28 Сентябр, 2024, 25 Рабиъул аввал, 1446
28 Сентябр, 2024, 25 Рабиъул аввал, 1446
Танловга!
Аллоҳ таолога ҳамд, пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг аҳли байтлари ва саҳобаларига саловоту саломлар бўлсин!
Рамазон… Бу сўзни эшитганда қалбларга қувонч, кўнгилларга хушнудлик киради. Мўмин кишиларнинг қалбларини сакинат ўраб олади. Беихтиёр унинг хотирига хурсандчилик, шодлик дамлари келади. Ўтган раамазон ойининг шукуҳини эслайди. Ҳам жисмий ҳам ботиний кирликлардан тозаланишини ўйлаб хурсанд бўлади. Қандай қилиб ҳам бундай бўлмасин? Ахир бу ойда шайтонлар кишанланиб, Аллоҳ субҳанаҳу ва таолонинг биз гуноҳкор бандаларга раҳмат эшиклари очилиб, Аллоҳ таоло “Қани тавба қилувчи борми? Унинг тавбасини қабул қиламан. Қани дуо қилувчи борми? Унинг дуосини ижобат қиламан” деб бизларга Ўзининг раҳматини ва мағфиратини айнан мана шу ойда ёғдирадиган бўлса. Биздан фақат гуноҳлардан ҳақиқий тавба қилиб, Аллоҳ таолога ҳамдлар айтиб, Аллоҳ таолонинг буйруқларига холис амал қилиб, қайтариқларидан қайтиб, ўзимизни ислоҳ қилиб, ҳабибимиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг манҳажларини маҳкам ушлаб, дунё ва охират саодатларини қўлга киритишимизгина қолмайдими? Рамазон ойи келди. Чин тавба қилиш вақти келмадимикан?
Аслида тавба эшиклари ҳар доим очиқ. Модомики, жонимиз ҳалқумимизга тиқилмас экан ва қуёш мағрибдан чиқмас экан бизларнинг чин дилдан қилган тавбаларимиз қабул қилинади ин ша Аллоҳ. Лекин ҳозир Рамазон ойида турибмиз, бу ой тавба учун айни фурсат эмасми? Шубҳасиз бу ойда бошқа ойларга қараганда чин тавба қилишимиз осон бўлади. Чунки, биз бу ойда бошқа ойларга қараганда Роббимизнинг раҳматини кўпроқ ҳис қиламиз. Лекин бу гапдан тавба учун Рамазон ойини кутиш керак экан деган гап келиб чиқмайди. Жон Аллоҳ таолонинг омонати. Уни қачон хоҳласа ўша пайт олади. Шундай экан, бизга ҳозир Рамазон ойида турибмиз, бу ойни ғанимат билиб, тавба-тазарруга шошилишимиз лозим бўлади. Бекорга ҳабибимиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Рамазонга етиб, мағфират қилинмаган кишининг бурни ерга ишқалсин, хор бўлсин!” демаганлар. Чунки Рамазонни ғанимат билмаган киши тавба қилмаган, мағфират сўрамаган бўладида. Биродарларим! Бундай бадбахт кишилардан бўлиб қолмайлик. Бу ойда гуноҳлардан тавба қилиб, бу ойдан чиққанимиздан кейин ҳам бу гуноҳларга қайтмайлик. Зероки, Рамазонда тавба қилмасак, қачон тавба қиламиз? Рамазонда Аллоҳга қайтмасак қачон Аллоҳга қайтамиз?
Шу ўринда бир савол туғилади. Чин тавба қандай бўлади? Бу саволга Аллоҳ таолонинг Китоби Қуръони каримдан жавоб қидириб кўрайлик. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади “Ва улар фоҳиша иш ёки ўзларига зулм қилган чоғларида Аллоҳни эслаб, гуноҳларини мағфират қилишини сўрайдилар, гуноҳларини Аллоҳдан ўзга ким ҳам мағфират қилади? Ва улар, билиб туриб, қилган гуноҳларида бардавом бўлмаслар”.
Демак, оятдан келиб чиқадики, гуноҳда бардавом бўлинмаса, гуноҳни эътироф қилинса ва истиғфор айтиладиган бўлса, Аллоҳ таоло гуноҳларни кечирар экан. Чин тавба қандай бўлиши борасида уламоларимиз ҳам кўп гапларни айтганлар. Шулардан баъзиларини келтирамиз.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу шундай дейдилар “Ҳақиқий тавба, худди соғилган сут елинга қайтмаганидек, тавбадан кейин гуноҳларга қайтмасликдир”.
Саид ибн Жубайр роҳимаҳуллоҳ айтадилар “Учта шарт бўлмаса тавба қабул бўлмайди:
Ҳасан Басрий роҳимаҳуллоҳ шундай дейдилар “Ҳақиқий тавба ўзи аввал яхши кўрган гуноҳидан нафратланиш. Гуноҳини эслаганда истиғфор айтишдир”.
Али ибн Ҳусайн роҳимаҳуллоҳ шундай дейдилар “Тавба амал билан ва гуноҳлардан қайтиш билан бўлади. Тавба шунчаки сўз билан бўлмайди”.
Шайх Шаъровий роҳимаҳуллоҳ ўзларининг “Тавба” китобларида қуйидаги лафзларни келтирадилар “Тавба қилган киши уч нарсани доим ёдда тутиши лозим бўлади:
Имом Нававий роҳимаҳуллоҳ айтадилар “Ҳар битта гуноҳга тавба қилиш вожибдир. Агар гуноҳ банда ва Аллоҳ таоло ўртасида бўлиб, бу гуноҳга бошқа бир банданинг ҳаққи аралашмаган бўлса, тавбанинг учта шарти бор:
Имом Нававий роҳимаҳуллоҳнинг гапларидан келиб чиқадики, агар гуноҳга бошқа бир банданинг ҳаққи аралашган бўлса, тавба токи у бандани рози қилмагунча қабул бўлмайди. Шунинг учун бировнинг ҳаққига эъҳтиёт бўлиш керак. Яна шуни айтиб ўтиш керакки, тавбада яна бир дақиқ сир бор. Тавба фақат гуноҳ сабабидан қилинмайди. Қанчадан-қанча солиҳ инсонлар, Аллоҳ таолонинг авлиёлари бор, улар ҳар дамларида тавба билан, истиғфор билан машғуллар. Ҳаттоки, Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам ҳар куни юз марта истиғфор айтганлари ҳадисларда ривоят қилинади. Бунинг сабаби эса, бу Аллоҳ таолога тавозуъ намунаси, ҳар доим Аллоҳ таолога муҳтож эканини эътироф этишдир. Бошқа жиҳатдан олиб қарайдиган бўлсак, инсонларнинг ҳеч қайси бири, Аллоҳ таолонинг берган мўл-кўл неъматларига шукр қилиб, адоғига етказа олмайди. Шунинг учун ҳам у тавба билан машғул бўлади.
Мана бу – гуноҳлар билан машғул бўлиб юрганидан сўнг, биз юқорида баён қилгандек чин тавба қилиб, солиҳ амалларда бардавом бўладиган кишиларнинг тавбасидир. Бу эса Аллоҳ таолонинг олдидаги улуғ даража ҳисобланади.
Азизлар! Мана чин тавба қандай бўлишни ҳам оз бўлсада билиб олдик. Рамазон ойларида турибмиз, бу ойни мана шундай тавбалар қилиш учун ғанимат билайлик. Салафи солиҳларимиз Рамазон ойи тугаса, бу ойдан ажралганлари учун йиғлар эканлар. Кўп нарсаларга улгурмай қолганларидан надомат чекар эканлар. Мана бу нарса ҳам уларнинг тавбаларига далолат қилади. Албатта бу уларнинг ўта солиҳ бўлганларидан ва қалблари тоза бўлганликларидандир. Биз ҳам ҳабибимиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларига эргашиб, мана шундай солиҳ кишиларнинг йўлларини тутишимиз керак бўлади.
Аллоҳим бизларни солиҳ бандаларингни муваффақ қилган нарсаларга муваффақ қилгин. Бизларни тўғри йўлингга ҳидоят қилгин! Амийн.
Манбалар асосида “Кўкалдош” ўрта махсус ислом билим юртининг
4-курс талабаси Хушвақтов Абдулҳай тайёрлади.
Маълумки, дунёдаги мусулмонларнинг аксарияти, жумладан, Ўрта Осиё мусулмонлари ва бизнинг юртдошлар ҳам Қуръон ва ҳадисдаги ақидавий масалаларни тушунишда Аҳли сунна вал жамоанинг Мотуридий ақидасига амал қилиб келмоқда.
Имом Мотуридий Аҳли сунна вал жамоа ақидасини шарҳлаш ва ёритиб беришда муҳим роль ўйнаган атоқли исломий шахсиятлардан бири ҳисобланади.
Имом Мотуридий номи билан машҳур бўлган бу улуғ алломанинг тўлиқ исмлари Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Маҳмуд Абу Мансур Мотуридий Самарқандий Ансорийдир.
Имом Мотуридий Ислом оламида турли ўзгаришлар авж олиб турган, хусусан, ҳар хил ақийдавий фирқалар ўзаро тортишиб турган бир пайтда яшаб, илм-маърифатли бўлдилар.
Имом Мотуридий тафсир, ақида ва фиқҳ фанларига оид бир қанча китоблар ёзиб, улкан илмий мерос қолдирган.
Ислом тарихидан маълумки, 3-4 ҳижрий асрлардан турли эътиқодий тоифалар ривожланиб, ботил ақидавий фирқалар мусулмон умматини тафриқага сола бошлади. “Сен кофирсан”, “сен мунофиқсан” қабилидаги даъволар кўпайган ўша даврда Имом Мотуридий бизнинг диёрларда етишиб чиқиб саҳобалар, тобеъинлар ва замондошлари: таба тобеъинларнинг соғлом ақидаларини жамлаб, шарҳладилар ва Аҳли сунна ақидасини ҳимоя қилиб, керакли ўринларда раддиялар бердилар, адашганларни тўғри йўлга қайтардилар.
Кейинчалик у кишига эргашганлар Мотуридия ақидавий йўналиши деб атала бошлади. Баъзи жоҳил тоифалар даъво қилгани каби Имом Мотуридий янги дин ёки янги ақида олиб келмаганлар. Балки турли фирқалар томонидан Аҳли сунна вал жамоа ақидасини бузиб талқин қилиш бошланганда Пайғамбаримиз ва саҳобаи киромлар тутган йўл қайси экани шарҳлаб билдирилган. Шу тариқа Мотуридий ҳанафий мазҳаби асосчиси Абу Ҳанифанинг таълимотига суянган ҳолда, ўзига хос калом мактабини яратди.
Аҳамиятли жиҳати, Мотуридия ақидаси Қуръон, ҳадис ва ақл-идрок, мантиқ ва ҳақиқатга яқин экани билан бошқа таълимотлардан ажралиб туради. Имом Мотуридий ўз таълимотида Исломда ўта муҳим бўлган бағрикенглик, мўътадиллик ва инсонийликни тарғиб қилади.
Шуни таъкидлаш жоизки, Мотуридия ақидаси асослари Аҳли сунна вал жамоа ақидасининг асл ўзаги экани барча олимлар томонидан бирдек эътироф этилган.
Ислом оламидаги юксак хизматлари учун Имом Мотуридийга мусулмонлар томонидан олий унвонлар берилган. Жумладан, ўрта асрларда турли фирқа ва тоифалар ўзларининг бузғунчилик ҳаракатлари билан аҳли сунна вал жамоа мазҳабига таҳдид солганида унинг ҳимоясига тургани учун “Мусаҳҳиҳу ақийдата аҳлис-сунна”, яъни “Аҳли сунна ақидасини тўғриловчи” унвон берилган.
Бундан ташқари, Мотуридийни улуғлаб “Имом ал-ҳуда” (Ҳидоят йўли имоми) ва “Имом ал-мутакаллимин” (Мутакаллимлар имоми) каби номлар билан ҳам атаганлар.
Дарҳақиқат, Имом Мотуридий нафақат Марказий Осиёда, балки бутун Ислом оламида ўзининг муносиб ўрнига эга бўлган диний арбоблардан ҳисобланади.
Имом Мотуридийнинг ислом умматига қилган энг катта хизмати, Ислом умматини яна қайтадан жамлаш, Аҳли сунна вал жамоа эътиқоди атрофида бирлаштириш бўлди. Бугунги кунимизда ҳам ўтмишдаги каби ислом умматида бўлиниш, фирқаланиш, ўзгани куфр ва нифоқда айблаш борган сари кўпайиб бормоқда.
Баъзи бир адашган оқимлар томонидан қўштирноқ ичидаги “фатволар” инсонларни ислом маърифатидан узоқлаштиришга сабаб бўлмоқда. Айниқса, уларнинг “жиҳод”, “байъат”, “такфир”, “бемазҳаблик”, “ҳижрат” каби масалалардаги асоссиз “фатволари” ноҳақ қон тўкилишига олиб бормоқда ва инсонларнинг кафолатланган ҳуқуқларига раҳна солинишига сабаб бўлмоқда.
Бугун биз ҳам ўтмиш мужтаҳид зотларнинг илмий меросини чуқур ўрганишимиз ҳамда унинг инсонпарварлик ғояларини кенг мусулмонлар оммасига тарғиб этишимиз, униб, ўсиб келаётган ёшларимиз тафаккурини ақоид масаласида Имом Мотуридий каби улуғ алломаларимиз маънавий мероси негизида тўғри шакллантириш лозим.
Бинобарин, Имом Мотуридий илмий мероси бугунги кун учун ҳам катта амалий аҳамият касб этиб, ақидавий адашган баъзи бузғунчи гуруҳларни фош этишда муносиб ҳиссасини қўшиши, шубҳасиз.
Ўткирбек СОБИРОВ,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Бош мутахассиси
“Шарҳу ақоиди Насафия” асарини ўзбек тилига илмий-изоҳли таржимаси ҳамда
унинг андроид ва мультимедиа дастурларини тайёрлаш бўйича лойиҳа аъзоси
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 