28 Ноябр, 2024, 27 Жумадул аввал, 1446
28 Ноябр, 2024, 27 Жумадул аввал, 1446
Ҳозирги кунда баъзи телеграм каналларида айрим кишилар спорт ўйинлари, масалан футболда қайсидир жамоага пул тикиб, кимнинг пул тиккан жамоаси ютса, ўша одам нариги жамоага тикилган пулларни ҳам олиши билан боғлиқ ўйинлар эълон қилинмоқда. Бу каби нарсалар қимор ҳисобланади. Бошқача қилиб айтганда ғолиб мағлубдан бирор нарса оладиган ҳар бир ўйинга қимор дейилади.
Динимизда қимор қаттиқ қораланган ва гуноҳи кабира дейилган.
Аллоҳ таоло Қуръони Каримнинг Бақара сураси, 219-оятида қиморни қаттиқ қоралаб, шундай марҳамат қилган:
يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذَلِكَ يُبيِّنُ اللّهُ لَكُمُ الآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ
“Сендан хамр ва қимор ҳақида сўрарлар. Сен: «Иккисида катта гуноҳ ва кишилар учун манфаат бор ва гуноҳлари нафларидан каттадир», деб айт. Ва сендан нимани нафақа қилишни сўрарлар. Сен:«Ортиқчасини», деб айт. Аллоҳ шундоқ қилиб сизга Ўз оятларини баён қилади. Шоядки тафаккур қилсангиз”.
(Оятдаги «хамр» сўзини ичкилик, ароқ ёки вино деб таржима қилмадик. Чунки «хамр» сўзи умумий бўлиб, истеъмол қилган кишининг ақлини тўсувчи, яъни, бир оз бўлса-да таъсир ўтказувчи барча нарсага айтилади. Бунинг ичига наша, қорадори, кўкнори ва бошқалар ҳам киради.Дунёда адолат ўрнатиш, ер юзида Аллоҳнинг халифаси бўлиш вазифаси юклатилган шахс ароқхўр ёки қиморбоз ва молини ноўрин сарфлайдиган бўлиши мумкинми? Албатта, йўқ. Ҳолбуки, хамр ичиш, қимор ўйнаш ва ноўрин нафақа қилиш ҳоллари жоҳилият вақтида кишилар ҳаётига сингиб кетган эди. Хамрсиз ҳаётни тасаввур қила олмас эдилар.)
Аллоҳ таоло ушбу оятда хамр ичиш ва қимор ўйнашни «катта гуноҳ» деган.
Аллоҳ таоло Моида сурасининг 90-оятида шундай марҳамат қилган:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
“Эй иймон келтирганлар! Албатта, хамр, қимор, бутлар ва (фол очадиган) чўплар ифлосдир. Шайтоннинг ишидир. Бас, ундан четда бўлинг. Шоядки, нажот топсангиз”
Оламлар Робби бу оятда қиморни «ифлослик ва шайтоннинг иши» деб марҳамат қилган. Айнан шу оятда хамр ичиш ва қимор ўйнаш каби амалий гуноҳларни бутга чўқиниш ва фолбинга ишониш каби куфр ва ширк саналган улкан маънавий жиноятларга тенглаштирган.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким ўз соҳибига «Кел, сен билан қимор ўйнайман», деса, садақа қилсин», - дедилар».
Қимор шу қадар жирканч иш эканки, киши ҳали ўйнамаган бўлса ҳам, ўйнашни таклиф қилиши биланоқ гуноҳкор бўлиб қолар экан. Шу боис унинг каффоротига ўйнамоқчи бўлган пулини садақа қилиб юбориш керак экан.
Динимизда инсонлар ҳалол меҳнат қилиб пул топишга буюрилган. Бировни алдаб, хиёнат қилиб, муттаҳамлик йўли билан унинг мулкига эга бўлиб олиш ҳаромдир. Қимор эса айнан шундай йўл билан пул топишдир.
Қиморда ютқазган тараф ютган тарафни ҳеч қачон яхши кўрмайди. Ўртада адоват, нафрат, жанжал пайдо бўлади. Ютқазган тараф имкон топилди дегунча ютган тарафдан пулларини қайтариб олишга, бунинг учун ҳатто ўша ютган кимсани ўлдиришгача бориб етади. Хуллас, қимор сабабли инсонлар ўртасида душманлик, бир-бирини ёмон кўриш ва ҳатто қотиллик юзага келади. Мана шуларнинг ўзиёқ қиморнинг жамиятга соладиган хавфи, келтирадиган зарарлари нечоғли аянчли эканини кўрсатади.
Одамларда меҳнат қилмай, қийналмай, осон ва тез пул топишга бўлган истак уларни мана шундай жирканч иш — қимор ўйнашга, қиморга йўналтирилган каналларга аъзо бўлишга ундайди.
Қимор ўйновчи кимса бориб-бориб ҳамма нарсасидан жудо бўлади. Оиласининг пароканда, фарзандларнинг уйсиз қолишига, уларнинг луқмаси бузилишига сабаб бўлади.
Кимда ким қимор ўйнаб, пул ютиб олган бўлса, ўша ютган пулни дарҳол эгасига қайтариб бериши керак. Агар эгаси ўлиб қолган бўлса, унинг меросхўрларига беради. Бордию меросхўрларни ҳам топа олмаса, эгасининг номидан бирорта фақирга беради.
Азизлар, ҳалол меҳнат қилиб пул топишга, фарзандларимизга ҳалол луқма едиришга, оилада ибратли ота бўлишга ҳаракат қилайлик!
Аллоҳ таоло барчамизни Ўзининг ҳидоятидан айирмасин ва хотимамизни чиройли қилсин!
Интернет маълумотлари асосида Нозимжон Иминжонов тайёрлади
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Алҳамду лиллаҳ вассолату вассаламу ала Росулиллаҳ. Аммо баъду.
Фатво – мусулмонлар ҳаётидаги муҳим ҳуқуқий ва диний ҳужжат бўлиб, муфтий ёки фақиҳ томонидан Қуръон ва суннат асосида берилади. Унинг роли ислом аҳкомларини тушунтириш ва амалга оширишда жуда муҳим ҳисобланади.
Фатволар мусулмонлар ҳаётида муҳим аҳамиятга эга бўлиб, турли ижтимоий, иқтисодий ва маънавий муаммоларни ҳал қилишда ўта муҳимдир. Айниқса, ҳозирги мураккаб замонда фатво бериш жараёни кўплаб янги муаммолар ва саволларга жавоб топишни тақозо қилмоқда.
Фатво берувчи шахсдан шариат аҳкомларига тўғри ва аниқ ёндашиш, замонавий илмларни билиш, ижтимоий шароитлардан хабардор бўлиш, жамиятдаги турли хил бўлиб турган муаммоларга ҳаққоний ечим топиш талаб этилади. Фатво фақатгина аниқ далилларга асосланган ва шариат аҳкомларига мувофиқ бўлиши керак.
Ҳозирги замонда фатво бериш жараёни уламоларнинг билимлари инсоният тараққиёти ва жамият ўзгаришлари билан ҳамоҳанг бўлишини талаб қилади. Муфтийлар ҳам диний, ҳам дунёвий илмларни пухта ўрганиб, ҳар бир саволга шариат аҳкомларига мос ва замонавий аҳамиятга эга жавоб беришлари керак. Фатво беришдаги адолат, тушунарлилик ва замонавий ёндошув мусулмонлар ҳаётини яхшилашга хизмат қилади.
Ҳозирги замонда фатво бериш анъанавий услублардан фарқли равишда тезкор ахборот, интернет технологиялари ва глобализация таъсирида ривожланмоқда.
Фатво бериш жараёнида интернет орқали тарқатиш имконияти пайдо бўлди, бу эса фатволарнинг кенг тарқалишига хизмат қилмоқда. Шу билан бирга, интернетда тарқатилган ҳар хил тушунчалар ва шубҳали маълумотлар сабабли фатво берувчи уламоларнинг масъулияти ҳам ошди.
Фатво беришда жаҳоннинг турли нуқталарида яшовчи мусулмонларнинг масалаларини кўпроқ универсал ҳал этишга эҳтиёж пайдо бўлди. Замонавий фатво чиқариш жараёнида халқаро даражадаги ижтимоий, иқтисодий ва сиёсий масалалардан хабардор бўлиш ҳам муҳим ўрин тута бошлади.
Ижтимоий тармоқлар фатволарни оммавийлаштиришда катта рол ўйнайди, аммо шу билан бирга турли мазҳаблар ўртасида тушунмовчиликларни келтириб чиқариши мумкин. Бу вазиятда уламолардан фатво беришда барча ижтимоий тармоқлардан фойдаланиш маҳорати ва сабр-тоқат билан иш тутиши муҳим аҳамиятга эга.
Замонавий жамиятда турли хил мафкуравий, ҳуқуқий ва иқтисодий муаммолар, янги ижтимоий муносабатлар туфайли уламолар янги ҳолатларда фатво беришга мажбур бўлмоқдалар. Бу ҳолларда мутахассис уламолар томонидан ижтиҳод қилиш талаб этилади, яъни маълум мавзу ёки муаммонинг шариатга мос келувчи энг тўғри ва оқилона ечимини топиш лозим.
Фатволар ижтимоий тартибни сақлашда, мусулмонлар орасида тинчлик ва ҳамжиҳатликни таъминлашда муҳим аҳамиятга эга. Уламолар фатволарнинг инсонлар ҳаётига, иқтисодиёт ва сиёсатга қандай таъсир кўрсатишини ҳам ҳисобга олишлари зарур.
Ҳозирги замонда фатво бериш анъанавий ва замонавий билимларнинг уйғунлашган ҳолда амалга оширилишини талаб этади. Фатво беришда инсоният манфаати учун хизмат қилиш, фатвонинг аниқ ва тушунарли бўлишини таъминлаш муҳимдир.
Фатво берувчи шахс Қуръон ва ҳадисни мукаммал билиши, ислом фиқҳи ва унинг мазҳаблари бўйича кенг билимга эга бўлиши, шунингдек ижтиҳод (қўшимча ақлий фаолият) қила олиш қобилиятига эга бўлиши зарур.
Замонавий даврдаги фатво анъанавий фатводан ўзининг бир неча жиҳатлари билан ажралиб туради. Бунда асосий омиллардан бири – глобализация ва ахборот-коммуникация технологияларининг тарқалиши бўлиб, улар муфтийларнинг иш тартибига ўз таъсирини кўрсатмоқда.
Ҳозирда кўплаб муфтийлар онлайн савол-жавоб йўли билан фатволар берадилар. Бу жамият учун қулайлик туғдиради, аммо ушбу фатволарнинг сифатини ва ишончлилигини сақлаш муҳим.
Глобализация даврида мусулмонлар жаҳоннинг турли жойларида яшаб, турли маданият ва қонунлар таъсирида бўладилар. Шу сабабли фатво беришда янада универсал ва бошқа ҳудудлардаги мусулмонларга ҳам муносиб ечимларни таклиф қилиш зарурати пайдо бўлди.
Фатво берувчи уламолар, шунингдек, мусулмонларнинг хорижий жамиятлардаги ҳуқуқ ва мажбуриятлари, турли динлар билан ҳамкорлик ва тинчликни таъминлаш масалалари бўйича фатволар беришга мажбур.
Замонавий фатволар, айниқса, ёшлар орасида кенг тарқалган интернетга боғлиқ масалалар, сунъий интеллект, криптовалюта ва бошқа янги иқтисодий воситаларни ҳам қамраб олиши керак.
Бугунги кундаги кўнгилочар маданият, оилавий муносабатлар ва гендер масалалари бўйича фатволар янгича талабларга мувофиқ бўлиши ва мусулмонларга тушунарли бўлиши зарур.
Ҳозирги замонда фатволар нафақат диний, балки ижтимоий-иқтисодий ва давлатчилик муносабатларида ҳам катта аҳамият касб этмоқда. Улар мусулмонлар ҳаётида қонуний ва ахлоқий қоидаларни белгиловчи йўналтирувчи ролини ўйнайди. Фатволар жамиятда тинчлик ва осойишталикни таъминлаш, ҳуқуқбузарликларни олдини олиш учун ҳам хизмат қилади. Ислом ҳуқуқи ва давлат қонунларини уйғунлаштириш масалаларида фатволар муайян аҳамиятга эга, хусусан, мусулмон жамиятларида фатво чиқаришда давлат қонунчилиги ҳам эътиборга олиниши лозим.
Фатволар ижтимоий тартибни сақлаш, турли ҳолатларда адолатни таъминлаш учун хизмат қилади. Масалан, оилавий муносабатлар, эр-хотин бурчлари ёки мерос масалаларидаги фатволар, жамиятда тинчлик ва тартибни таъминлашда аҳамиятлидир. Замонавий шароитда жамиятда турли хил маданиятлар ва ғоялар таъсирида пайдо бўлган саволларга фатволар орқали мусулмонлар ўз қадриятларини сақлашлари мумкин.
Бугунги замонда илм-фан ва технологиялар жадал ривожланмоқда ва уларнинг шариат нуқтаи назаридан кўриб чиқилиши талаб этилмоқда. Масалан, тиббий генетика, сунъий интеллект ёки органлар трансплантацияси каби муаммолар мусулмонлар ҳаётида муҳим ўрин тутмоқда. Муфтийлар бу масалалар бўйича шариат нуқтаи назаридан фатво бериш орқали мусулмонларга тўғри йўл кўрсатишади.
Замонавий шароитда фатволар мусулмонлар ҳаётида турли соҳалардаги муаммоларга ечим топиш, маънавий ва ахлоқий қадриятларни ҳимоя қилиш, ижтимоий барқарорликни сақлашда муҳим аҳамиятга эга. Улар жамиятдаги ўзгаришларга нисбатан шариат талабларига мос йўл тутишда йўл-йўриқ кўрсатиб, мусулмонларга замонавий дунёда ўз диний бурчларини адо этишда ёрдам беради. Фатволар замонавий илмий ва технологиявий ютуқларга шариат нуқтаи назаридан қараш имконини беради, алалоқибат мусулмон жамиятининг барқарор ва аҳил бўлишига ҳисса қўшади.
Ҳомиджон Ишматбеков,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг биринчи ўринбосари.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа