20 Май, 2025, 22 Зулқаъда, 1446
20 Май, 2025, 22 Зулқаъда, 1446
Mulohaza uchun mavzu
Birinchi voqea. Qishloq bozori. Tong otmasdan turib, sigirining hali sutdan endigina ayrilgan buzog‘ini zarurat uchun mol bozorga olib chiqqan Shojalilni darvozadan kirmasdanoq devday keladigan
Norqobil qarshi oldi. Shojalil xotinining “Yana dallolga arzon-garovga berib qo‘ymang, haqiqiy xaridorga soting”, degan so‘zlarini esladi-da, Norqobilni chetlab o‘tmoqchi bo‘ldi. Ammo Norqobil ham anoyi emas edi. U Shojalilning qo‘lidan mahkam ushladi-da, bor kuchi bilan silkita boshladi. “Barakasini bersin, bor, baraka deng...”.
Xullas, bechora buzoqning taqdiri bozor darvozasidan kirmasdanoq hal bo‘ldi. U bir million so‘mga sotildi. Shojalil pullarni sanab, bemalol hamyoniga joyladi-da, sekin ichkariga kirdi. Ne ko‘z bilan ko‘rsinki, hozirgina sotgan buzog‘ini Norqobil boshqa xaridorga naq 1 million 200 ming so‘mga pullayotgandi...
Ikkinchi voqea. Ishsiz yurgan jiyanimni ishga joylashtirmoqchi bo‘lib, dong‘i ketgan qurilish tashkilotlaridan birining rahbariga iltimos qildim. Chunki kasbim taqozosiga ko‘ra, u bilan matbuot anjumanlarida ko‘p marta uchrashgandim. U kishi har gal qurilishda ish ko‘pligini, ish topolmayotgan yoshlar bemalol murojaat qilishini ta’kidlardi.
Mulozim iltimosimni erinchoqlik bilan eshitarkan, “Jiyaningizni ertalab oldimga yuboring”, dedi. Jiyanim Rossiyada ishlagan professional shofyor edi. Ikki kundan so‘ng jiyan uyga kelib, uni ishga olishmaganini aytdi. Jiyanning aytishicha, hujjatlariga bironta e’tiroz bildirishmabdi, faqat “Yoshingiz bizga to‘g‘ri kelmaydi”, deyishibdi. “Tog‘a, siz aytgan hayot faqat kitobda, kinolarda bo‘ladi. Qo‘ying, ovora bo‘lmang, hammasi borib-borib yana pulga taqaladi”, dedi u. Men yana o‘sha tashkilot rahbari bilan bog‘landim.
U kishi “Bizda ishga kirish uchun maxsus komissiya bor. Jiyaningizni shu komissiyaga yuborgandim. Ular nima degan bo‘lsa, shu-da”, dedi. Oradan bir hafta o‘tib, jiyanim o‘sha tashkilotda ishlayotgan bir tanishining yordamida 500 dollar evaziga ishga joylashganini aytdi.
O‘Z O‘G‘LIDAN YO‘LKIRA OLGAN OTA
Gap nima haqida borayotganini sezgandirsiz. Ha, aynan “uchinchi odam” – dallollar haqida. Sirasini aytganda, tirikchilikning bunday ko‘rinishi ilgari ham bor edi-yu, ammo bugungidagidek keng
“ommalashib” ketmagandi. Ommalashgani ham bir tomon-u, bu “kasb”ni tanlaganlarning aksariyati pul uchun hatto yaqinlarini ham sotib yuborayotgani ikkinchi tomon.
Xo‘sh, nimaga shunday bo‘lyapti? Nahotki, odamlarda mehr, oqibat, diyonat, iymon degan tushunchalar yo‘qolib borayotgan bo‘lsa?
Axir bir paytlar bir burda nonini qo‘shnisi bilan baham ko‘rgan, o‘nlab g‘irt begona yetimlarni bag‘riga olgan shu xalq emasmi? Xo‘sh, endi-chi?
– Eh, nimasini aytasiz, hatto ota-bola orasida ham hisob-kitob bo‘lyapti, - deydi Payariqdagi Ernazarqo‘rg‘on mahallasida yashovchi otaxonlardan biri Salohiddin Nosirov. – Yaqinda bir qarindoshim yuk mashinasida daladan somon olib kelib bergani uchun o‘zining o‘g‘lidan naq 200 ming so‘m pul talab qilibdi. O‘g‘li 100 ming so‘m beraman desa, ko‘nmabdi. Mana, sizga ota-bola o‘rtasidagi mehr-oqibat!
UZOQQA BORMAGAN “ISHBILARMONLIK”
Qishloqda Gulsanam degan fermer ayol bor edi. Davlatning kattagina miqdordagi mablag‘ini talon-toroj qilgani uchun fermerlikdan ketib, har joyda yurardi. Yaqinda o‘sha ayol qishloqdagi ishsiz xotin-qizlarni ish bilan ta’minlayotganini eshitib qoldim. “Xudo insof beribdi-da”, deb qo‘ydim. Ammo keyin surishtirib ko‘rsam, u yirik-yirik fermerlar bilan kelishib, ularning 10-20 gektar yerdagi ekinlarini o‘tash, ularga ishlov berish, mevalarni terish bo‘yicha shartnoma tuzarkan va bu ishga qishloqdagi xotin-xalajni jalb qilarkan. Aytaylik, bitta maydondagi ekinlarni o‘toq qilish uchun bu “brigadir xonim” fermerdan 10
million so‘m olsa, shu pulning 6 millionini ayollarga berar, qolganini esa dallolligi uchun cho‘ntakka urarkan.
Hayot sinovlari oldida ojiz qolgan sodda ayollarning topgan pullari evaziga hamyonini qappaytirayotgan Gulsanamning dang‘illama uchastkasi yaqinda elektr tarmog‘idagi qisqa tutashuv tufayli yonib, kulga aylanibdi. Chunki ochko‘z ayol hatto elektr tarmog‘iga ham noqonuniy ulanib olgan ekan.
“GASTARBAYTER”LIKNING OQIBATI
Qo‘shni qishloqlardan birida yashovchi Eshmirza 50 yoshida insult tufayli olamdan o‘tdi. Uning nimaga insult olgani haqida turli gap-so‘zlar oraladi. Odamlarning aytishicha, Eshmirza Rossiyadagi katta shaharlardan birida qurilishda ishlagan ekan. Aniqrog‘i, u yerga o‘zining aka-ukalaridan tashqari, qo‘shni qishloqlardan ham ishsiz odamlarni olib borib ishlatgan dallol ekan. Qurilish boshlig‘idan olgan pulining yarmini qo‘l ostidagilarga bo‘lib berib, qolganini o‘zining cho‘ntagiga urarkan. Qizig‘i, ertadan qorong‘i kechgacha loy, g‘isht, sement ko‘targanlarning orasida uning o‘z tug‘ishgan akasi ham bo‘lgan.
Eshmirzaning qing‘irligini sezib qolgan yigitlar undan halol ishlagan pullarini talab qilishgan. Eshmirza pullarni uyga jo‘natib yuborganini, qishloqqa qaytganidan so‘ng ularga berishini aytgan. Ammo u va’dasida turmagan. Natijada akasi boshchiligidagi aldangan yoshlar agarda Eshmirza ularning haqini bermasa, uning 2 nafar voyaga yetmagan o‘g‘illarini o‘ldirish bilan qo‘rqitadi. Eshmirza ikki o‘t orasida qoladi. Oqibatda uning qon bosimi ko‘tarilib, insultga yo‘liqadi.
“MEN YOMON ISH QILAYOTGANIM YO‘Q...”
Bundan qariyb 20 yillar ilgari, “Samarqand” telekanalida ishlab yurgan kezlarim viloyat ichki ishlar boshqarmasi xodimlari bilan hamkorlikda tungi reydlardan birida qatnashishga to‘g‘ri keldi. Tezkor guruh boshlig‘ining aytishicha, shahardagi ko‘p qavatli uylardan birida yashirin fohishaxona ochilgan ekan.
Xodimlarning sa’y-harakatlari tufayli tez orada manzilni aniqlab, ikkinchi qavatda joylashgan xonadonga kirib bordik. Xonadon ichidagi 4 ta alohida xonada 17-22 yoshlar orasidagi qizlar mijozlarning
ko‘nglini ovlash bilan band edi. Qizig‘i, bu ayollar qo‘shmachi opalarini himoya qilib gapirishdi.
– Bizga boshqa ish topib beringlar, bo‘lmasa, bola-chaqamizni boqinglar, ko‘raylik-chi, - dedi ulardan biri. – Opa bizlarga ish berdi, boshpana bilan ta’minladi.
Xonadon sohibasi, 50 yoshlar atrofidagi ayol ichki ishlar xodimlariga o‘ta bepisandlik bilan muomala qildi.
– Xo‘sh, nima bo‘pti, shu ish bilan anchadan beri shug‘ullanaman. Marhamat, qonunni buzgan bo‘lsam, sudga beringlar. Men yomon ish qilayotganim yo‘q. Nonini topolmay, ko‘chada qolgan qiz-juvonlarga boshpana, ovqat, ish haqi beryapman. Yo noto‘g‘rimi?
Ayolning do‘q-po‘pisalariga qaramay, tegishli hujjatlarni rasmiylashtirib, 6 nafar juvonni teri-tanosil kasalliklari shifoxonasiga olib ketishdi. Oradan ikki hafta o‘tib, o‘sha qo‘shmachi ayol sudda jarima bilan qutulib qolganini eshitdim.
“TIRIKCHILIK-DA”
Endi shu holatlarni bir tahlil qilib ko‘raylik. Ko‘pincha tirikchilikning qiyinligi, zamonning “aynib ketayotgani”dan nolib qolamiz. Ammo pul topish uchun inson zoti qaysi ko‘chalarga kirib chiqayotgani, qanaqa noma’qul ishlarga qo‘l urayotgani haqida o‘ylab ham o‘tirmaymiz. Yana ko‘pincha shunday holatlarga ko‘z yumib o‘tib ketamiz. O‘zimizni ovutib, “Tirikchilikda”, deb qo‘yamiz.
Nazarimda bunday yumushlarni tirikchilik, degan nom bilan oqlab bo‘lmaydi. Chunki birovning haqiga ko‘z olaytirish, harom yo‘lga yurish shariatda ham qoralab kelingan.
Qolaversa, farzandingizga nafaqat to‘g‘ri tarbiya berish, balki unga halol luqma yedirish ham bolaning kelajak hayotiga ta’sir ko‘rsatishi isbotlangan haqiqat.
Inson tabiati g‘alati. Tarbiya, to‘g‘rilik, halollik, rostgo‘ylik haqida qancha ko‘p va xo‘b eshitib, o‘z ko‘zi bilan ko‘rmasin, baribir boshi devorga urilmaguncha o‘zining bilganidan qolmaydi.
“Menga nima” qabilida yashayveradi. Ehtimol, uning eng katta fojiasi ham mana shundadir. Ammo ne bo‘lganda ham, o‘sha bozorda, ko‘chada, hayot chorrahalarida doim to‘qnash kelayotganimiz shoir aytganidek, uchinchi odamlarga insof bersin.
Yormamat RUSTAMOV
“Zarafshon” gazetasining 2023 yil 23 iyul sonidan
МОШИНА ҲАЙДОВЧИНИНГ 66 та ОДОБИ
ни
УЛУҒ УСТОЗ УЛАМОЛАРИМИЗ баён қилиб берганлар:
(1-қисм)
МУТАХАССИСЛАР СТАТИСТИКАСИ МАЪЛУМОТЛАРИ:
Ø Дунё бўйича ҳар куни 3 мингдан зиёд инсон йўл-транспорт ҳодисаси қурбонига айланмоқда.
Ø Дунё бўйича ҳар куни 100 мингдан ортиқ киши турли даражада тан жароҳати олмоқда.
Ø Республикамиз ҳудудида ҳар йили ўртача 9-10 мингта йўл-транспорт ҳодисаси рўй беради.
Ø Уларнинг 2 мингдан ортиғи одамлар қурбон бўлишига олиб келмоқда.
Ø Юртимизда 2023 йилда йўл-транспорт ҳодисалари сабабли 2282 киши вафот этган.
Ø Йўл ҳаракати ҳодисаларининг таҳлиллари бўйича 54,5 % ҳодисалар пиёдалар билан боғлиқ ҳолда содир этилмоқда.
БИРЛАШГАН МИЛЛАТЛАР ТАШКИЛОТИ (БМТ) маълумотларига кўра:
è Ҳар йили дунёда йўл-транспорт ҳодисалари оқибатида 1,35 миллион киши ҳалок бўлади, яъни ҳар 24 сонияда бир киши ҳалок бўлади.
è Бунга яна 20-50 миллион атрофидаги одам тан жароҳати олиши, баъзилари умрбод ногирон бўлиб қолиши ҳам қўшилса, фалокат кўлами янада кенгаяди.
è Бундай бахтсиз ҳодисалар 5 ёшдан 29 ёшгача бўлган ёшлар ўлимининг асосий сабабидир.
è Жабрланувчиларнинг аксариятини пиёдалар, мотоцикл ва велосипед ҳайдовчилари ташкил этади.
è Йўл-транспорт ҳодисаларида ҳалок бўлганлар ёки жароҳатланганлар сони бутун дунё бўйлаб, айниқса ривожланаётган мамлакатларда кўпайишда давом этаётганидан хавотир билдириб, 26.10.2005 йилда БМТ Бош Ассамблеяси A/RES/60/5 - Қарори билан ноябр ойининг учинчи якшанбасини “Бутунжаҳон йўл-транспорт ҳодисалари қурбонларини хотирлаш куни” деб эълон қилиш таклифини қабул қилди.
è Ҳар йили 15 май – БМТ Бош Ассамблеясининг буйруғига биноан “Йўл ҳаракати хавфсизлиги глобал ҳафталиги” ўтказилади.
è БМТ Бош Ассамблеяси “2021-2030 йилларда йўл ҳаракати хавфсизлиги бўйича ҳаракатлар 10-йиллиги”ни эълон қилиб,
– йўл-транспорт ҳодисаларида ўлим ва жароҳатларни олдини олиш;
– 10 йил мобайнида камида 50 % га камайтириш;
– 2030 йилга келиб йўл-транспорт ҳодисаларидан ўлим ва жароҳатларнинг камида 50 фоизини олдини олиш
га қаратилган улкан мақсадлар билан
2020 йил сентябр ойида «Бутун дунёда йўл ҳаракати хавфсизлигини яхшилаш» номли A/RES/74/299 - Резолюциясини қабул қилди.
КАЛОМУЛЛОҲНИНГ ОЯТИ КАРИМАЛАРИДА
ХУДОИМ ТАОЛО МАРҲАМАТ ҚИЛАДИ:
Z «Ер юзида кибрланиб юрма! Чунки сен оёқларинг билан зинҳор ерни теша олмайсан ва узунликда тоғларга ета олмайсан» (Исро сураси 17/37 оят);
Z «Аллоҳ наздида энг азизу мукаррамроғингиз – тақводорроғингиздир. Албатта, Аллоҳ билувчи ва хабардор зотдир» (Ҳужурот сураси 49/13 оят);
Z «Эй, мўминлар! Қачонки, сизларга йиғилишларда: «даврани кенгайтирингиз!» – дейилса, бас, кенгайтирингиз, Аллоҳ сизларга ҳам керак пайтида кенг жой берур. Яна қачонки, «турингиз!» – дейилса, дарҳол турингиз! Аллоҳ сизлардан имон келтирган ва илм ато этилган зотларни баланд даража мартабаларга кўтарур. Аллоҳ қилаётган барча яхши ва ёмон амалларингиздан хабардордир» (Мужодала сураси 58/11 оят);
Z «Кимки бир савобли иш қилса, унга ўн баробар кўпайтириб ёзилур. Кимки бир ёмон (гуноҳ иш) қилса, фақат ўша гуноҳ миқдорида (бир гуноҳга яраша) жазоланур. Уларга ноҳақлик қилинмагай» (Анъом сураси 6/160 оят).
ЖАНОБИ ПАЙҒАМБАРИМИЗ
РАСУЛУЛЛОҲ САЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ
МЕҲР-МУРУВВАТ ТАРИҚАСИДА МАРҲАМАТ ҚИЛАДИЛАР:
¯ «Бир киши йўлда кетаётиб, тиканли бутоқни кўрса ва уни четга олиб ташласа, Аллоҳ уни бу иши учун мукофотлаб, гуноҳларини кечиради» (Имом Бухорий ривоятлари);
¯ «Яримта хурмо билан бўлса ҳам ўзингизни дўзахдан сақланг! Агар кимки буни тополмаса – ширин сўз билан!»;
¯ «Ҳақ бўла туриб, жанжални тарк этган кишига Жаннат ёнидаги бир уйга кафилман! Ҳазилдан бўлса ҳам, ёлғонни тарк этган кишига Жаннат ўртасидаги бир уйга кафилман! Гўзал хулқли кишига Жаннатнинг энг юқорисидаги бир уйга кафилман!» (Имом Абу Довуд ривоятлари);
¯ «Одамларнинг яхшиси – кишиларга манфаати кўп текканидир»;
¯ «Йўлнинг ҳаққи – кўзни тийиш, азият бермаслик, саломга алик олиш, яхшиликка буюриш ва ёмонликдан қайтариш» (Муттафақун алайҳ);
¯ «Мўминларнинг имони энг мукаммали – хулқи гўзал бўлганларидир» (Имом Термизий ривоятлари);
¯ «Ер юзидагиларга раҳм қилинг, осмондаги Зот сизга раҳм қилгусидир»;
¯ «Мен улуғ хулқларни мукаммал қилиш учун юборилганман» (Имом Баззор ривоятлари);
¯ «Ота-онага дуо қилишни тарк этиш ризқни кесади»;
¯ «Албатта, одамларга гўзал хулқдан афзалроқ нарса берилмаган» (Имом Табароний ривоятлари);
¯ «Бир кишига табассум билан яхши сўз айтиш – садақадир» (Имом Бухорий ривоятлари);
¯ «Қўшниларингиз сизни “яхши одам” дейишаётган бўлса, демак, сиз – яхшисиз. Агар улар сизни “ёмон одам” дейишаётган бўлса, демак, сиз – ёмон одамсиз»;
¯ «Садақанинг афзали – келишолмай қолганларнинг ўртасини ислоҳ қилишдир» (Имом Абу Довуд ривоятлари);
¯ «Мусулмон кишини сўкиш – фосиқликдир. У билан урушиш – кофирликдир» (Муттафақун алайҳ);
¯ «Бирор киши бор айбингизни айтиб, сизни ҳақоратласа, сиз уни унда бор айби билан ҳам ҳақоратламанг. Шунда бунинг савоби сизга, гуноҳи унга бўлур»;
¯ «Ким Аллоҳга ва Охират кунига имон келтирган бўлса, яхши гап айтсин ёки жим турсин!» (Имом Бухорий, Имом Муслим ривоятлари);
¯ «Ким мусулмон биродарининг айбини яширса, Аллоҳ унинг айбини Қиёмат куни яширади. Ким мусулмон биродарининг айбини ошкор қилса, Аллоҳ унинг айбини ошкор қилади, ҳатто уни ўз уйида ҳам шарманда қилади» (Имом Ибн Можа ривоятлари);
¯ «Поклик – имондандир»;
¯ «Ким агар бировнинг айбини айтиб, одамларга ошкор қилса, то ўзи ҳам шу айбни қилмасдан дунёдан кетмайди»;
¯ «Кимики бирор мўмин кишининг айби ёки гуноҳини билиб туриб, уни фош этмай яширса, гўё тиригича кўмилган гўдакни тирилтирганчалик савобга эга бўлур» (Имом Байҳақий ривоятлари);
¯ «Одамларга миннатдорчилик изҳор этаолмаган одам, Худога ҳам шукр қилаолмайди» (Имом Термизий ривоятлари);
¯ «Кимки бир мусулмоннинг айбини яширса, Аллоҳ дунё-ю охиратда унинг айбини яширади»;
¯ «Ҳар бир қилинадиган яхшиликка садақа савоби берилур»;
¯ «Кичикларимизга раҳм қилмаган, катталаримизни улуғламаган – бизлардан эмас» (Имом Абу Довуд ва Имом Термизий ривоятлари);
¯ «Қайси киши ўзганинг айбини кўриб, уни яширса, худди тириклай кўмилган қизни қабридан қутқарган каби бўлади» (Имом Абу Довуд ривоятлари);
¯ «Кимки бир чумчуқни бекордан-бекор ўлдирса, Қиёмат кунида у чумчуқ Арш олдига келиб, баланд овоз билан: “Парвардигорим, бу бандадан сўрагин, нима учун мени беҳуда ўлдирди экан?” – дейди»;
¯ «Ким мусулмонни қўрқитса, Қиёматда Аллоҳ уни қўрқитади»;
¯ «Золим билан бирга юрган одам жиноят содир қилибди»;
¯ «Биродарингиз золим бўлса ҳам, мазлум бўлса ҳам унга ёрдам беринг!» (зулм илдизига болта уриш – ҳам золимга, ҳам мазлумга ёрдамдир);
¯ «Кимки бирор гуноҳ иш қилишни ният қилса-ю, сўнгра ниятидан қайтса, унга бир яхшилик савоби ёзилажак»;
¯ «Бирор банда дунёда бир банданинг айбини яширса, Аллоҳ таоло Қиёмат куни унинг айбларини яширади» (Имом Муслим ривоятлари);
¯ «Сизлардан бирортангиз ўзи учун яхши кўрган нарсани биродари учун ҳам раво кўрмагунча, мўмин бўла олмайди» (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятлари).
¯ «Маслаҳатни ақл эгаларидан сўранглар – тўғри йўл топасизлар. Уларнинг айтганидан чиқманг – пушаймон бўласизлар»;
¯ «Ким бир мусулмоннинг гуноҳини яширса, Аллоҳ унинг гуноҳини дунёда ҳам, охиратда ҳам яширади»;
¯ «Сиз яхшиликни унга муносиб бўлганга ҳам, бўлмаганга ҳам қилаверинг. Агар сиз эзгуликка лойиқ одамни топсангиз, демак, у эзгулик аҳлидир, агар ундай одамни топмасангиз, демак, сиз ўзингиз эзгулик аҳлидансиз»;
¯ «Бутун умр эзгуликни тиланглар!»;
¯ «Кимки яхшилик кўчатини қадаса, орзу қилган ҳосилини йиғиб олади ва кимки ёмонлик уруғини сепса, афсус-надомат мевасини териб олади»;
¯ «Умматимнинг раҳмдилларидан ва шафқатлиларидан фазилат истанглар! Чунки сизлар уларнинг қанотлари остида яшайсизлар»;
¯ «Ким бир мусулмонга бу дунёда ёрдам берса, Аллоҳ Охиратда унга ёрдам қилади»;
¯ «Кимники Аллоҳ Таоло дўст тутса, унга одамларнинг ҳожатлари тушадиган қилиб қўяди»;
¯ «Аллоҳнинг неъматлари билан яхши қўшничилик қилинглар, зеро у бирор оиладан кетиб қолса, қайтиб келмаслиги мумкин»;
¯ «Мазлумнинг дуосидан сақланинглар, гарчи у кофир бўлса ҳам. Чунки унинг дуоси тўсиқсиздир»;
¯ «Қачон бирортангиз мол-дунё ва хилқатда ўзидан афзалроқ кишини кўрса, ўзидан пастроққа қарасин!..» (Имом Бухорий ривоятлари).
(1 – қисм тугади. Давоми бор...).
Иброҳимжон домла Иномов
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 