24 Октябр, 2025, 2 Жумадул аввал, 1447
24 Октябр, 2025, 2 Жумадул аввал, 1447
Марказий Осиёда тиббиёт фани кўҳна ва бой тарихга эга. Ҳозирги Ўзбекистон ҳудудида қадимдан кенг кўламда олиб борилган илмий ва амалий ишлар кўпгина хасталикларни тўғри ажрата олиш ва уларни асосан халқ табобати ёрдамида даволаш имконини берган. Қадимда, айниқса, IХ-ХII асрларда тиббиёт Шарқда, хусусан, Марказий Осиёда равнақ топди. Ўша даврда юнон тилидан санскрит ва қадимий шарқ тилларига ўгирилган кўпгина тиббий асарлар пайдо бўлди. Жумладан, Аристотель, Диоскорид ва Галеннинг доришуносликка оид асарлари сурёний ва араб тилига таржима қилинди.
Ислом ҳаётнинг бошқа соҳалари қатори тиб соҳасини ҳам тартибга солди, тўғри йўналишга йўллади. Қуйида ўрганадиган ҳадиси шарифлар ана ўша улуғ ишнинг баъзи намуналари ҳисобланади. Қуръони карим ва Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг суннатларида инсон соғлиғига катта эътибор берилган. Агар бу икки масдарда соғликни сақлаш бўйича келган маълумотларни ўрганадиган бўлсак, улкан хазина топган бўламиз. Исломда сиҳат-саломатлик, тани соғлик Аллоҳ таоло бандаларига берган энг улкан неъматлардан бири ҳисобланади.
Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Икки неъмат борки, кўп одамлар уларда алданиб қолурлар. Улар соғлик ва фароғат”, деганлар. Кўриниб турибдики, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам очиқ-ойдин қилиб соғликнинг бандага берилган неъмат эканини айтмоқдалар.
Имом Бухорий, Имом Термизий ва Имом ибн Можалар Абдуллоҳ ибн Мехон ал-Ансорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадиси шарифида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам қуйидагини айтганлар: “Кимнинг жасади офиятда бўлса, ўз гуруҳида тинч-омон бўлса ва ҳузурида егани ризқи бўлса гўёки дунёни қўлга киритибди”.
Инсон учун дунёни қўлга киритиш йўлида зарур бўладиган шартлардан энг аввалгиси саломатлик деб эълон қилинишининг ўзи исломда тиббиётга қанчалик эътибор берилишини кўрсатиб турибди. Имом Термизий Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадиси шарифда пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Қиёмат куни бандадан энг аввал сўраладиган неъмат унга, сенинг жисмингни сиҳатлик қилган эмасмидик, сени совуқ сув ила сероб қилган эмасмидик дейилишидир» деганлар. Аллоҳ таоло ўз бандасига берган неъматлар ичида энг аҳамиятлиларидан бўлгани учун ҳам соғлик неъмати ҳақида охиратда биринчи бўлиб сўралади. Шундай экан, банда бу нарсаларнинг қадрига етмоғи керак. Неъматни берган зотга шукр қилмоқ керак. Неъматнинг шукри эса уни берувчи зотга мақтов сўзлари айтиш ва неъматни неъмат бурувчини рози қиладиган йўлда сарфлаш билан бўлади.
Соғлик-саломатлик неъмати муҳим бўлгани учун ҳам пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам биз умматларига ўша улуғ неъматни доимо Аллоҳ таолонинг ўзидан сўраб туришини амр этганлар. Имом Аҳмад Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда қуйидагилар айтилган: “Аллоҳдан яқийнни ва мустаҳкам соғликни сўранглар. Ҳеч бир кимсага яқийндан кейин офиятчалик яхши нарса берилмаган”.
Яқийнн мустаҳкам имондир. Демак, Аллоҳ таоло бандаларига берган неъматлар ичида энг биринчи ўринда мустаҳкам имон турса, ундан кейинги иккинчи ўринда соғлик турар экан. Ислом соғликни Аллоҳ таоло бандага берган улуғ неъмат эканини, унинг учун банда шукр қилиши лозимлигини таъкидлаш билангина кифояланиб қолмайди. Ислом соғликни сақлашнинг йўлларини ҳам баён қилиб беради. Масалан, улар: тозаликка риоя қилиш, соғликка зарар етказувчи ва атрофни ифлос қилувчи нарсалардан қайтариш, бадан тарбия, соғликка зарарли нарсаларни ҳаром қилиш ва бошқалардир.
Манбалар асосида Хўжаобод туман
“Етти чинор” жоме масжиди имом ноиби
Муҳаммад Қуддус Абдулманнон тайёрлади.
Ислом динида мусулмонларни ор-номусини ерга уриш (топташ), уларни камситиш, ҳақорат қилиш ва хўрлаш тақиқланганлиги билан бир қаторда мусулмон бўлмаганларни ҳам ҳақоратлаш ва уларга ҳурматсизлик қилиш тақиқланади.
Мусулмон бўлмаган бошқа бир номусулмонни ҳақоратлаши, унга туҳмат, бўҳтон қилиши ёки ёлғон сўзлаши мумкин. Бироқ Ислом дини ўз эътиқодидагиларни мусулмон бўлмаганларни, ҳатто уларнинг оиласи ва насли, авлодини ҳам ҳақоратлашдан қайтаради.
Ривоят қилинишича, Миср волийси Амр ибн Осс розияллоҳу анҳунинг ўғли бир мусулмон бўлмаган фуқарони ноҳақ жазолайди. Шунда бу адолатсизлик Ҳалифа Умар ибн Ҳаттоб розияллоҳу анҳуга етиб боради ва Умар розияллоҳу анҳу мусулмон бўлмаганни волийнинг ўғли қандай жазолаган бўлса, уни ҳам ҳудди шундай жазолашга буюради ҳамда “Қачондан бери сиз онасидан озод ҳолда дунё келган инсонларни ўзларингизнинг қулингиз қилиб олдингиз?” деб айтади[1].
Қўли ва тили билан мусулмонларга озор бериш ҳамда уларни ҳақоратлаш қай даражада тақиқланган бўлса, бу жиноятларни мусулмон бўлмаганларга нисбатан содир этиш ҳам тақиқланади. Бу ҳақда “Дурр ал-мухтор”да қуйидагилар баён этилади: “Мусулмон бўлмаганларга нисбатан зиён етказишнинг барча турлари тақиқланган ҳамда мусулмонни ғийбат қилиш тақиқлангани сингари мусулмон бўлмаганларни ҳам ғийбат қилиш тақиқланади[2].
Моликий мазҳабининг атоқли фақиҳларидан Имом Шиҳобиддин ал-Қарофий ўзининг “Ал-Фуруқ” номли асарида қуйидагиларни келтириб ўтади:
“Мусулмон бўлмаганларни мусулмонлар билан битимни имзолашлари (келишувга келишлари) улар учун бир қатор ҳақ-хуқуқларининг мустаҳкамланишига сабаб бўлади. Жумладан:
улар бизнинг зиммамизда ҳисобланишади,
улар бизнинг ҳимоямиз ва ғамҳўрлигимиз остида бўладилар,
улар биз каби ҳаёт кечирадилар, шунингдек улар Аллоҳнинг, Унинг Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳамда Ислом динининг ҳимоясида бўладилар.
Бас, ким энди шу чегарани бузса ва мусулмон бўлмаганларга тили ёки қўли билан озор берса Аллоҳнинг, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ва Ислом динининг кафиллигига бепарволик қилган бўлади”[3].
Ибн Обидин ал-Шомий эса мусулмон бўлмаганларнинг қуйидаги ҳақ-ҳуқуқларини келтиради:
“Мусулмон бўлмаганларни мусулмонлар билан келишувга келишлари натижасида улар мусулмонлар эга бўлган ҳақ-ҳуқуқларнинг барчасига мусулмонлар каби тенг эга бўладилар. Ҳатто агар мусулмонни ғийбат қилиш тақиқланган бўлса номусулмонни ҳам ғийбат қилиш тақиқланади. Бироқ уламолар: “Мусулмон бўлмаганларга жабр-зулм қилиш янада улкан гуноҳлардан ҳисобланади[4]”.
Имом Косоний ўзининг “Бадоиус-санои” номли асарида мусулмон ва мусулмон бўлмаганларнинг ҳақ-ҳуқуқлари тенг экани тўғрисида қуйидагиларни айтиб ўтади:
“Мусулмон бўлмаганлар ҳудди мусулмонлар каби бирдек ҳақ-ҳуқуқларга ҳамда бурч ва маъсулиятларга эгадирлар”[5].
Дарҳақиқат, юқоридаги фақиҳ уламоларнинг фикрлари мусулмонларни мусулмон бўлмаганларнинг қадр-қимматини юксак даражада муҳофаза этишларининг ҳамда уларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳурмат қилишларининг яққол исботидир.
Зеро, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари доимо мусулмон бўлмаган аҳолига нисбатан яҳши муомалада бўлишга буюрганлар ва бу борада ҳам бизга ўзлари намуна бўлганлар.
Шу сабабдан, мусулмон бўлмаган фуқароларни жабр-зулмлардан, турли ёмонликлардан муҳофаза этишни кафиллигини олиш – Ислом давлатининг вазифаларидан ҳисобланади.
Агар давлат ўзининг мусулмон бўлмаган фуқароларининг ҳавфсизлигини, уларнинг ҳақ-ҳуқуқларини тўғри таъминлай олмаса, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Жабр чеккан, зулм кўрган одамларнинг ҳимоячиси мен бўламан ва қиёмат кунида уларнинг ҳақ-ҳуқуқларини ўзларига қайтариб олиб бераман” деганлар.
Яна Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар:
“Огоҳ бўлинг! Кимда-ким мусулмон бўлмаган аҳолига зулм қилса, унинг ҳақ-ҳуқуқларини камситса, тоқати етмайдиган бирор ишга мажбур қилса ёки унинг руҳсатисиз бирор нарсасини олса жонлар қайта тириладиган кун (қиёмат)да мен унинг ҳимоясида бўламан”[6].
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бу каби айтган сўзлари мусулмонларни доимо мусулмон бўлмаган фуқароларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишларида жавобгарликни, маъсулиятни англаб етишларига ҳизмат қилади.
“The Fatwa on Terrorism and Suicide Bombings” китобидан
Даврон НУРМУҲАММАД таржимаси
[1] Ал-Ҳиндий, Канз ал-уммал, 2:455.
[2] Ал-Ҳаскафий, ал-Дурр ал-мухтар, 2:223; Ибн Обидин ал-Шомий, Радд ал-муҳтар.
[3] Ал-Қарофий, ал-Фуруқ, 3:14
[4] Ибн Обидин ал-Шомий, Радд ал-муҳтар, 3:273, 274.
[5] Ал-Косоний, Бадоиус-санои, 7:111.
[6] Абу Довуд, ал-Сунан: Китаб ал-ҳараж ва ал-имара ва ал-фай, 3:170 §3052, Байҳақий, ал-Сунан ал-кубра, 9:205 §18511, Мунзирий, ал-Тарғиб ва ал-тарҳиб, 4:7 §4558, Ал-Ажлуний, Кашф ал-ҳафа, 2:342.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа