04 Июл, 2025, 9 Муҳаррам, 1447
04 Июл, 2025, 9 Муҳаррам, 1447
Барчангиз мактабга боргансиз. У ерда сизларга Ерда ҳаёт қандай пайдо бўлгани ҳақида таълим беришган. Ўша таълимни яхши эслайсизлар. Унда мана бу гаплар айтилар эди: “Бундан тахминан уч миллиард саккиз юз миллион йил олдин улкан уммон бўлган. Ўша уммоннинг ичида бошланғич ҳаётни таъминловчи барча нарсалар тасодифан пайдо бўлиб қолган. Ўша нарсалар бир-бири билан аралашиб турганида уларга тўсатдан яшин ва электр зарядлари келиб урилган. Бунинг натижасида ҳарорат кўтарилиб, илк тирик ҳужайра пайдо бўлишига олиб келган”. Сизларга мактабларда айтиб беришган қисса тахминан шундай эди.
Бугун мен ушбу дарсга қўл телефонимни олиб келдим. Сизларга бу телефон қўлимга қандай келиб қолгани ҳақида сўзлаб бермоқчиман.
Телефоннинг устки қисми қайси моддадан эканини биласизларми? Пластик моддадан. Пластик модда нимадан олинишини биласизларми? Нефтдан.
Ҳа, пластик модда нефтдан олинади. Ушбу қўл телефонининг ичида кремний моддасидан ишланган пластинка бор. Кремний моддаси эса қумларда бўлади.
Бу телефон асли Ироқдан. Шундай давлат борлигини эшитгандирсизлар.
Уч ярим миллиард йил олдин Ироқда тўхтовсиз ер силкинишлари содир бўлди. Ана шундай силкинишлар содир бўлаётганда ер ичидан вулқон лавалари отила бошлайди. Кейин бу лава тасодифан нефт билан аралашади. Ушбу аралашиш натижасида нефт эриган пластикка айланади. Кейин бу эриган пластик тасодифан бир харсангтошнинг устига тушади. Харсангтошнинг шакли худди қўл телефон шаклига ўхшарди. Шундан сўнг осмондан қор ёғиб, бояги харсангтош устидаги пластик модданинг совушини таъминлайди. Шундай қилиб телефоннинг устки қисми пайдо бўлади. Орқадан қисқа вақт ўтгач, яшин пластик турган жой яқинидаги қумга урилади. Натижада қумнинг яшин тушган қисми кремнийга айланади. Айланганда ҳам қандайдир кремнийга эмас, айнан қўл телефони ичидаги катта хотира сиғимига эга бўлган, махсус дастурлар билан таъминланган кремний пластинкасига айланади. Бу орада яна ер силкиниши содир бўлади ва харсангтош устида турган телефон қутиси шаклидаги пластик ердаги ҳалиги кремний пластинканинг устига бориб тушади. Ана шундан кейин смартфон ишлай бошлайди. Бир неча кун аввал мен Ироқнинг саҳросида юрганимда тўсатдан кўзим ерда ётган ушбу телефонга тушиб қолди. “Ахир бу телефон-ку” дедим-да, дарҳол ўша ердан туриб аёлимга қўнғироқ қилдим.
Бу ҳеч ким ишонмайдиган нарса! Шундай эмасми?
Лекин сизлар мактабда Ерда ҳаётнинг пайдо бўлиши ҳақида эшитган ҳикоянгиз бундан фарқ қилмайди.
Энди мен сизларга ҳаёт билан боғлиқ ҳақиқатлардан баъзисини айтиб бераман. Тирик ҳужайраларнинг барчаси протеинлар (оқсиллар)дан ташкил топган. Ҳа, бу сайёрадаги ҳар бир тирик ҳужайра оқсиллардан ташкил топган. Оғир атлетика, бодибилдинг билан шуғулланувчилар протеин нималигини яхши билишади. Оқсиллар эса аминокислоталардан ташкил топади. Ҳа, протеинларнинг асосини аминокислоталар ташкил этади.
