Танловга!
Аллоҳ таолога ҳамд, пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг аҳли байтлари ва саҳобаларига саловоту саломлар бўлсин!
Рамазон… Бу сўзни эшитганда қалбларга қувонч, кўнгилларга хушнудлик киради. Мўмин кишиларнинг қалбларини сакинат ўраб олади. Беихтиёр унинг хотирига хурсандчилик, шодлик дамлари келади. Ўтган раамазон ойининг шукуҳини эслайди. Ҳам жисмий ҳам ботиний кирликлардан тозаланишини ўйлаб хурсанд бўлади. Қандай қилиб ҳам бундай бўлмасин? Ахир бу ойда шайтонлар кишанланиб, Аллоҳ субҳанаҳу ва таолонинг биз гуноҳкор бандаларга раҳмат эшиклари очилиб, Аллоҳ таоло “Қани тавба қилувчи борми? Унинг тавбасини қабул қиламан. Қани дуо қилувчи борми? Унинг дуосини ижобат қиламан” деб бизларга Ўзининг раҳматини ва мағфиратини айнан мана шу ойда ёғдирадиган бўлса. Биздан фақат гуноҳлардан ҳақиқий тавба қилиб, Аллоҳ таолога ҳамдлар айтиб, Аллоҳ таолонинг буйруқларига холис амал қилиб, қайтариқларидан қайтиб, ўзимизни ислоҳ қилиб, ҳабибимиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг манҳажларини маҳкам ушлаб, дунё ва охират саодатларини қўлга киритишимизгина қолмайдими? Рамазон ойи келди. Чин тавба қилиш вақти келмадимикан?
Аслида тавба эшиклари ҳар доим очиқ. Модомики, жонимиз ҳалқумимизга тиқилмас экан ва қуёш мағрибдан чиқмас экан бизларнинг чин дилдан қилган тавбаларимиз қабул қилинади ин ша Аллоҳ. Лекин ҳозир Рамазон ойида турибмиз, бу ой тавба учун айни фурсат эмасми? Шубҳасиз бу ойда бошқа ойларга қараганда чин тавба қилишимиз осон бўлади. Чунки, биз бу ойда бошқа ойларга қараганда Роббимизнинг раҳматини кўпроқ ҳис қиламиз. Лекин бу гапдан тавба учун Рамазон ойини кутиш керак экан деган гап келиб чиқмайди. Жон Аллоҳ таолонинг омонати. Уни қачон хоҳласа ўша пайт олади. Шундай экан, бизга ҳозир Рамазон ойида турибмиз, бу ойни ғанимат билиб, тавба-тазарруга шошилишимиз лозим бўлади. Бекорга ҳабибимиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Рамазонга етиб, мағфират қилинмаган кишининг бурни ерга ишқалсин, хор бўлсин!” демаганлар. Чунки Рамазонни ғанимат билмаган киши тавба қилмаган, мағфират сўрамаган бўладида. Биродарларим! Бундай бадбахт кишилардан бўлиб қолмайлик. Бу ойда гуноҳлардан тавба қилиб, бу ойдан чиққанимиздан кейин ҳам бу гуноҳларга қайтмайлик. Зероки, Рамазонда тавба қилмасак, қачон тавба қиламиз? Рамазонда Аллоҳга қайтмасак қачон Аллоҳга қайтамиз?
Шу ўринда бир савол туғилади. Чин тавба қандай бўлади? Бу саволга Аллоҳ таолонинг Китоби Қуръони каримдан жавоб қидириб кўрайлик. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади “Ва улар фоҳиша иш ёки ўзларига зулм қилган чоғларида Аллоҳни эслаб, гуноҳларини мағфират қилишини сўрайдилар, гуноҳларини Аллоҳдан ўзга ким ҳам мағфират қилади? Ва улар, билиб туриб, қилган гуноҳларида бардавом бўлмаслар”.
Демак, оятдан келиб чиқадики, гуноҳда бардавом бўлинмаса, гуноҳни эътироф қилинса ва истиғфор айтиладиган бўлса, Аллоҳ таоло гуноҳларни кечирар экан. Чин тавба қандай бўлиши борасида уламоларимиз ҳам кўп гапларни айтганлар. Шулардан баъзиларини келтирамиз.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу шундай дейдилар “Ҳақиқий тавба, худди соғилган сут елинга қайтмаганидек, тавбадан кейин гуноҳларга қайтмасликдир”.
Саид ибн Жубайр роҳимаҳуллоҳ айтадилар “Учта шарт бўлмаса тавба қабул бўлмайди:
Ҳасан Басрий роҳимаҳуллоҳ шундай дейдилар “Ҳақиқий тавба ўзи аввал яхши кўрган гуноҳидан нафратланиш. Гуноҳини эслаганда истиғфор айтишдир”.
Али ибн Ҳусайн роҳимаҳуллоҳ шундай дейдилар “Тавба амал билан ва гуноҳлардан қайтиш билан бўлади. Тавба шунчаки сўз билан бўлмайди”.
Шайх Шаъровий роҳимаҳуллоҳ ўзларининг “Тавба” китобларида қуйидаги лафзларни келтирадилар “Тавба қилган киши уч нарсани доим ёдда тутиши лозим бўлади:
Имом Нававий роҳимаҳуллоҳ айтадилар “Ҳар битта гуноҳга тавба қилиш вожибдир. Агар гуноҳ банда ва Аллоҳ таоло ўртасида бўлиб, бу гуноҳга бошқа бир банданинг ҳаққи аралашмаган бўлса, тавбанинг учта шарти бор:
Имом Нававий роҳимаҳуллоҳнинг гапларидан келиб чиқадики, агар гуноҳга бошқа бир банданинг ҳаққи аралашган бўлса, тавба токи у бандани рози қилмагунча қабул бўлмайди. Шунинг учун бировнинг ҳаққига эъҳтиёт бўлиш керак. Яна шуни айтиб ўтиш керакки, тавбада яна бир дақиқ сир бор. Тавба фақат гуноҳ сабабидан қилинмайди. Қанчадан-қанча солиҳ инсонлар, Аллоҳ таолонинг авлиёлари бор, улар ҳар дамларида тавба билан, истиғфор билан машғуллар. Ҳаттоки, Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам ҳар куни юз марта истиғфор айтганлари ҳадисларда ривоят қилинади. Бунинг сабаби эса, бу Аллоҳ таолога тавозуъ намунаси, ҳар доим Аллоҳ таолога муҳтож эканини эътироф этишдир. Бошқа жиҳатдан олиб қарайдиган бўлсак, инсонларнинг ҳеч қайси бири, Аллоҳ таолонинг берган мўл-кўл неъматларига шукр қилиб, адоғига етказа олмайди. Шунинг учун ҳам у тавба билан машғул бўлади.
Мана бу – гуноҳлар билан машғул бўлиб юрганидан сўнг, биз юқорида баён қилгандек чин тавба қилиб, солиҳ амалларда бардавом бўладиган кишиларнинг тавбасидир. Бу эса Аллоҳ таолонинг олдидаги улуғ даража ҳисобланади.
Азизлар! Мана чин тавба қандай бўлишни ҳам оз бўлсада билиб олдик. Рамазон ойларида турибмиз, бу ойни мана шундай тавбалар қилиш учун ғанимат билайлик. Салафи солиҳларимиз Рамазон ойи тугаса, бу ойдан ажралганлари учун йиғлар эканлар. Кўп нарсаларга улгурмай қолганларидан надомат чекар эканлар. Мана бу нарса ҳам уларнинг тавбаларига далолат қилади. Албатта бу уларнинг ўта солиҳ бўлганларидан ва қалблари тоза бўлганликларидандир. Биз ҳам ҳабибимиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларига эргашиб, мана шундай солиҳ кишиларнинг йўлларини тутишимиз керак бўлади.
Аллоҳим бизларни солиҳ бандаларингни муваффақ қилган нарсаларга муваффақ қилгин. Бизларни тўғри йўлингга ҳидоят қилгин! Амийн.
Манбалар асосида “Кўкалдош” ўрта махсус ислом билим юртининг
4-курс талабаси Хушвақтов Абдулҳай тайёрлади.
Қуръони каримда “ОНА” сўзи улуғвор ва мўътабар нарсаларни ифодалаш учун қўлланилади. Шунингдек, Аллоҳ таоло уларга ҳеч кимга насиб қилмаган буюк мақомни инъом этган. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Луқмон сурасида: “Биз инсонга ота-онаси ҳақида тавсия қилдик: онаси уни заифлик устига заифлик билан кўтарди; уни сутдан ажратиш икки йил ичидадир” деган (14-оят).
Муфассир Ибн Атийя раҳимаҳуллоҳ ушбу оятнинг тафсирида: “Аллоҳ таоло бу оятда онанинг хизматини алоҳида таъкидлаб ўтгани, оналарнинг даражаси юқори эканига ишора қилади”, деган.
Ўз ҳавои нафсларидан бирор сўз айтмаган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан кимга яхшилик қилиш кераклиги сўралганда уч бора “онангга яхшилик қил” деб жавоб берганлар.
Онанинг вазифаси – фарзандни дунёга келтириш, боқиш ва уни тарбиялаб вояга етказиш билан чекланадими ёки уларнинг бунданда бошқа муҳим ҳамда каттароқ масъулиятлари борми?
Бу саволга замонавий илм-фан бизга жавоб беради...
Келинг, саволга жавобни она қорнида ривожланадиган ва она танасининг ажралмас қисми ҳисобланган ҳомиладан бошлайлик. Онанинг жисмоний ҳолати ва унинг овқатланиши ҳомилага таъсир қилганидек, онанинг ҳиссий ҳолати ҳам таъсир қилади.
2013 йилда Гранада (Испания) университети олимлари 5 йил давомида тадқиқот ўтказишди. 17 минг нафар оналар ва 18 минг чақалоқлар қамраб олган тадқиқотда соғлом овқатланиш ва эмизишнинг фарзанд саломатлигига таъсирини кузатдилар.
Унга кўра, ҳомиладорлик вақтида оналарнинг тўғри овқатланиши ва диета қилиши – фарзанднинг соғлом туғилиши ва ривожланиши учун асосий омил бўлиб хизмат қилиши аниқланган. Тадқиқотда онанинг ақлий салоҳиятининг юқори бўлиши фарзандга катта таъсир этиши исботланган.
Шунингдек, онанинг руҳий ҳолати ҳомилага тўғридан-тўғри таъсир қилиши кузатилган. Руҳий тушкунлик, депрессия, қайғу ва ташвиш ички стресс, хусусан, кортизол гормонини келтириб чиқаради.
Она тушкунликка тушганда кортизол фарзанд миясининг ривожланишига салбий таъсир қилади. Натижада бола мия қисмидаги ўзгаришлар сабабли безовтаналади.
Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, кортизол гормони қондаги кислород миқдорига, натижада боланинг нафақат туғма нуқсонлар билан ёки эрта туғилиши, ҳатто унинг бутун келажакдаги ҳаётига таъсир қилиши мумкин.
Стрессни бошдан кечирган ҳомиладор аёллардан дунё келган фарзандларда руҳий касалликлар, семириш, қанд касаллиги, саратон ва асаб тизими касалликлари эҳтимоли ҳам уларда юқори бўлган.
Хавотирли ери шуки, бу аломатлар келгуси авлодга ҳам ўтган. Ҳа, унинг асорати нафақат фарзандлари, балки набираларининг ҳаётларига таъсир ўтказган.
Онанинг боласига бўлган ғамхўрлиги ва меҳри фарзанднинг мактабдаги фанларни яхши ўзлаштиришни, айниқса, математика ва чет тиллари каби фанларни пухта ўрганиш қобилиятини ҳамда ўқиш кўникмаларини шакллантиради.
Шунингдек, олимларнинг таъкидлашича, болага ижобий таъсир кўрсатадиган энг муҳим омиллардан бири бу – она-бола ўртасидаги илиқ муносабатлар саналади. Онанинг стресс ҳолати эса, фарзанднинг миясига жиддий таъсир қилади.
Миянинг тубига кириб боришга имкон берувчи сўнгги технологиялар онанинг меҳр-муҳаббати бола миясининг гиппокампус деб аталадиган қисмига таъсир қилиши аниқланган. У хотира ҳужайраларининг янгиланиши, ёдлаб қолиш қобилияти ва стрессга жавоб бериш вазифаларини бажаради.
Бошқа бир тадқиқотга кўра, гиппокампус кўрсаткичи онасидан меҳр кўрганларда меҳр кўрмаган болаларга қараганда юқори экани кузатилган.
Руминияда ёшлигидан стрессда, бепарво муносабатда улғайган болалар устида олиб борилган тадқиқот натижаларида уларнинг мия қисмида қора туйнуклар борлиги аниқланган.
Герҳард Сую ўзининг “Муҳаббат қандай таъсир қилади?” номли китобида “Фарзандга қилинган ҳар қандай муносабат унинг мия фаолиятига таъсир қилади. Агар фарзандга доимий равишда қаттиққўллик, дўқ-пўписа қилинса, у асабий, қўрқоқ, ўз фикрини эркин баён эта олмайдиган бўлиб вояга етади”.
АҚШда 3 мингга яқин шахслар ўртасида ўтказилган сўровномада, она ва бола ўртасида соғлом ҳиссий муносабатлар мавжуд бўлса, уларнинг жисмоний ва руҳий саломатлигига ижобий таъсири 74 йил давом этиши мумкинлигини аниқланган.
Демак, фарзанднинг нафақат соғлом, балки салоҳиятли бўлишида ҳам Оналарнинг ўрни ва масъулияти шунчалик юқори экан.
Даврон НУРМУҲАММАД