусулмон ва мусулмон бўлмаганларнинг мол-мулки бирдек ҳимоя қилинади ҳамда уларнинг мол-мулкларининг ўғирланиши ёки унга зарар етказлишига ҳам бирдек жазо қўлланилади.
“The Fatwa on Terrorism and Suicide Bombings” китобидан
Даврон НУРМУҲАММАД таржимаси
[1] Шайҳ Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. Қуръони карим ва ўзбек тилидаги маънолари таржимаси. – Т.: «Hilol-Nashr» 2015. 29-б.
[2] Шайҳ Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф, Тафсири Ҳилол, I:173.
[3] Имом Буҳорий, Саҳиҳ: Китаб ал-Ҳажж, 2:620 §1654.
[4] Абу Юсуф, ал-Хараж, 78-б, Абу Убайд ал-Қосим ибн Саллом, Китаб ал-амвал, 244-245-б, §503, Ибн Саъад, Табоқат ал-кубра, 1:288, 358, ибн Занжавайх, Китаб ал-амвал, 449-450-б, §732, Аҳмад Балозурий, Футуҳ ал-булдон, 90-б.
[5] Абу Юсуф, ал-Ҳараж, 152-б.
[6] Солиқ мусулмон мамлакатларида мусулмон бўлмаган аҳолидан ҳарбий ҳизмат ўрнига ундирилган.
[7] Ибн Қудама, ал-Муғний, 9:181, ал-Зайлаий, Насб ал-рай, 3:381.
[8] Ҳаскафий, ал-Дурр ал-мухтар, 2:223, Шомий, Радд ал-муҳтар, 3:273.
[9] Имом Буҳорий, Саҳиҳ: Китаб ал-анбиё, 3:1282 §3288, Муслим, Саҳиҳ, 3:1315 §1688.
[10] Яҳё ал-Нававий, Шарҳ Саҳиҳ Муслим, 12:7.
[11] Ибн Қудама ал-Мақдисий, ал-Муғний, 9:112.
[12] Ибн Ҳазм, ал-Муҳалла, 10:351.
[13] Ибн Рушд, Бидоят ал-мужтаҳид, 2:299.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа