19 Июл, 2025, 24 Муҳаррам, 1447
19 Июл, 2025, 24 Муҳаррам, 1447
Аллоҳга тақво қилиш, ибодатларни тўкис адо этиш билан бир неча неъматлар қўлга киритилади. Жумладан:
﴿ وَأُخۡرَىٰ تُحِبُّونَهَاۖ نَصۡرٞ مِّنَ ٱللَّهِ وَفَتۡحٞ قَرِيبٞۗ وَبَشِّرِ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ١٣ ﴾
«(Аллоҳ сизларга) яна бошқа сизлар суядиган (бир неъматни ҳам берурки, у) Аллоҳ томонидан бўлажак ғалаба ва яқин(да рўй берувчи) фатҳдир . (Эй Муҳаммад!) Мўминларга (мана шу) хушхабарни етказинг!» (Саф, 13).
Аллоҳ таоло Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га олдиндан бир неча хушхабарни Жаброил (алайҳиссалом) воситасида етказиб турди. Бу эса, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг Ислом йўлида яна ҳам шижоатли ва жасоратли бўлишлари учун замин яратди. Жумладан, Макка шаҳрининг фатҳ этилиши ҳам мусулмонлар учун жуда қувонарли бўлди. Киши ўзи туғилиб-ўсган, киндик қони тўкилган ердан ҳайдалса, қавм-қариндош ва уруғ-аймоқларидан айрилса... Бундан ҳам аянчли, бундан ҳам аламли ҳолат борми дунёда?
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бошларига ҳам шундай оғир кулфатлар тушди. Энг ачинарлиси, ўзларининг амакилари, қариндошлари у зотни қувиб солишди. Бу эса, ўз-ўзидан ранж-аламнинг икки баравар оғирлашишига сабаб бўлган. Келинг, яхшиси, тарихга қулоқ осайлик. Зеро, тарих олий ҳакам эканини ҳеч ким инкор эта олмас. Номи “уруш” бўлса ҳам, лекин унда (Имом Бухорий ривоятига кўра, бир кишидан бошқа) умуман қон тўкилмаган “Макка фатҳи” ҳақидаги воқеа-ҳодисалар тарихини эшитайлик!
Макка фатҳи билан Макканинг мусулмонлар тарафидан олиниши билан йигирма йилдан кўпроқ давом этиб келган “Ислом ва ширк” даъволашуви ниҳоясига етди.
Ислом динининг асоси тавҳид эътиқоди (якка худолик ишончи), тавҳид эътиқодининг энг катта обидаси эса, Каъба эди. Каъба Иброҳим (алайҳиссалом) томонидан ягона илоҳ эътиқодининг илк обидаси сифатида қурилганига қарамай, кейинчалик унинг ичи ва таши инсон қўли билан ясалган уч юз олтмиш дона бут билан тўлдирилган эди.
Каъбани бутлардан тозалаш, шу йўл билан бутпарастликка барҳам бериш Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) учун илк илоҳий вазифа эди. Инсонларни тавҳид эътиқодига, Буюк Ислом инқилобининг руҳига боғлаш керак эди. Исломнинг вужудга келишидан (610 й.) Макка фатҳига қадар (630 й.) орадан йигирма йил ўтган бўлса-да, бу муҳим вазифа рисоладагидек амалга оширилмаган, қурайшликларнинг давомли тарзда Мадинага қилиб турган ҳужумлари бунга йўл қўймаган эди. Чунончи, Ҳудайбия сулҳи билан икки томон ўртасида тинчлик ўрнатилиб, ҳатто мусулмонлар Каъбани зиёрат қила олишди, аммо тавҳид обидаси ўлароқ қурилган Каъба бутпарастликнинг ўчоғи бўлишдан ҳануз қутула олмаган эди.
Бундан ташқари, ўзларини Макканинг ҳокими ва Каъбанинг қўриқловчиси деб билган қурайшликлар Ҳудайбия сулҳи ҳукмларига нисбатан ҳурматсизлик кўрсатиб, ҳатто сулҳ шартларига қарши ҳаракатдан ҳам тойишмади.
Макканинг мусулмонлар томонидан қуршаб олинишига ўн йил муддатга имзоланган Ҳудайбия сулҳининг курайшликлар томонидан қасддан бузилгани сабаб бўлди.
Ҳудайбия сулҳи Қурайшдан бошқа қабилаларга икки томондан бирининг ҳимоясига кира олиш ҳуқуқини берган эди. Шунга биноан, Хузоа қабиласи мусулмонларнинг, Бани Бакр қабиласи эса, қурайшликларнинг ҳимоясига кирган эди. Ҳолбуки, хузоаликлар билан Бани Бакр қабиласи аввалдан бир-бирлари билан келишмас, ўрталарида душманлик бор эди. Шу сабабдан ораларида қонли тўқнашувлар ҳам бўлиб турарди.
Хузоаликлар билан ҳошимийлар ўртасида эса мусулмонликдан олдин ҳам бир иттифоқ бор эди. Ислом вужудга келганидан кейин ҳам хузоаликлар бу дўстликни унутишмаган, ҳар доим Расули акрам (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тарафдори бўлиб келишган эди.
Ҳижратнинг саккизинчи йили, Шаъбон ойи эди.
Қурайш ҳимоясига ишонган Бани Бакр қабиласи бошлиқлари Нафвалнинг кўрсатмаси билан Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳимояларидаги хузоаликлар устига тўсатдан ҳужум қилишди. Қурайшликлар Бани Бакр қабиласига қуролли ёрдам кўрсатди. Қурайшнинг Икрима, Сафвон ва Суҳайл каби пешволари қиёфаларини ўзгартириб, Бани Бакр қабиласига қўшилиб, бир кеча хузоаликларга қарши жангда иштирок этди. Ҳатто, бу босқин чоғида хузоаликлардан йигирма уч киши ўлдирилди ҳам.
Кутилмаган бу тажовуздан кейин хузоаликлардан қирқ кишилик бир ҳайъат тез Мадинага йўл олди. Қурайш устидан шикоят қилиб, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) паноҳларига келишди, душмандан ҳимоя қилишларини сўрашди.
Қурайшнинг Бани Бакр билан бирлашиб хузоаликларга қарши жангга чиқиши Ҳудайбия сулҳ шартномасини очиқ-ойдин бузиш эди.
Бу пайтда Пайғамбаримиз Мадина масжидида ўтирган эдилар. Босқинчилик ҳодисасини эшитиб, қаттиқ хафа бўлдилар. Хузоаликларга ёрдам беришга ваъда қилибгина қолмадилар, айни пайтда, маккаликларга бир элчи орқали қуйидаги уч таклифни ҳам билдирдилар:
Маккалик қурайшликлар биринчи ва иккинчи таклифга бўйин эгмади. Учинчи таклифни қабул қилишганини бир вакил орқали билдиришди. Шу тариқа, Ҳудайбия сулҳи расмий равишда кучини йуқотган ҳисобланди.
Бироқ орадан бирмунча муддат ўтгач, Қурайш пешволари хатоларини англади. Қилмишларига пушаймон бўлди. Сулҳнинг қайтадан тузилишини – янгиланишини истаб, бошлиқлари Абу Суфённи Мадинага юборишди.
Мадинада Абу Суфён ҳеч ишини битиролмади. Қизи – Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг завжалари Умму Ҳабибадан бошлаб навбати билан Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га ва у зотнинг саҳобалари Абу Бакр, Усмон, Али, Саъд ибн Убода, Умарга мурожаат қилди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни сулҳни янгилашга кўндириш учун жон-жаҳди билан уриниб кўрди. Ҳатто, мақсадига эришиш илинжида Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг қизлари ҳазрат Фотима (розияллоҳу анҳо) ва унинг беш ёшли ўғли Ҳасандан ҳам ёрдам сўради. Аммо бутун хатти-ҳаракатлари бефойда кетди. Ниҳоят, ҳазрат Алининг тавсияси билан Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) масжидига келиб, халққа қарата: “Эй инсонлар! Мен икки томонни ҳам ҳимоямга оламан, Ҳудайбия сулҳини янгилайман. Менинг бу аҳдимни ҳеч ким бузмайди, деб ўйлайман!” деди.
Бироқ ҳеч кимдан тасдиқ жавоби ололмай, туясига миниб, маъюс ҳолда Маккага қараб йўлга тушди. Маккага келиб, бўлиб ўтган воқеаларни тушунтираркан: “Муҳаммаддан сулҳ тузишни сўрадим, жавоб ололмадим. Абу Бакрга бош уриб бордим, умидим пучга чиқди. Умар энг катта душман экан. Бошқалардан ҳам бирор ёрдам кўрмадим. Ҳукмдорларига бу даражада боғлиқ бўлган қавмга шу дамгача дуч келмаганман. Сулҳ масаласини ҳал қила олмадим. Энг охири, Алининг сўзига кирдим. Ўзимдан бир сулҳ эълон қилиб, қайтиб келавердим!” деди. Абу Суфён келтирган гапни эшитганлар: “Сен ҳеч иш қилмабсан-ку! Ўзингча эълон қилган сулҳнинг қандай қиймати ва ҳукми бўлиши мумкин! Али сенинг устингдан кулгандай бўлибди! Хотиржам бўлайлик десак, сен бизга сулҳ хабарини олиб келмадинг, урушга тайёргарлик кўрайлик, десак, сен уруш хабарини олиб келмадинг. Ҳозир жойимизда хотиржам ўтиришни ҳам, жанг тадоригини кўришни ҳам билмаймиз!” деди.
