23 Декабр, 2024, 22 Жумадул сони, 1446
23 Декабр, 2024, 22 Жумадул сони, 1446
Мисрда
Шаҳар кўчалар ялтироқ материаллар, фонуслар ва рангли чироқлар билан безалади. Рамазон учун махсус фонусни мисрлик усталар рангли ойна ва металлдан ясашади. Уларнинг энг каттасининг баландлиги икки метргача бўлади. Фонуснинг ўртасига илгари шам ёки машъал ёқиб қўйишган. Ҳозир эса асосан электр чироғи айланиб турадиган хитой фонуслари сотилади.
Кечқурун, кун ботганидан сўнг кўча юзига катта чодир ўрнатилади ва истаган кишиларни бепул овқатлантираверади. Уларни асосан, сиёсатчилар, бизнесменлар, актёрлар ва шуларга ўхшаган ўзига тўқ кишилар ташкил этади.
Рамазон ойида Мисрда турмуш тарзи буткул ўзгаради. Айниқса, бу Қоҳира ва Александрияда сезилади. Кундузлари шаҳар кўчалар бўм-бўш, кафелар, ресторанлар ёпиқ бўлади. Кун ботгандан сўнг ҳаёт қайнай бошлайди – ҳамма ифтор қилишга ва намозини вақтида ўқишга шошилади. Ҳатто энг йирик савдо марказлари ҳам ифтор ва намоз вақтида ходимлари ифтор қилиб намоз ўқиб олишлари учун ишни тўхтатиб туради. Тун давомида эса кўчалар одамга тўла бўлади, ҳар тарафдан мусиқа садолар эшитилади ва мева, ширинлик, турли-туман пишириқлар, салатлар сотувчиларнинг бақир-чақири эшитилиб туради
“Баваб” деганлари саҳар чоғида одамларнинг эшикларига уриб “Эй ухлаётганлар, уйғонинглар! Рамазони кариманинг саҳарлик вақти кирди!” деб жар солади.
Ифторга одамларни тўпдан ўқ отиб ёки қўнғироқлар чалиб чақиришади. Бу вақтда ҳамма ресторанлар катта чегирмалар қилади. Йўл бўйидаги савдо расталари камбағалларга ва муҳтожларга текин овқатлар тарқатади. Ўша расталарнинг ёнидан ўтаётган исталган киши тўхтаб ифтор қилиб кетиши мумкин. Ифтор вақти радио ва телевидение орқали ҳам эълон қилинади. Мисрликларнинг қизиқ анъаналардан бири – шом намозидан олдин ўтиб кетаётган автомобиллар ойнасидан ифторга ейиладиган егуликлар жамланмаси ташлаб кетилади.
Туркияда
Туркларнинг аксари рамазон рўзасини тутади. Шу боисдан одатдаги туркия ҳаётида ўзгаришлар юз беради.
Кун давомида кўплаб қҳавахона ва чойхоналар ҳатто сайёҳлар учун ҳам ёпилади. Чууки рўзадорлар ифторга улгуриш учун қисқа иш графигига ўтади.
Туркияда бир неча йилдан бери Рамазон ойида “тез овқатланиш чодирлари” фаолият кўрсатади. Рамазон бошлангани заҳоти Истамбул шаҳри раҳбарияти кам таъминланганлар ҳамда бирор сабаб билан ифтор вақти уйига етиб олишга улгурмайдиганлар учун иссиқ ифторликлар ташкил этади. Уларда аксаран талабалар ишлайди. “Одамлар тоза ҳавода роҳатланиб овқатланиб. суҳбатлашиб ўтирсин, концертларни, театр томошаларини кўришсин, ярмаркаларни айлансин”, дейди шаҳар мэри Қодир Толбаш.
Рамазон байрамида шаҳар муниципалитети мастер-класс, қўғирчоқ спектакли, театрлашган саҳналар ва бошқа маданий тадбирларни ҳам ташкиллаштиради.
Анъанага кўра, шаҳар аҳолисининг баъзиларига уйқу зўрлик қилиб саҳарликсиз қолиб кетмасин деган мақсадда саҳар вақтида жарчилар барабан чалиб рамазонни мадҳ этувчи қўшиқларни баланд овозда куйлайди. Ифтор вақти кираётганда масжидлар минорасида олов ёқилади ва кўплаб шаҳарларда тўплардан ўқ отилади. Шунинг билан бирга муҳтожларга турмуш учун энг зарур ашёларга тўлдирилган “Рамазон пакети” совға қилинади.
Покистонда
Масжидлар, шаҳар кўчалари, кафелар ва ҳатто дарахтларга ҳам рангли чироқлар, турли гулчамбарлар билан оро берилади.
Покистонда шариатга қаттиқ амал қилингани боис ресторан, кафе ва шунга ўхшаш нарсалар ёруғ вақтда қатъиян ишламайди. Темир йўл вокзаллари ва аэропортларда фақат йўловчиларга хизмат кўрсатадиган кафелар бундан мустасно. Кўчада ейиш ва ичиш тақиқланган – қоидабузар ойнинг охирига қадар қамоқда ўтиради.
Саҳарлик ва ифторлик вақти миноралардан чақириб эълон қилинади. Демак, уларнинг вақтини ўтказиб қўйиш ҳоллари бўлмайди.
Рамазон ойида кам таъминланган кишилар асосий озиқ-овқатларини арзон нархларда олсин учун махсус “Рамазон бозори” ташкил этилади. Ойнинг охирида эса ҳаммаси текин тарқатилади.
Рамазоннинг биринчи жумасида марҳумларнинг ётган жойлари зиёрат қилинади. Бу тадбирда фақат эркаклар иштирок этади. Покистонда аёлларнинг қабристонга бориши мумкин эмас.
Рамазон бу – катта чегирмалар ойи. Нархлар худди Европа ва Шимолий Америкада рождестово байрами олдидан чегирилгани каби чегирилади. Шунинг билан бирга, анъанага кўра, Ийд ул-Фитр байрами олдидан янги кийим харид қилинади, қариндошларига ва яқинларига совғалар берилади. Шундай қилиб, Рамазон тунларида бозорлар ва савдо марказлари харидорлар билан жуда ҳам гавжум бўлади.
Ойнинг охирги ўн кунлигида шаҳар кўчаларида ва қишлоқларда қоплаб текинга ун тарқатилади. Ундан истаган киши олиши мумкин. Бу тадбирни давлат ташкил қилади ва биринчи ўринда муҳтожларга тарқатишга эътибор қаратилади. Аммо унни олувчилардан ҳеч ким ҳеч қандай ҳужжат сўрамайди. Уни одамлар ўзаро ишонч асосида оладилар.
Мароккода
Рамазон киришидан бир неча кун олдин аёллар идиш-товоқларини, ошхона анжомларини ва шкафларини қайта ювиб оладилар, кейин эса уйни безашади.
Мароккода муборак Рамазон ҳавоси тахминан икки ҳафта олдиндан сезила бошлайди. Кўчаларда хилма хил сотадиган сотувчилар пайдо бўлади. Дўконлар турли хил чироқлар ва қоғоздан ясалган юлдузчалар билан безалади. Масжидларнинг эшикларига Қуръони карим оятлари ва ҳадиси шарифлар битилган матолар илинади. Рамазон ойида иш вақти хийла қисқаради.
Муборак ойнинг киргани сирена чалиб эълон қилинади. Сирена овозини эшитган одамлар бир-бирини улуғ байрам киргани билан қутлайдилар. Болалар хурсандчилик билан шаҳар кўчалари бўйлаб югуради ва Рамазон ҳақида қўшиқлар куйлайди. Болалар қўшиғи тонггача жаранглаб туради.
Саҳар вақтида жарчилар минораларга кўтарилади ва одамларни саҳарлик қилишга уйғотади.
Марокколикларнинг қизиқ одатларидан бири, улар ўтганларининг зиёрати учун қабристонга Рамазоннинг 27 куни боради. Одамлар қабристонга етиб боргунга қадар қашшоқларга меҳрибонлик қилиб егуликлар тарқатиб боради. Ана шу кунда қабристонни тозалаб, ўсимликларни парвариш қилиш мумкин.
Сурияда
Неча асрлардирки, рўзанинг вақти киргани ва тугагани Сурияда тўпдан ўқ отиб хабар қилинади.
Саҳарлик киргани ва ифторлик бўлганини эълон қилайтган электирон нашрлар ва босма оммавий ахборот воситалари ҳали ҳам ана шу эски анъанани ўтмишнинг қаърига улоқтириб юбора олгани йўқ. Дамашқ аҳли ҳали ҳам ҳар оқшомда неча асрлар бурунгидек, тўпнинг ўқ отган овозини сабрсизлик билан кутиб ўтиради.
