13 Феврал, 2025, 14 Шаъбон, 1446
13 Феврал, 2025, 14 Шаъбон, 1446
Осим ибн Собит ибн Абул Ақлаҳ – ансорийлардан, авс уруғидан, ансорлар ичида Исломга аввал кирган кишилардан бири бўлиб, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишини муҳожирлардан Абдуллоҳ ибн Жаҳш розияллоҳу анҳу билан биродар қилиб қўйдилар.
У киши Бадрда иштирок этиб, Уқба ибн Абу Муайтни, Уҳудда эса Мусофиъ ибн Талҳа ва унинг укаси Килоб ибн Талҳани ўлдирганлар. Мусофиъ ярадор ҳолда онаси Сулофанинг олдига бориб, бошининг унинг тиззасига қўяди. Онасининг “Сени ким бу аҳволга солди?” деган саволига ўғли “Менга ўқ отаётган одамнинг “Мана буни ол. Мен Ибн Абу Ақлаҳман” деганини эшитдим” деб жавоб берди. Шунда онасининг жаҳли чиқиб, агар имкон топса, ўғлини ўлдирган кишининг бош суягида хамр ичишга назр қилди ва Осимнинг бошини келтирганга катта мукофот эълон қилди.
Уҳуд жангидан сўнг бироз вақт ўтгач, қабилалар мусулмонлардан ноодатий йўл билан ўч олишга киришдилар. Сафар ойида Ҳузайл қабиласи Азл ва Қора уруғи вакилларини Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига юборди. Улар Мадинага келиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан “Бизга фиҳқни, Қуръонни, Ислом шариатини таълим бериш учун бир гуруҳ саҳобаларингизни биз билан юборсангиз” деб илтимос қилишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларнинг илтимосига рози бўлиб, бир ривоятда Марсад ибн Абу Марсад розияллоҳу анҳу, бошқа ривоятда Осим ибн Собит розияллоҳу анҳу бошчиликларида 6 кишилик гуруҳни (баъзи ривоятларда 7 киши, бошқасида эса 10 киши дейилган) улар билан бирга юбордилар.
Саҳобалар Ҳузайл қабиласига тегишли Ражийъ қудуғи олдига етганларида, келган кишиларнинг хоинлиги маълум бўлиб қолди. Ҳузайл қабиласининг Бану Лиҳён уруғидан тахминан икки юз киши саҳобаларни қуршаб олди. “Биз сизларни ўлдирмоқчи эмасмиз. Сизларга тегмасликка аҳд берганмиз. Фақат сизларни Маккага топшириб, эвазига пул олмоқчимиз” дейишди. Осим ибн Собит, Марсад розияллоҳу анҳумо ва яна бир шериклари “Мен ҳеч қачон мушрикларнинг ёнига бормайман” деб, уларнинг таклифини рад этдилар ва урушишга бел боғладилар. Қолган уч нафар саҳобалар Абдуллоҳ ибн Ториқ, Хубайб ибн Адий, Зайд ибн Дасинна розияллоҳу анҳум таслим бўлиб, асир олиндилар. Осим розияллоҳу анҳу ва икки шериклари эса шаҳид этилдилар. Кейинчалик Зайд ибн Дасинна, Хубайб ибн Адий ва Абдуллоҳ ибн Ториқ розияллоҳу анҳум ҳам шаҳид этилдилар.
Ҳузайл қабиласи вакиллари Сулофанинг Осимнинг боши учун катта мукофот ваъда қилганидан хабарлари бор эди. Ана шу бойликка эришиш илинжида Осимни унга топширмоқчи эдилар. Осим розияллоҳу анҳунинг ўлдирилганларини эшитган Сулофа Осим розияллоҳу анҳунинг бошларини олиб келиш учун Ҳузайл қабиласига ваъда қилинган пул билан элчи жўнатди.
Қотиллар Осимнинг жасадини олиш учун борганларида, кўп сонли арилар соябонга ўхшаб Осим розияллоҳу анҳунинг танаси устида учаётганини кўрдилар. “Ариларни ўз ҳолига қўйинглар. Кечгача кутсак, арилар ўзи кетади” дейишди ва нарироққа кетишди. Орадан бироз вақт ўтиб, қаттиқ ёмғир ёғиб, сел улуғ саҳобийнинг танасини оқизиб кетди. Кеч тушгач, хоинлар Осим розияллоҳу анҳунинг танасини олиш учун боришганда, уни жойидан топа олмадилар. Осим ибн Собит розияллоҳу анҳу “Бирорта мушрик мени ушламайди ва мен ҳам бирорта мушрикка қўлимни теккизмайман” деб назр қилган эдилар. Аллоҳ таоло у кишини тириклик чоғларида ҳам, вафотларидан кейин ҳам мушрикларнинг қўли тегишидан сақлади.
Арилар тўдаси Осим розияллоҳу анҳуни ҳимоя қилгани ҳақидаги бу ҳодиса Мадинага етиб борганда, Умар розияллоҳу анҳу “Осим бирор мушрик унга қўлини теккизмаслигига ва ўзи ҳам бирорта мушрикни ушламасликка назр қилган эди. Аллоҳ таоло уни ҳаётлик чоғида асраганидек, вафотидан кейин ҳам мушрикларнинг қўли унга тегишидан сақлабди” дедилар.
Ана шу ҳодисадан кейин Осим ибн Собит розияллоҳу анҳу “Ҳамийюд дабр” (“Арилар тўдаси ҳимоя қилган киши”) деб аталадиган бўлдилар.
Аллоҳ таоло барча саҳобалардан, шу жумладан, Осим ибн Собит розияллоҳу анҳудан рози бўлсин!
Интернет маълумотлари асосида Нозимжон Ҳошимжон тайёрлади
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Бугунги кунда учраётган муаммоларимиз нималардан иборат эканига эътибор берайлик. Ислом инсонларнинг турмуш тарзига, ҳаётига, риоя қилиб яшайдиган дастурига айланиши учун нима қилиш керак? Исломий илмларни қандай қилиб ёйиш ҳақида ўйлаш керак, бунинг учун мумкин бўлган ҳамма имкониятни, воситаларни ишга солиш керак. Хўш, ҳозирги кунда Қуръон илмларини, тажвид илмларини оммага ёя оляпмизми?
Ҳа, алҳамдулиллаҳ. Биз бундан хурсандмиз, булар энг яхши, энг гўзал илмлар. Лекин ҳар бир мусулмон эркак ва аёлга фарзи айн бўлган илми ҳолни ҳам ёйишимиз шарт. Афсуски, бугунги кунда ундан анча узоқлашиб қолдик. Бундан бошқа илмларни билиш суннат, мустаҳаб ҳисобланади, яъни фарз эмас. Масалан, Урдунда ким динга амал қилмоқчи бўлса, бориб, тажвид ўрганади. Тажвидни ўргатадиган минглаб марказлар бор. Тўрт минг-беш минг атрофида. Лекин фиқҳни ўргатадиган марказлар деярли йўқ. Ҳолбуки, барча мазҳабларнинг иттифоқига кўра, тажвид илмини пухта эгаллаш фарз эмас, суннат, мустаҳаб амал саналади.
Мусулмонлар дуч келаётган муаммо айнан шунда: тўғри қироат қилиш учун тажвид илмларини ўрганади, лекин таҳорат, намоз, рўза фиқҳи, эр-хотинлик муносабатлари фиқҳи, савдо-сотиқ фиқҳи каби илмларни ўрганмайди, чунки энг муҳим илмларни, фарзи айннинг аҳамиятини унутиб қўйяпмиз. Мусулмонларнинг бугунги аҳволга тушиб қолишига сабаб Ислом илмларини, биз юқорида айтиб ўтган илми ҳолни ўрганмай қўйишларидир. Аҳволни ислоҳ қилиш учун бунга катта эътибор беришимиз, бу илмни мусулмонлар орасида ёйишимиз, уларнинг савиясини кўтаришимиз, бунинг учун қилинадиган ишларни чуқур ўйлашимиз керак.
«Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ фақатгина далилдан келиб чиқиб гапирганларига аниқ ишонамиз», деймиз. Ҳолбуки, мазҳабда у кишининг барча фикрларига ҳам суянавермаймиз. Бунинг сабаби нимада?
Бу саволга жавоб шундай: Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ фақат ва фақат далилдан келиб чиқиб гапирганлар. Агар бирор масалада далилсиз гапириб юборганларида, фосиқ бўлиб қолардилар. Лекин нима учун биз у кишининг кўплаб қавлларини қабул қилмаганмиз? Агар кимдир: «Абу Ҳанифанинг барча сўзлари далилларга суянган, деяпсизлар, унда нега «Абу Ҳанифанинг 100 дан 50 фоиз сўзларини қабул қилмаганмиз», дейсизлар?» деса, бу чигалликка шундай жавоб берамиз: «Аввало, Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳнинг бирорта сўзини олмасак, бундан у кишида бу масалада далил бўлмаган, деган гап келиб чиқмайди. Бир масалага фиқҳий ҳукм беришда иккита босқич бўлади: танзир ва татбиқ босқичлари. Танзир – масаланинг назарий жиҳати бўлса, татбиқ уни амалда қўллаш демакдир.
Танзир босқичи шариатда бир масалага ҳукм бериш фақат ва фақат мутлақ ижтиҳод даражасига етган, ўзида мутлақ мужтаҳиднинг барча шартларини мужассам этган, мутлақ мужтаҳиднинг усулларини, яъни ҳукм олиш қоидаларини тўлиқ эгаллаган зотдангина қабул қилинади. Кимки бу шартларни тўла қамраб олмаган, ижтиҳод даражасига етмаган бўлса, унинг гапи эътиборга олинмайди. Шунинг учун ҳозирги кунда замондош одамларнинг Қуръон ва Суннатдан янги ҳукм истинбот қилишга тааллуқли гаплари умуман қийматга эга эмас, чунки улардан бирортаси мутлақ ижтиҳод даражасига чиқа олмаган.
Бу гап менинг даъвоим эмас! Умматнинг тарихига қарасак, биринчи, иккинчи ва учинчи асрларда сон-саноқсиз мутлақ мужтаҳидлар бўлган. Лекин уммат улардан тўрттасининг сўзини олиб, бошқалариникини қабул қилмаган. Албатта, бу умумий гап, тафсилотини кейинроқ айтиб ўтамиз.
Уммат мазкур кўплаб мутлақ мужтаҳидлар орасидан маълум зотларнинг сўзини қабул қилган. Юқорида таъкидлаганимиздек, умумий қилиб айтганда, улар тўрт киши. Уларнинг усуллари, яъни далил олиш қоидалари бошқаларникидан устунроқ, кучлироқ бўлган, улар энг олий ижтиҳод даражасида бўлишган. Уларнинг замонидаги бошқа мужтаҳидларнинг ижтиҳоди уларникидан қуйироқ бўлгани учун уммат уларни қабул қилмаган. Ушбу тўрт имомдан кейин, уламолар айтганидек, имом Табарий роҳимаҳуллоҳдан бошқа ҳеч ким мутлақ ижтиҳодни даъво қилмаган. Аммо Табарийнинг бу даъвосига ҳам рози бўлинмаган, яъни мутлақ мужтаҳидлик даъвоси рад этилган. Буни имом Лакнавий роҳимаҳуллоҳ айтганлар.
Демак, уламолардан фақат имом Табарийгина буни даъво қилганлар. Тўртинчи, бешинчи, олтинчи, еттинчи, саккизинчи асрларда бошқа даъвогарлар йўқ. Тўғри, қишлоқларда, тоғу тошларда туриб, илмсиз бўлса ҳам, нималарнидир даъво қиладиганлар топилган, лекин уларга ҳеч ким эътибор бермаган, сўзини қабул қилмаган. Шундай қилиб, мазкур тўрт мазҳабдан бошқа эътироф қилинадиган, мазҳаб сифатида танилган, амал қилиб келинаётган ва ҳукми юритиладиган мазҳаб йўқ.
«Ҳанафий мазҳабига теран нигоҳ» китобидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 