Абу Суфён Маккага қайтиб келгач, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бомдод намозидан кейин Абу Бакрни ёнларига чақирдилар. Унинг фикр-раъйини сўрадилар. Уни ўнг томонга ўтирғиздилар. Сўнгра Умарни чақириб маслаҳат қилдилар. Уни эса чап ёнларига олдилар. Уруш қилишга қарор қилинди. Тезда тайёргарлик бошланди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) барча иттифоқдош қабилаларга хабар жўнатдилар. Жами аскарларнинг тўпланишини сўрадилар. Чунки Маккага, Қурайшга қарши катта бир юриш бошланаётган эди. Бироқ бу тайёргарликлар яширин тутилди. Макканинг ҳамма йўллари тўсиб қўйилди – бу вазифа Хузоа қабиласига топширилди. Назорат шунчалик қаттиқ бўлди, у томондан бу томонга бирор тирик жонзот ўтолмас эди.
Аммо Хотиб (Абу Балтоа ўғли) Маккага бир хат ёзиб, бу яширин тайёргарликдан Қурайшни огоҳ этмоқчи бўлди, лекин ниятига етолмади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) унинг хуфёна душманлигидан илоҳий ваҳий орқали хабар топдилар.
Сўнгра Али, Зубайр ва Миқдоддан иборат уч кишилик бир ҳайъат тузиб, мактубнинг йўлини кесиш учун юбордилар. Бу ҳайъат йўлда Маккага кетаётган Сора исмли бир аёлни ушлаб олди. Сочининг орасига яширилган мактуб топиб олинди ва Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га олиб келинди. Хотиб бу мактубида қурайшликларга шундай хитоб этган эди: “Эй Қурайш жамоаси! Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) устингизга катта бир куч билан бормоқда. Тун қоронғиси каби даҳшатли бўлган бу қўшин сел мисол оқади. Аллоҳга қасам ичиб айтаман, Аллоҳнинг Пайғамбари (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) якка ўзи бўлса ҳам Аллоҳ уни устингиздан ғолиб қилади, берган ваъдасини бажаради. Ҳозирдан жонингизни қутқаришга чора ахтаринг, вассалом!”
Бу хат Қурайшнинг қўлига тушиб қолгудек бўлса, душман мусулмонларга қарши тайёр вазиятга келарди. Ҳолбуки, Аллоҳ таоло бу муаззам фатҳнинг қон тўкилмай амалга оширилишини тақдир этган эди.
Хотибнинг бу қилмишини кўриб, мусулмонлар ҳайратдан ёқа ушлади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дарҳол уни бир ҳайъат олдида сўроққа тутиб: “Эй Хотиб! Нега бундай қилдинг?” дедилар. Хотиб: “Ё Расулуллоҳ! Менга шафқат қилинг. Қурайшга аҳд ила боғланган бир инсонман. Бироқ ҳеч қачон Қурайшнинг маҳрами бўлмадим. Олдингиздаги муҳожирларнинг Маккада оилаларини, болаларини ҳимоя қиладиган қариндошлари бор. Менинг эса, у ерда ҳеч кимим йўқ. Шу йўл билан маккаликлар миннатдорлигини қозониб, қариндошларимни ҳимоя қилишни ўйладим. Аллоҳга қасам, мен Аллоҳ ва Унинг Расулига имон келтирганман. Динимни ўзгартирганим йўқ”, деди. Шундан сўнг Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) у ерда тўпланиб турганларга: “Хотиб ўзини тўғри ҳимоя қилди!” дедилар. Лекин Умар чидаб туролмай: “Расулуллоҳ, рухсат беринг, бу мунофиқнинг бўйнини узиб ташлай!” деган эди, буюк Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Эй Умар! Хотиб Бадр урушида иштирок этган. Аллоҳ таоло Бадр қатнашчиларига: “Нима қилган бўлсаларингиз ҳам, сизларни афв этдим”, дея марҳамат қилмаганмиди?!” дея Умарни тинчлантирдилар.
Ҳақиқатан, Хотибнинг оиласи Маккада эди. Яқинлари ҳам йўқ эди. Хотиб оиласини ҳимоя қилиш учун маккаликларни мамнун қилмоқчи бўлган, бу сабабдан катта хатога йўл қўйган эди. Бироқ пок руҳли Пайғамбар (алайҳиссалом) Хотибни афв қилдилар.
Ислом қуёши нур соча бошлаган илк дамлардан бошлаб, Макка даврида бўлсин, Мадина даврида бўлсин, Қурайшнинг мусулмонларга қарши қилмаган ёмонликлари қолмаган эди. Ҳатто, улар Ислом динини йўқотиш, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни Қурайшга топширишга мадиналикларни мажбурлаш учун Мадинага уч бора босқинчилик ҳаракати уюштиришди. Мана, ниҳоят, ёвузни жазолаш, илдизларини қўпориб ташлаш вақти келган эди.
Шу мақсадда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳижратнинг саккизинчи йили, рамазоннинг ўнинчи куни ўн минг кишилик қўшин билан Мадинадан йўлга чиқдилар.
Аллоҳнинг ёрдамига ишонган ҳолда қўшинни Макка йўлига бошладилар. Ўша куни ўзлари ҳам рўзадор эдилар. Ҳолбуки, урушга борилаётган эди. Шунинг учун йўлда Пайғамбаримиз ифтор қилдилар, лашкарни ҳам рўзаларини очишга буюрдилар.
Макка томон йўл олинаркан, дўст қабилалардан баъзиларининг кўшилиши ҳисобига қўшиннинг сони ўн мингдан ошиб кетди.
Икки йил олдин, Ҳудайбия йилида Макка яқинига борган Ислом лашкарлари бир минг тўққиз юз адад бўлган бўлса, икки йил кейин бу миқдорнинг ўн (ёки ўн икки) мингтага юксалиши Ҳудайбия сулҳининг мусулмонлар учун қанчалар буюк фойдалар олиб келганини кўрсатар эди.
Макка йўлида Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) амакилари Аббосни учратдилар. Аббос (розияллоҳу анҳу) анча олдин мусулмон бўлган эди. Лекин динини қурайшликлардан яшириб, ҳозиргача Маккада – мушриклар орасида қолган, энди эса, пайти келгани учун, Мадинага ҳижрат қилиш мақсадида йўлга чиққан эди. Йўлда Ислом лашкарига қўшилди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Аббосга: “Муҳожирларнинг охиргиси сиз бўлдингиз!” дея илтифот кўрсатдилар.
Йўллар батамом ёпилгани сабабли, Ислом қўшинларининг бу ҳаракатидан Қурайш бехабар қолди. Бу орада қўшин Маккага яқин (ўн олти чақирим) масофадаги Марруз-Заҳрон деб аталган водийга етиб келди. Қароргоҳини шу ерга қурди.
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ўн икки минг кишилик қўшинга алоҳида-алоҳида гулхан ёқишни буюрдилар. Ҳар бир гуруҳ оловини ўз чодири олдида ёқди ва бу билан Ислом қувватини, борлиқларини катта оловли ҳалқалар билан қурайшликларга кўрсатдилар.
Ислом қўшинининг яқинлашиб қолганини билган маккаликлар оёғи куйган товуқка ўхшаб типирчилаб қолди. Дарҳол Абу Суфённинг қошида тўпланишди. Вазиятни тўла ўрганиш мақсадида, Абу Суфён ёнига Ҳаким билан Будайлни олиб, Маккадан чиқди ва Мадина сари йўлга тушди. Абу Суфён арафа кечасида ҳожилар Арафотда ёқадиган гулханларга ўхшаш улкан гулханзорни кўрди. Бироқ йўлда Ислом миршаблари томонидан қўлга олиниб, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига келтирилди.
Умар Абу Суфённи ўлдирадиган пайт ниҳоят келганини айтар, Аббос эса, унинг афв этилишини хоҳлар эди. Абу Суфённинг қилган бутун ёмонликлари мусулмонлар кўз ўнгига келди. Чунки Абу Суфён мусулмонларнинг энг қўрқинчли душмани эди. Мадинага қарши бир неча босқинчиликларга сабаб бўлган, бутун арабларни оёққа турғизиб, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳаётларини ҳам таҳликага солган эди. Бу ёмонликлари учун у ўлдирилиши керак эди. Бироқ буюк инсон Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Абу Суфённи ҳам кечирдилар. Чунки у зот Аллоҳнинг элчиси эдилар. Абу Суфённи Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан бошқа ҳеч кимса кечира олмас эди.
Ислом қўшини ҳануз Марруз – Заҳрон водийсида туриб, ҳужумга ўтганича йўқ эди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) амакилари Аббосга хитоб қилиб: “Абу Суфённи қўшин ўтадиган ерга олиб боринг, мусулмон қўшинининг ҳашаматини-ҳайбатини кўриб қўйсин!” дедилар.
Аббос (розияллоҳу анҳу) Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтганларини қилди. Абу Суфённи Ислом қўшинини бутун салоҳияти билан кўриш мумкин бўлган бир тепаликка олиб чиқди.
Иттифоқо, қўшин ҳаракатга тушган эди. Бутун қабилалар алоҳида гуруҳ-гуруҳ ҳолда Абу Суфённинг олдидан ўтарди. Булар такбир айтиб ўтар, “Аллоҳу акбар!” садолари кўкларга юксалар эди. Ҳар бир гуруҳ шундай дабдаба билан ўтиб бораркан, юрагини ҳовучлаган Абу Суфён буларнинг қайси қабилага мансублигини сўрар, Аббос жавоб берарди.
Айниқса, жуда жасурона ва катта жўшқинлик билан ўтаётган “Ансорлар гуруҳи”ни кўриб, Абу Суфён ҳайратга тушди. Бошда Убода ўғли Саъд эди. Энг охирида Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) гуруҳлари эди. Ҳар тарафга нур сочаётган ва бошдан-оёқ нурга бурканган бу гуруҳда Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Қосва лақабли туялари устида, такбир айтиб ҳайқираётган саҳоба киромлар қуршовида борардилар. Байроқ Зубайр (розияллоҳу анҳу)нинг қўлида эди.