Рамазонда ёлғиз овқатланиш мумкин эмас. Кимдир агар бирор сабаб билан овқат тайёрлай олмай қолса, оқшом вақти ҳисобсиз ресторанлар очилади ва фақат Рамазонда бериладиган овқатлар тарқатилади.
Бу вақтда юлдузлар ва янги ойнинг ўткир ўроғи тасвири туширилган махсус ёритгич билан безалган ресторан ва кафелар швед столи услубидан фойдаланади.
Таомлангандан кейин, сурияликлар айтганидек, “тун кунга айланади” ва минглаб одамлар кўчага чиқади ва ҳамма жойда байрам кайфияти ҳукмронлик қилади.
Саҳар вақти яқинлашганда барабанлар чалиниб одамлар саҳарликка уйғотилади. Барабанчилар бутун шаҳарни айланиб чиқади.
Рамазон кунларида давлат ташкилотлари, университетлар ва мактабларнинг иш тартиб ўзгаради.
Рамазонда газета-журналларда махсус “Рўза тута оласизми?” деган тест-ўйинлар эълон қилинади. Телевидениеда эса одамларни очликдан чалғитадиган турли телесериаллар намойиш этилади. Ҳар йили Рамазондан олдин йигирмага яқин янги сериал яратилади.
Дамин ЖУМАҚУЛ тайёрлади.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Интернет, телефон ва шу каби бошқа жиҳозларда ҳаром нарсаларни томоша қилиш.
Аллоҳ таоло айтади: «Мўминларга айтинг, кўзларини тийсинлар, иффатини сақласинлар. Мана шу улар учун покликдир. Аллоҳ бандаларнинг нима қилаётганидан хабардордир» (Нур сураси, 30-оят).
Аллоҳ таоло «Мана шу улар учун покликдир» деганида кўзни тийиш билан мўминларнинг ҳаёти янада покиза, янада гўзал бўлишини назарда тутган. Лекин банда кўзини тиймаса, бунинг акси бўлади.
Бу – қизларда кўп учрайдиган ҳолат. Кимки кўзини ҳаромдан тийиб яшаётган бўлса, унинг ҳаётда хотиржам, сокин, қаноатли эканини кўрасиз. Лекин ким кўзининг жиловини қўйиб юборган бўлса, тушкунликда, ҳаётдан норози бўлиб яшаётганига гувоҳ бўласиз.
Демак, қиз боланинг хурсанд ёки тушкун кайфиятда яшаши унинг кўзлари нима билан машғул эканига боғлиқ экан. У кўзини тиймасдан, ҳаромга назар ташлаган пайтда ўзини руҳи синган, маҳзун ҳолда кўради. Кўзини ҳаромдан сақлаган пайтларда эса ўзини бахту саодат ичида топади.
Бир қиз айтади: «Интернетда фильмлар, қисқа видеолар томоша қилишни шунчаки кўнгилхушлик, хурсандчилик деб ҳисоблардим. Уларни қизиқиб томоша қилардим, лекин кўриб бўлгач, сабаби аниқ бўлмаган маҳзун ҳолатга тушиб қолардим. Ниҳоят, бир куни бу ҳолатимнинг сабабини топдим. Мен кўнглимни ёзиш учун кўраётган киноларда беҳаё ва аянчли саҳналар кўп бўларди. Мана шундай ҳаром нарсаларни томоша қилиш қайғуга ботиб қолишимга, маҳзун ҳолатга тушиб қолишимга сабаб бўлар экан. Шундан кейин ўзим билан ўзим кураша бошладим. Ёмон саҳналар кўрсатилган пайтда бошқа каналга олиб қўядиган ёки компьютерни ўчириб қўядиган бўлдим. Нафсимнинг хоҳишларига қарши туриш анча қийин бўлди, лекин Аллоҳ ҳаром қилган нарсалардан кўзимни сақлаганим учун хурсанд бўлардим».
Баъзи қизлар «Оятдаги кўзни тийиш фақат эркакларга хос буйруқ, чунки аёлда эркакни фитнага соладиган нарсалар бор. Шунинг учун эркаклар аёлларга қарамай, кўзини тийиши керак. Эркак кишида эса аёлнинг ҳис-туйғуларини жунбушга келтирадиган нарса йўқ. Шунинг учун аёлнинг эркакларга қарашида ҳеч қандай муаммо йўқ», дейишади.
Бу мутлақо нотўғри. Аёл кишида эркакнинг ҳис-туйғуларига таъсир қиладиган жиҳатлар бўлганидек, эркакларда ҳам аёлларнинг ақли ва ҳис-туйғуларини уйғотадиган омиллар бор.
Эркак киши аёлнинг нозик, келишган қоматига, ҳуснига қараб, унга қизиқади. Аёл кишини эса эркакнинг кўркам жисми, бойлиги, атирининг хушбўй ҳиди, қатъияти, журъати ва бошқа ўзига хос жиҳатлар ўзига ром қилади.
Аёллар ҳам, эркаклар ҳам нафақат қарама-қарши жинсга назар солиш, балки ўзи каби жинс вакилларининг ҳам авратига қараш ҳам ҳаромдир.
Демак, шариатимизда аёл киши бошқа бир аёлнинг авратига қарашдан, бирор жойини ушлашдан қайтарилган. Фақатгина тиббий муолажа ва шу каби зарурат бўлганда шариат бунга рухсат беради.
Аллоҳ таолонинг оятларига аҳамият берадиган бўлсак, У Зот барча мўминларга – эркагу аёлларга мурожаат қилганида «Эй иймон келтирганлар!» деб хитоб қилади. Бу хитоб иймон келтирган ҳар қандай эркак ва аёлга тегишли бўлади.
Бунинг ёрқин мисоли ушбу оятдир:
«Эй иймон келтирганлар! Сизлардан аввалгиларга фарз қилинганидек, сизларга ҳам рўза фарз қилинди. Шояд тақво қилсангиз» (Бақара сураси, 183-оят.)
Бу оятдаги хитоб эркагу аёл мўминларга қаратилган, шунинг учун рўза тутиш барчага баробар фарз қилинган. Буни қуйидаги оятда ҳам кўришимиз мумкин:
«Эй иймон келтирганлар! Агар мўмин бўлсангиз, Аллоҳга тақво қилинг ва рибонинг сарқитини ҳам ташланг» (Бақара сураси, 278-оят).
Бу оятда эркак ҳам, аёллар ҳам судхўрлик қилмасликка буюрилган. Демак, Аллоҳ таолонинг Китобидаги қоида шундай: «Эй иймон келтирганлар» деган хитоб эркагу аёлларни ажратмайди, барча мўмин ва мўминаларга қаратилган бўлади. Аллоҳ таоло мўмину мўминаларга бирор нарсани буюрса, уларга «Эй иймон келтирганлар», деб хитоб қилган. Лекин мўминларга кўзни тийишни буюрганида эркакларни ҳам, аёлларни ҳам ўз ичига оладиган умумий хитоб билан юзланмади, балки эркакларга алоҳида оятда, мўминаларга кейинги оятда буюрди:
«Мўминларга айтинг, кўзларини тийсинлар, иффатларини сақласинлар. Мана шу улар учун покликдир. Аллоҳ уларнинг нима қилаётганидан хабардордир. Мўминаларга айтинг, кўзларини тийсинлар, иффатларини сақласинлар, зоҳир зийнатларидан бошқасини кўрсатмасинлар, рўмоллари билан кўксларини тўсиб юрсинлар...» (Нур сураси, 30-31-оятлар).
Нима учун Аллоҳ таоло кўзни ҳаромдан тийишга буюриш учун мўминаларга алоҳида оят нозил қилмади? Нима учун эркаклар билан аёлларга битта оятда биргаликда буюрмади? Эҳтимол, бундан мақсад – муслима аёл кўзни тийиш қанчалик муҳим эканини англаб етишидир? Токи аёллар бу буйруқ фақат эркакларга қаратилган, деб ўйлаб қолмасин. Чунки аёл киши (қиз бола ҳам) бегоналарнинг авратига қараса, ҳаёти барбод бўлади, қалби маҳзунликка тўлади.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кўзнинг зиноси – (номаҳрамга) қарашдир», деганлар.
Бошқа бир ривоятда «Кўз ҳам зино қилади. Кўзнинг зиноси – (номаҳрамга) қарашдир», дейилган («Саҳиҳул Бухорий»).
Мана шу оятга кўра, ким кўзи билан зино қилса-ю, тавба қилмаса, Қиёматда уқубатга дучор бўлади. Уқубат жаҳаннамдаги бир водий бўлиб, у ерда зинокорлар азобланади. Кимки зинокорлар водийсига тушадиган бўлса, унинг учун азоб кўпроқ бўлади, у ерда хор бўлиб, абадий қолиб кетади.
Абдуллоҳ Абдулмуътий, Ҳуда Саъид Баҳлулнинг
“Қулоғим сенда қизим” китобидан Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ,
Абдулҳамид Умаралиев таржимаси.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 