Аминокислоталар турли шаклларда бўлиб, уларнинг таркибий тузилиши ҳам турлича бўлади. Ҳар бир аминокислота икки хил шаклга эга: бири ўнг тарафга айланади, иккинчиси чап тарафга айланади. Улар кўринишидан бир хил ҳажмга эга бўлса-да, аммо бир-бирига қарама-қарши жойлашган бўлади. Масалан ўнг қўл ва чап қўл ҳажми бир хил. Аммо улар бир-бирига қарама-қарши жойлашган. Аминокислоталарнинг ҳолати ҳам шундай бўлади. Бир қисми ўнг тарафга қараб ҳаракатланса, бошқалари чап тарафга қараб ҳаракатланади.
Сайёрамиздаги ҳар бир тирик ҳужайра фақатгина чап тарафга қараб айланадиган аминокислоталарни ўз ичига олган. Агар протеинлардаги аминокислоталар фақат ўнг тарафга айланадиган бўлганида, бирорта протеин моддаси ташкил топмаган, бунинг натижасида эса бирорта ҳужайра шаклланмаган бўларди.
Энг содда тузилишдаги протеинлар 100 та аминокислоталардан ташкил топади.
Энди юқорида айтиб ўтганимиз уммонни эсга олсак. Бир дона протеин модда пайдо бўлиши учун ўша уммон ичида 100 та чап томонга қараб айланадиган аминокислоталар мавжуд бўлиши керак. Чунки уммон ичидаги 100 та аминокислота фақат ўнг тарафга қараб айланадиган бўлса, у ҳолда протеин шаклланмайди.
Тасаввур қил: катта битта халтада юзта оқ ва юзта қора коптокчалар бор. Сен эса халта ичидан тўғри келган коптокчани оляпсан. Халтага юз марта қўл солганингда кетма-кет фақат оқ рангли коптокчалар чиқиши ақлингга сиғадими?! Халтачадан оқ коптокчаларнинг тартиб билан чиқиш эҳтимоли 2200 га тенг. Яъни 2 рақамидан кейин 200 та нол бор. Бу дегани тасодифан юзта уринишда тартиб билан 100 та оқ копток чиқиши мумкин эмас.
Шундай қилиб, битта оқсил пайдо бўлиши учун 100 та чап тарафга айланадиган аминокислоталар керак бўлар экан. Биз ҳали тирик ҳужайра ҳақида гапирмаяпмиз. Фақат битта протеиннинг пайдо бўлиши учун зарур бўлган модда ҳақида гапиряпмиз.
Тирик ҳужайраларнинг энг содда тури бўлмиш бир дона тирик бактерия пайдо бўлиши учун миллиард дона протеин (оқсил) керак бўлади.
Британия энциклопедиясида шундай дейилган: “Тасодифий йўл билан ҳаёт пайдо бўлиш эҳтимоли бир киши тангани миллион марта тепага отганда, танга ҳар сафар тартиб билан рақамли томони юқорига қараган ҳолда ерга тушиш эҳтимолига тенгдир”.
Фред Ҳойл исмли астроном шундай деган: “Тасодифнинг ўзи билан ҳаёт пайдо бўлиш эҳтимоли темирлар уюми турган жойдан катта тўфон ўтганда Боинг 747 самолёти пайдо бўлиш эҳтимолига тенг. Шунингдек, битта протеиннинг тасодифан пайдо бўлиш эҳтимоли кубик-рубик ўйинида кўр одам барча рангларни тўғри мослаштириш эҳтимолига тенгдир”.
Ҳаёт ҳеч қачон тасодифан пайдо бўлмаган ва бўлмайди ҳам. Атрофимиздаги борлиққа ва биз яшаётган ушбу сайёрамизга назар солганимиздан сўнг олимлар бирорта сайёра кашф этиб, у ерда сув бўлиши мумкин деган фикрни айтсалар киши ҳайрон бўлади. Ўша олимлар сув бор, демак у ерда тирик жонзотлар ҳам бўлиши мумкин, дейишади. Гўё биз бу сайёрамизда фақат сув борлиги сабабли яшаётгандек. Йўқ, биз бу сайёрада фақат сув борлиги сабабидан яшамаяпмиз.
Аввало Еримизнинг ҳажми. Агар Ер шари ҳозирги ҳажмидан каттароқ ёки кичикроқ бўлганида, Ерда ҳаёт бўлмасди.
Унинг ўқи 23,5 даража бурчак остида эканлиги. Ҳа, бундан кўп ҳам, оз ҳам эмас, айнан 23,5 даража.
Шунингдек, Ер ўз ўқи атрофида 24 соат давомида бир марта айланиб чиқади. 10 соат ёки 15 соат эмас, айнан 24 соат давомида. Агар Ер ўз ўқи атрофида 10 ёки 15 соат мобайнида айланиб чиққанида биз бу ерда яшамаган бўлардик.
Шунингдек, биз Қуёшдан муайян масофада жойлашганмиз. Агар Қуёшга бироз яқинроқ ёки бироз узоқроқ жойлашганимизда биз бу ерда яшамаётган бўлардик.
Бундан ташқари сайёрамизни ҳаво қобиғи бўлмиш атмосфера ўраб туради.
Еримизни озон қатлами ўраб туради. Бу қатлам Қуёшдан келадиган турли зарарли радиацияларни, шу жумладан, ультрабинафша нурларининг ортиқча қисмини тутиб қолади.
Шунингдек, Ернинг магнит тасмаси бор. У белбоғ Қуёшдаги портлашлар, чақнашлар натижасида Ерга етиб келадиган ўта зарарли радиацияларни ушлаб қолиб, Ерга ўтказмайди.
Шу билан бирга атмосферамизда карбонат ангидрид гази бор. Бу газнинг атмосферадаги миқдори 0.04%ни ташкил этади. Аслида бу миқдор ҳеч нарсани ҳал қилмайди. Аммо шу миқдор сабабли Ер сайёрасининг ўртажа ҳарорати 14 даражани ташкил этади. Лекин агар ҳаво қобиғимизда шу миқдорда карбонат ангидрид бўлмаса эди Ер сайёрамиздаги ўртача ҳарорат -19 даражага тушиб кетарди. Бу музлаткичнинг музхонасидаги ҳарорат бўлиб, ҳамма нарса музлаб қоларди.
Ер сайёраси ва унда ҳаёт мавжуд бўлиши билан боғлиқ ушбу ҳақиқатлар одамни жуда ҳайратда қолдиради.
Агар биргина Ерда ҳаётнинг пайдо бўлиш назариясига эътибор берсак, қойил қолмай иложимиз йўқ.
Ёшлигимдан мени астрономия илми ўзига жалб этиб келади.
Бир неча йил олдин Диетер Хеерман исмли олимнинг бир ажойиб китобини ўқигандим. Бу китобда борлиқ ва фазо илмлари ҳақида сўз боради. Муаллиф ушбу китобда айтишича, борлиқнинг қандай пайдо бўлгани ҳақида изланишлар олиб борган олимлар “Борлиқ шаклланаётган пайтда (“Катта портлаш” назариясига кўра) коинотнинг кенгайиш тезлиги бир квинтиллион (бир рақамидан кейин 18 та нол) кубаси (бир квинтиллионнинг кубасида 1 рақамидан кейин 54 та нол бўлади)дан 1 нисбатда тезроқ ҳаракатланганда фазовий моддалар сочилиб, тарқалиб кетган, натижада юлдузлар ва сайёралар пайдо бўлмаган бўларди. Шунингдек, агар коинотнинг кенгайиш тезлиги бир квинтиллион (бир рақамидан кейин 18 та нол) кубаси (бир квинтиллионнинг кубасида 1 рақамидан кейин 54 та нол бўлади)дан 1 нисбатда секинроқ ҳаракатланганда ҳам фазовий тупроқларнинг бирикиши имконсиз бўлган ва биз бу ерда ўтирмаган бўлардик. Ҳа, бу жуда юқори даражадаги аниқ ва намунали ўлчовдир” дейишган экан.
Қолаверса, бу китоб тортишиш қонунияти ҳақида айтишича, моддаларни бир-бирига тортиб, уларни мустҳаҳкам тарзда бирикишига сабаб бўладиган тортишиш кучи ҳозиргидан бир триллион (1 рақамидан кейин 12 та нол) кубасидан (бунда 1 рақамидан кейин 36 та нол бўлади) 1 нисбатда каттароқ ёки кичикроқ бўлганида, биз бу ерда мавжуд бўлмаган бўлардик.
Айтмоқчиманки, эслашга арзимайдиган даражада жуда кичик ўзгариш, хоҳ у тезликнинг тез-секинлиги бўлсин, хоҳ тортишиш кучининг каттароқ-кичикроқлиги бўлсин ёки бошқа заруратлар бўлсин, агар уларда жуда кичик ўзгариш бўлганда, юлдузлар, сайёраларнинг пайдо бўлиши хаёл бўлиб қоларди.
Шунча илмий ҳақиқатлар турганда, эсипаст, нодон кимса қандай қилиб бу борлиқ тасодифан пайдо бўлиб қолган дейди?!
Йўқ, бу борлиқ тасодифан пайдо бўлмаган. Уни Аллоҳ таоло аниқ низом ва ўлчов билан яратган. У Зот бу ҳақида шундай марҳамат қилган:
إِنَّا كُلَّ شَيْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍ
“Албатта, Биз ҳар нарсани ўлчов билан яратдик” (Қамар сураси, 49-оят).
Бу борлиқни Аллоҳ таоло қандай яратгани ҳақидаги ушбу оятга эътибор берайлик:
أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقاً فَفَتَقْنَاهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ
“Куфр келтирганлар осмонлару ер битишган бўлган эканини, бас, Биз уларни очганимизни ва сувдан ҳар бир тирик нарсани қилганимизни билмайдиларми? Иймон келтирмайдиларми?”
(Ояти карима маъноси хусусида тафсирчилар бир неча хил маънолар айтганлар. Биринчиси, Ибн Умар ва Ибн Аббослардан (р.а.) ривоят қилинган бўлиб, осмон ёпиқ эди, Биз уни очдик ва ёмғир-қор ёғдирдик, оқибатда ўша сув ила ҳамма тирик нарсалар пайдо бўлди, деган маъно чиқади. Иккинчиси, унга кўра осмонлару ер йўқ эди, уларни Биз яратдик, сўнгра сувдан тирик нарсаларни пайдо қилдик, маъноси бўлади. Учинчиси, Ҳасан, Қатодалардан (р.а.) ривоят қилинган бўлиб, осмонлару ер бир-бирига битишган бир нарса эди, уларнинг орасини Биз очдик, сўнгра сувдан тирик нарсаларни пайдо қилдик, маъноси бор. Тўртинчиси ҳозирги замон баъзи тафсирчиларнинг фикрлари бўлиб: осмону ер, юлдузлару қуёш ҳамма-ҳаммаси бир бутун эди, Аллоҳнинг иродаси ила кўп айланиш ва ички портлашлар оқибатида парчаланиб, алоҳида-алоҳида бўлиб кетди: қуёш алоҳида, ер алоҳида, ой алоҳида, юлдузлар алоҳида ва бошқа нарсалар ҳам; сувдан эса, барча тирик нарсалар, инсон, ҳайвон ва набототлар пайдо қилинди. Булар, ояти кариманинг маъносини тушунишга уринишдир. Оятнинг ҳақиқий маъносини Аллоҳнинг Ўзи билади.) (Анбиё сураси, 30-оят).
Немис миллатига мансуб мусулмон олими мавъизаси
ҳамда интернет маълумотлари асосида
Нозимжон Иминжонов тайёрлади
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Ислом тарихидаги энг улуғ, маънавий жиҳатдан энг ибратли кунлардан бири Ашуро куннидир. Ҳар йили муҳаррам ойининг ўнинчи куни нишонланадиган бу сана нафақат рўза тутиш фазилати билан, балки Аллоҳ таолонинг бандаларига кўрсатган марҳамати, Мусо алайҳиссалом ва унинг қавмини нажот этганлиги билан ҳам аҳамиятлидир. Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу кунга алоҳида эътибор берганлар ва умматларини ҳам унинг фазилатларидан баҳраманд бўлишга чорлаганлар. Ашуро куни мусулмонлар учун маънавий покланиш, гуноҳларга каффорат ва суннатни ҳаётга татбиқ этиш имконидир.
Бу кун мусулмонлар учун рўза тутиш тавсия этилган кунлардан бири бўлиб, уламоларнинг кўпчилиги бу кунни рўза билан ўтказишни мустаҳаб деб ҳисоблайди. Ашуро куни рўза тутиш суннат амаллардан бири бўлиб, унинг фазилати жуда катта. Тасуъо (тўққизинчи) ва Ашуро (ўнинчи) кунларида рўза тутиш пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламдан қолган суннатлардандир. Бу Аллоҳнинг кунларидан бири бўлиб, У Зот ўз бандаларига марҳамат кўрсатган, яъни У зот Калимуллоҳ Мусо алайҳиссалом ва Унинг қавми Бани Исроилни Фиръавн ва унинг қўшинининг зулмидан нажот этган кундир.
Ашуро кунини рўза билан ўтказишнинг асосий сабаби бу кунда Аллоҳ таоло Мусо алайҳиссалом ва Бани Исроилни Фиръавн ва унинг қўшинидан нажот этганидир. Пайғамбар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам Ашуро куни рўзасини жуда аҳамиятли деб билар эдилар. Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Мен Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламни бирор кунни бошқалардан афзал деб рўза тутишга уринганларини кўрмаганман, фақат ушбу кун — Ашуро куни ва ушбу ой — Рамазон ойидан ташқари” (Имом Бухорий ривояти).
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмонларни Ашуро куни рўза тутишга рағбатлантирар ва: “Ашуро куни рўзаси ўтган бир йилнинг гуноҳларига каффорат бўлишини Аллоҳдан умид қиламан”, дер эдилар (Имом Муслим ривояти).
Мусулмонлар бу суннатни Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага ҳижрат қилганларидан сўнг амалиётга тадбиқ эта бошладилар. У киши яҳудийларни Ашуро куни рўза тутаётганини кўрдилар ва бунинг сабабини сўраганларида, улар: “Бу яхши кун бўлиб, Аллоҳ ушбу кунда Бани Исроилни душманларидан нажот этган, шунинг учун Мусо алайҳиссалом ушбу кунни рўза билан ўтказган”, дейишди. Шунда Пайғамбаримиз алайҳиссалом: “Мен Мусога сизлардан кўра яқинроқман”, деб, ўша куни рўза тутдилар ва бошқаларга ҳам рўза тутишни буюрдилар.
Шу кундан бошлаб бу амал суннат сифатида амалга оширила бошланди ва мусулмонлар учун ўтган йилнинг гуноҳларидан покланиш, катта савоб ва фазилатга эришиш имкони сифатида қаралади.
Ашуро куни бу барча мусулмонлар учун муҳим сана ҳисобланади. Кўплаб инсонлар бу кунда рўза тутишга ва ибодат қилишга интилади.
Кўпчилик Ашуро кунини ягона ҳолда рўза тутиш мумкин эмас, деб ҳисоблайди. Аммо Азҳар муассасаси ўз фатволаридан бирида бу фикрни рад этган. Унда таъкидланганидек, жума ёки шанба куни Ашуро кунига тўғри келса ҳам, уни алоҳида ҳолда рўза тутиш ман қилинган эмас.
Азҳар уламоларининг таъкидлашларича, имом Таҳовий раҳматуллоҳи алайҳдан ривоят қилинган: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ашуро куни рўзасига изн берганлар ва унга тарғиб қилганлар. Лекин бу кун шанбага тўғри келса, тутманглар, демаганлар. Бунинг ўзиёқ, Ашуро ҳар қандай кунга тўғри келса ҳам рўза тутиш мумкинлигини кўрсатади”.
Шунингдек, агар Ашуро ёки Арафа куни жума ёки шанба кунига тўғри келса ёки инсоннинг одатдаги рўзали куни бўлса, бу ҳолда рўза тутишда ҳеч қандай монеълик йўқ.
Дорул-Ифто (Миср Фатво ҳайъатининг 2023 йил 26 июльдаги 7756 рақамли Профессор Доктор Шавқий Иброҳим Аллом фатвосида) ҳам Ашуро кунини яъни муҳаррамнинг 10-кунини ягона ҳолда рўза тутиш жоизлигини тасдиқлаган. Шу билан бирга, ихтилофдан қочиш мақсадида, у билан бирга бир кун аввал 9-кун ёки бир кун кейин 11-кун рўза тутиш тавсия этилди.
Миср Дорул-Ифто муассасаси таъкидлашича, муҳаррамнинг 9-кунини рўза тутиш қатъий суннатдир. Бу борада Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда келади: Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Ашуро куни рўза тутганларида, Пайғамбаримизга яҳудий ва насронийлар бу кунни улуғлашларини айтишган. Шунда у зот: “Келгуси йили, агар Аллоҳ хоҳласа, тўққизинчи куни ҳам рўза тутаман”, деганлар. Ибн Аббос айтадилар: келгуси йил келмасдан Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этдилар. Бу ҳадисни Имом Муслим ўз “Саҳиҳларида” келтирганлар.
Суннатда Ашуро куни рўзаси тутишнинг фазилати ҳақида бир қатор ривоятлар келтирилган. Унга кўра, муҳаррам ойида рўза тутиш тавсия этилган амаллардан саналади. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар:
“Рамазондан кейинги энг афзал рўза Аллоҳнинг ойи муҳаррам ойида тутиладиган рўзадир. Фарз намозлардан кейинги энг афзал намоз кечаси ўқиладиган (таҳажжуд) намоздир”.
Ашуро кунининг фазилати шундаки, бу кун тутиладиган рўза ўтган бир йиллик гуноҳларга каффорат бўлади. Абу Қатода розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Бир киши Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўради:
— Арафа куни рўзаси ҳақида нима дейсиз?
У зот: “Аллоҳдан умид қиламанки, ўтган ва келгуси йилнинг гуноҳларига каффорат бўлади”, дедилар.
— Ашуро куни рўзаси ҳақида нима дейсиз? деб сўрадилар.
У зот: “Аллоҳдан умид қиламанки, ўтган йилнинг гуноҳларига каффорат бўлади”, деб жавоб бердилар.
Шунингдек, Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
“Мен Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламни бирон кунни бошқалардан кўра афзал деб рўза тутишга шунчалик интиқлик билан интиқлик қилганларини кўрмаганман, фақат ушбу кун Ашуро куни ва ушбу ой Рамазон ойи бундан мустасно”.
Уламоларимиз Ашуро кунида аҳли оилага кўпроқ сарф қилиш, яъни уларни қувончли қилиш, ризқда кенглик қилишнинг тавсия этилган амаллардан эканини таъкидлайдилар. Бу Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак ҳадисларига асосланади:
“Кимки Ашуро кунида ўз аҳлига (оила аъзоларига) кенглик қилса, Аллоҳ таоло унга бутун йили кенглик беради”.
Хулоса ўрнида шуни эслаш жоизки, Ашуро куни бу бир кунлик рўза орқали бутун бир йиллик гуноҳлардан покланиш умиди берилган, Аллоҳнинг махсус марҳамати тўкилган муқаддас кундир. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларидан бири бўлган ушбу рўзани тутмоқ, уни 9-куни ёки 11-кун билан бирга адо этмоқ мусулмон киши учун катта ажру савоб манбаидир.
Шунингдек, бу кунда аҳли оилага шодлик улашиш, ризқда кенглик қилиш ҳам суннатга уйғун амаллардан ҳисобланади. Демак, Ашуро куни ибодат, муҳаббат ва маънавий янгиланиш кунидир. Ундан оқилона фойдаланган киши на дунёда, на охиратда зиён кўрмайди.
Дилшод Алиев,
"Болои Ҳовуз" масжиди имоми.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 