Уҳуд ва Ҳандақ урушларининг бош қўмондони Абу Суфён олдидан ансорлар қўшинлари қўмондони Саъд ўтаркан: “Эй Абу Суфён! Бугун энг катта жанг кунидир. Бугун Каъба забт этиладиган, Каъбада қон тўкиш ҳалол қилинган кундир!” дея Абу Суфёнга таҳдид солди.
Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) гуруҳлари ўтиб бораётганида, Абу Суфён: “Ё Расулуллоҳ! Саъднинг нима деганини эшитдингизми?” деб Убода ўғли Саъднинг унга қилган таҳдидини оқизмай-томизмай билдирди. Шунда Хотамул Анбиё (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Саъд янглиш сўзлабди, Саъд хато қилибди. Йўқ! Бугун лутф ва марҳамат кунидир. Аллоҳ Каъбанинг шон-шуҳратини азон садоси ила юксалтирадиган бир кундир. Каъба тавҳид либоси билан бурканадиган бир кундир!” дея марҳамат қилдилар.
Саъднинг асабийлашиб, қон тўкиб қўйишидан шубҳаланганлари учун дарҳол Алини юбордилар. Қўлидан қиличини олдирдилар ва Саъднинг ўғли Қайсга беришни буюрдилар.
Ислом лашкарининг бу юксак интизом ва қудратини кўрган Абу Суфён: “Эй Аббос! Ҳақиқатан, биродарингнинг ўғли салтанатини роса кенгайтирибди!” деган эди, Аббос (розияллоҳу анҳу) унинг сўзини дарҳол бўлиб: “Жим! Бу салтанат эмас, пайғамбарликдир!” деди. Абу Суфён ҳам “Ҳа, ҳа!” деб гапини тўғрилади.
Дарҳақиқат, шундай эди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) давлат бошлиғи эмас, Аллоҳнинг элчиси ҳамда пайғамбарларнинг охиргиси эдилар.
Бутун Ислом лашкари шу йўсинда тор сўқмоқдан ўтди. Абу Суфён ҳам Аббоснинг ёнидан айрилди. Маккага қайтди, Ҳарами шарифга борди. Ҳамма ҳаяжон ва сабрсизлик билан уни кутиб турган эди.
Абу Суфён баланд овозда халққа шундай хитоб қилди: “Эй Қурайш аҳли! Муҳаммад шаҳримиз остонасидадир! Устимизга шундай бир қувват билан келмоқдаки, унга қарши туриб бўлмайди. Ким Абу Суфённинг уйига кирса, жони омонда. Каъбада паноҳ топганлар ҳам омонда. Қуролини ташлаб, ўз уйига кириб, эшигини ёпиб олганлар ҳам омон қолади!” дея эълон қилди ва маккаликларга таскин бера бошлади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) афв қилишга ваъда берганларини билдирди.
Абу Суфёндан бу гапларни эшитган Қурайш аҳли жуда қаттиқ талвасага тушиб қолди. Бир қисми нима қиларини билмай қолди, бир қисми Абу Суфённинг уйига югурди. Бир қисми Ҳарами шарифга кирди. Бошқа қисми уйларига кириб бекинди. Талотўп ичида қуролини яширибоқ кўчага отилганлар ҳам, силоҳини ташлаб дуч келган томонга тумтарақай қочганлар ҳам бор эди.
Ибн Исҳоқдан келтирилган ривоятларга кўра, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Зи Туво деган жойда Ислом қўшинининг Маккага кириш дастурини қўмондонларга ўргатганлар, Маккага қайси томонлардан кирилишини кўрсатиб: “Сизларга қарши тажовуз содир бўлмагунча, ҳеч кимга қилич кўтармангиз! Жанг бошлаб юборишдан сақланингиз!” дея танбеҳ берган Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Маккага кириш чоғида барча эҳтиёт чораларини унутмаган эдилар. Аслида, нусрат Аллоҳдандир. Лекин тадбирда ҳам қусурга йўл кўймаслик керак.
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қўшинни тўртга бўлдилар. Байроқни тутган Зубайр Макканинг уст тарафидан келиши; Валид ўғли Холид қаноти “Пастки маҳалла” дейилувчи жойдан шаҳарга кириши; бошқа гуруҳлар эса, Макканинг шарқ ва ғарб томонларини ишғол этишлари керак эди.
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Ислом қўшинига ҳаракат бошлаш амрини бердилар. Саккиз йил олдин (622 й.) Мадинага кўчаётганларида икки туя, тўрт кишилик бир гуруҳ бўлиб Маккадан чиқишган! Мана, орадан саккиз йил ўтиб (630 й.), муаззам ва муҳташам бир қўшин билан Маккага кираётган эдилар!
Сарвари Олам (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Зи Туво мавқеидан Маккага киргунга қадар туяларининг устида ана шуларни ўйлар, муборак бошларини туянинг бўйнига сажда қилаётгандек қўйиб, мағрур бир фотиҳ каби эмас, ниҳоятда мутавозе бир қулдек, Аллоҳнинг буюк лутф ва карамига шукроналар айтиб олға борардилар.
Қўшин қон тўкмай, тинч йўл билан Маккага киришга муваффақ бўлди. Фақат Валид ўғли Холид бошқараётган қўшин мушрикларнинг қаршилигига учради. Қурайшнинг энг золимларидан Сафвон, Суҳайл, Икрима (Абу Жаҳлнинг ўғли) кичик бир тўда тайёрлаб, маҳаллаларни ишғол этишга монелик қилиш учун Холиднинг суворий тўдасини ўққа тутишди, ҳатто мусулмонлардан икки мужоҳидни шаҳид этишди.
Ҳолбуки, умумий афв эълон қилинган эди. Холид аскарларини тинчлик билан олиб ўтиб бораётган эди. Бу тажовузга қарши Холид дарҳол мудофаа қуролини қўлга олди. Унга ҳужум қилганлардан ўн учтасини бир ҳамлада ер тишлатди. Қолганлари қочиб кетди.
Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Макканинг олд томонидан, Холид эса паст тарафидан шаҳарга киришган эди. Холид кирган жой Исломнинг энг ёвуз душманлари яшайдиган маҳалла эди. Ҳатто, Бани Бакр билан бирлашиб хузоаликларга ҳужум қилганлар ва бу билан Ҳудайбия сулҳининг бузилишига сабаб бўлганлар ҳам шу маҳалла аҳолисидан эди.
Давоми бор...
“Ҳозир ким ҳам китоб ўқирди?”. Бугунги кунда китоб мутолаасини унутган одамлар жамият номидан ана шу гапни гапиришга ўрганиб қолган.
Ростдан ҳам китоб ўқишдан юз ўгирдикми ёки ўқишга тўсиқлар борми? Балки муаммо ўқимасликда эмас, мутолаа маданияти ва тарғиботнинг пасайганидадир?
Одамлар китоб мутолааси ҳақида қандай фикрда?
Бу ҳақда мақола ёзишдан аввал ижтимоий тармоқда ва аҳоли ўртасида “Нега китоб ўқишга одатланмай қўйдик?” саволи билан сўровнома ўтказдик.
Сўровнома натижасига кўра, иштирокчиларнинг энг катта улуши — 29 фоизи “Мунтазам китоб ўқиб бораман” жавобини танлаган. Бу яхши, аммо 26 фоиз иштирокчи китоб ўқишга вақти йўқлиги, 25 фоиз қатнашчи китобдан кўра телефон қулайлиги, 2 фоизи китоб ўқиш зерикарли эканини билдирди. 13 фоиз респондентлар эса китоб ўқишга сабри етмаслигини таъкидлади. Шунингдек, айрим фуқаролар эринчоқ бўлиб кетгани, китоб ўқимасликка турли баҳоналар топилиши, қизиқарли китоблар камлиги, аудио ва электрон китоблар қулайлигини қайд этди.
Бундан ташқари, кузатувчиларнинг асосий қисми илгари метро ва автобусларда ҳам китоб ўқилиши, ҳозир эса нафақат уйда, балки овқатланганда, йўлда юрганда, чорраҳада, ишхонада, хуллас, аксарият ҳолларда энг кўп вақтимиз телефонга тикилиш билан ўтаётгани, айниқса, ёшлар телефондан бўшамаслигини кам китоб ўқилишининг асосий сабаби сифатида айтишди.
Сўровнома натижасидан кўриш мумкинки, жамиятда китоб ўқишга бўлган қизиқиш сақланиб қолган. Бироқ кўпчилик вақтини телефон, интернет ёки бошқа технология ва юмушларга сарфлаётгани ёмон. Бу китоб ўқиш маданиятини шакллантириш зарурлиги, қулай муҳит яратиш ва оммавий тарғибот ишларини кучайтириш, шунингдек, мутолаа фақат шахсий истак эмас, балки муҳит ва ҳаёт тарзига боғлиқ эканини англатади.
Китобхонликни ривожлантиришга берилаётган эътибор натижа беряпти(ми)?
Маълумотларга кўра, энг тараққий этган мамлакатлар эмас, сўнгги йилларда тез ривожланаётган давлатлар аҳолиси кўпроқ китоб ўқир экан. Хусусан, ҳиндистонликлар фақат қўшиқ куйлайди ёки кино кўради, десак адашамиз. Улар дунёда энг кўп китоб ўқийдиган халқ. Ҳиндлар ҳафтасига 10,7 соат вақтини китоб ўқишга сарфлайди. Умуман, энг кўп китоб ўқийдиган давлатлар ўнталигига эътибор берадиган бўлсак, кейинги ўринларда Таиланд - ҳафтасига 9,4 соат, Хитой - ҳафтасига 8 соат, Филиппин - ҳафтасига 7,6 соат, Миср - 7,5 соат, Чехия - 7,4 соат, Россия - 7,1 соат, Швеция – ҳафтасига 6,9 соат, Франция - 6,9 соат, Венгрия аҳолиси эса ҳафтасига 6,8 соат китоб ўқир экан.
Хўш, юртмизда китобхонлик маданиятни шакллантириш борасида амалга оширилаётган ишлар қандай самара беряпти?
Ахборот оқимининг тезлашиши ва рақамлашувнинг кенгайиши натижасида китобхонлик маданиятини юксалтириш нафақат ижтимоий, балки маънавий тараққиёт учун ҳам муҳим вазифага айланмоқда. Юртимизда ҳам ушбу йўналишда бир қанча қарорлар, фармонлар ва дастурлар қабул қилиниб, самарали ишлар амалга ошириляпти. Хусусан, давлатимиз раҳбари ташаббуси билан ёшлар орасида китобхонликни ривожлантириш ва тарғиб қилиш мақсадида ташкил этилган “Ёш китобхон” танлови орқали китоб ўқиётган ёшлар сезиларли ошди. Ёшлар ишлари агентлиги маълумотларига кўра, 2017 йилдан буён анъанавий тарзда ўтказилаётган “Ёш китобхон” танлови орқали қарийб 5 миллионга яқин ёшлар қамраб олинган. Китоб дўконлари ва кутубхоналарда энг кўп изланаётган китоблар ҳам “Ёш китобхон” танловида эълон қилинган 140 номдаги адабиётлар экан. Бу ўз ўрнида китоб бозорида талаб ва таклифнинг ортишига ҳам хизмат қилмоқда.
2017-2024 йилларда 280 нафар ёшлар “Ёш китобхон” танловининг республика босқичида иштирок этган бўлса, шундан 20 нафари ғолибликни қўлга киритиб, Президент совғаси совриндори бўлган. Эътиборлиси, танловда ғолиб бўлган 17 нафар қизнинг 7 нафари кейинчалик Ўзбекистон Президенти томонидан давлат мукофотлари билан тақдирланган. Демак, китоб ёшларнинг кейинги тақдирига ҳам ижобий таъсир кўрсатмоқда. Айниқса, китоб ўқиб, ота-онасига автомобиль совға қилаётган ёшлар сафи кенгаймоқда. Мисол учун, ўтган йил ушбу танловнинг республика босқичида 10-14 ёш тоифасида қирқдан ортиқ бадиий-оммабоп китобларни ўқиган Жомбой туманидаги 12-умумтаълим мактаби ўқувчиси Наргиза Муҳаммадиева биринчи ўринни эгаллади. Унга Президент совғаси – “Cobalt” автомашинаси совға қилинди.
Албатта, китобхонликни тарғиб қилиш ишлари шу билан тўхтаб қолгани йўқ. Давлат дастурлари, маҳаллий ва халқаро лойиҳалар орқали китобга бўлган қизиқишни ошириш, ёш авлодни маънавий жиҳатдан бойитиш учун кенг кўламли ишлар давом этмоқда. Жумладан, Вазирлар Маҳкамасининг “2020 — 2025 йилларда китобхонлик маданиятини ривожлантириш ва қўллаб-қувватлаш миллий дастурини тасдиқлаш тўғрисидаги қарори ҳамда “Ўзбекистон – 2030” стратегиясининг асосий мақсадларидан бири ёшлар орасида китобхонликни ривожлантириш ва тарғиб қилиш вазифаси сифатида белгилангани ҳам ушбу масалага жиддий эътибор қаратилаётганини кўрсатади.
Ёшлар китоб ўқияпти, сиз ҳам ўқинг
Бугун ёшларнинг китоб ўқишга бўлган қизиқиши камайгандек туюлса-да, аслида улар турли хил форматларда ва платформаларда китоб ўқияпти. Ёшларнинг китоб ўқишга қизиқиши камайганини таъкидлашдан олдин, уларнинг китоб ўқиш учун имкониятларини ва китоб ўқишга одатланмасликка нима сабаб бўлаётганини эътиборга олиш лозим. Бу ҳақда Ўзбекистонда хизмат кўрсатган ёшлар мураббийси, филология фанлари доктори, профессор Суюн Каримовнинг мулоҳазаларини келтирамиз.
- “Ёшлар китоб ўқимай қўйди”. Кейинги пайтда бу гапни мунтазам китоб мутолаа қиладиганлар ҳам, ўқимайдиганлар ҳам айтадиган бўлди, - дейди С.Каримов. - Тўғри, халқимиз маънавияти учун куйиниб гапирадиганлар бор. Аммо мен бу гапга қўшилмайман. Албатта, ёшлар доим китоб ўқияпти, дейишдан йироқман, лекин улар китоб ўқимай қўйгани йўқ, ўқияпти. Электрон китоблар, аудиокитоблар ва онлайн платформалар ёшлар учун китоб ўқишни осонлаштиряпти. Ёшларни кўряпмиз, халқаро фан олимпиадаларида ғолиб ва совриндор бўляпти, хориждаги нуфузли университетларда таҳсил оляпти, ихтиролар қиляпти, жаҳон ареналарида юртимиз байроғини баланд кўтаряпти, давлат мукофотларига сазовор бўляпти. Агар ёшлар китоб ўқимаётган бўлса, бундай натижаларга қандай эришяпти? Балки кимнингдир фарзанди китоб ўқимаётгандир ёки тарбияси “бузилиб” тўғри йўлдан адашгандир, лекин ҳамманинг ҳам эмас. Бунинг сабаби битта - оиладаги муҳит ва ота-онанинг фарзанд тарбиясидаги эътиборсизлиги.
Дейлик, бир оилада 4 фарзанд туғилиб, вояга етди. Уларнинг ҳаммасини ҳам китобга, илмга қизиқтириш мушкул. Биттаси спортчи бўлишни хоҳласа, бошқаси уста, шифокорликни танлайди. Албатта, бу жараёнда бола, аввало, ота-онасидан кейин ён-атрофидагилардан ўрнак олиб, ўрганганларини амалиётда қўллайди. Ўшанда биз, ота-оналар ҳар бир ишнинг самарали ва натижадор бўлиши учун фарзандларимизга ўрнак бўлишимиз, уларда ижобий таассурот қолдириб, маърифатга ундашимиз керак бўлади.
Масаланинг иккинчи томонини ҳам бор. Баъзилар «Ёшлар китоб ўқимай қўйди”, деб кўпинча бадиий адабиётни назарда тутади. Бадиий адабиёт ҳам ахборот манбаи. Айни пайтда, инсонга бадиий-эстетик завқ бағишловчи, руҳиятига ижобий таъсир ўтказувчи ноёб манба. Интернет тармоқларида медиа оламнинг ахборот таъминоти ғоятда кучайиб кетган, бутун инсоният ундан фойдаланишни афзал деб билаётган бир пайтда ёшларни китоб ўқишга қизиқтириш осон иш эмас. Фақат тарғибот-ташвиқот билан бу муддаога эришиб ҳам бўлмайди. Бадиий китоб ўқиш кўнгил иши, ёш қалбни тарбиялаш эса аввало ота-онанинг, кейин эса устозлар ва жамиятнинг зиммасида бўлади. Шундай экан, ўзгаришни ҳар биримиз ўзимиздан бошлайлик.
“Тирик китоб” нега танқидга учради? Ёхуд маънавиятли инсонларга эргашиш керак
Ахборот технологиялари ривожланиб, электрон қурилмалар ҳаётимизнинг асосий ажралмас қисмига айланиб қолди ва китоб мутолаасига жуда кам вақт ажратадиган бўлдик. Аммо шундай инсонлар борки, улар китобнинг қадрини эслатиб, жамиятни маърифатга чорламоқда. Улардан бири ижтимоий тармоқларда “Тирик китоб” номи билан машҳур бўлган китоб сотувчиси Хайрулла Асадов. У китобга даъват этувчи чиқишлари, ижтимоий тармоқлардаги фаоллиги ва маънавият ҳақидаги нутқлари орқали минглаб инсонларни, айниқса, ёшларни кўпроқ китоб ўқишга ундамоқда.
Бироқ у ҳам ҳар бир оммавий шахс сингари танқидларга дуч келди. Албатта, танқидлар табиий ҳол, айниқса, жамоатчилик диққат марказида бўлган инсон учун. Хайрулла Асадов китобга бўлган муҳаббатни кенг оммага етказишда замонавий, халқона ва таъсирли усулларни қўлламоқда. У олим эмас, маърифат йўлида фидойилик қилувчи шахс. Кўпчилик унинг қарашларида илмий ёндашув ва исботлар йўқлигини таъкидламоқда. Бу бир томондан тўғри. Лекин у ўз ҳаёт тажрибаси ва ўқиган китоблари орқали хулоса чиқаряпти, мисоллар келтиряпти. Бу амалиётга асосланган, халққа яқин услуб.
Ижтимоий тармоқларда китоб сотувчиси машҳур бўлиш билан бирга, китобни эмас, ўзини ва фаолиятини тарғиб қилаётгани ҳақида ҳам танқидий фикрлар билдирилди. Бугунги ахборот технологиялари асрида рақамли тўлқинда ажралиб туриш учун ҳар қандай шахснинг аудиторияга мос визуал ва муҳокамабоп форматда чиқиши талаб этилади. Чунки бу замон талаби. Шунингдек, Хайрулла Асадовнинг шахси китобга бўлган садоқат билан танилган. Агар шахс орқали китобга муҳаббат уйғонса, бу маърифат улашишда энг самарали усул.”Тирик китоб” ўзини эмас, шахсий намунаси орқали китобни ҳаёт тарзи сифатида ҳамда китобларни шунчаки ўқиш эмас, балки ўқилган ғояларни ҳаётда татбиқ қилишни тарғиб қилмоқда.
Албатта, танқидлар ривожланиш ва холислик учун керак. Бироқ китоб ўқиш, уни тарғиб қилиш, жамиятни маърифатга етакловчи, илмли инсонларни қўллаб-қувватлаш, уларга эргашиш ва тўғри хулоса чиқариш керак. Зеро, китоб инсон онгини уйғотади, маънавий дунёсига нур олиб киради.
Фазлиддин Рўзибоев.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа