Қўшнимнинг болалари қизларим билан тенгқур, доим бирга ўйнашарди. Бир куни қўшним Анора норози оҳангда, тўсатдан: “Ислом динининг кўп қоидалари менга тўғри келмайди, шунинг учун биз масиҳийликка эътиқод қиляпмиз”, деб қолди. Кутилмаган бу сўзлардан ҳайрон қолдим. Наҳотки, қўшним миссионерларнинг тузоғига илиниб қолган бўлса?! Афсуски, шундай экан!
У билан бўлиб ўтган қисқа суҳбатимиз асносида динимизнинг софлиги ва гўзаллигини Қуръон ва ҳадислар билан ишончли далиллар ила астойдил қувватлаб, тушунтирдим. Миссионерларнинг мақсадларини имкон қадар очиб бердим. Лекин у сўзларимдан хулоса чиқарадиган даражада эмасди. Қайтанга: “Сиз Инжилни ўқиб кўринг, гапларимга шоҳид бўласиз”, деб, мени-да ўз эътиқодига даъват қиларди... Уни гапларига эътибор бермай, у билан хайрлашдим.
Тахминан икки ҳафта у билан кўришмадим. Орадан бир ой ўтар-ўтмас уйимга йиғлаб кириб келди:
– Опа, мен қаттиқ адашдим, гапларингизни жиддий ўйлаб кўрсам, қилган амалларимдан қўрқиб кетяпман, Аллоҳ мени кечирармикан? – деб кўзёш тўкди.
Уни тинчлантириб:
– Агар чин дилдан афсус-надоматда бўлсангиз, тавба қилсангиз, иншоаллоҳ, Аллоҳ кечиради, – дедим.
Шу-шу бўлдию, қўшним билан алоқаларимиз яна тикланди. Бир куни суҳбатида уларни бу йўлга даъват қилган акаси ва келинойисининг аҳволи ҳақида қайғурди. “Қанча гапирмайлик, ҳеч бу йўлдан қайтишмаяпти, бунга қандай чора топсак экан”, деб ёзғириб қолди.
Орадан анча вақт ўтди, қўшним Чирчиқ шаҳрига оиласи билан кўчиб кетди. Бир куни нимадир юмуш билан унинг уйига борганимда келинойисини учратдим. Салом-алик қилгандан сўнг қизчаси қўлига ширинлик бериб:
– Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм, деб егин, дедим. Сўзимни тугатар-тугатмас:
– Ундай сўзни айтмагин, “Исога ҳамд бўлсин”, дегин, – деб ўргатди қизалоғига.
– Нега ундай дейсиз? Ахир боланинг тарбиясига зид сўзлар айтяпсиз, яна бу катта ширкдир”, – дедим. У эса:
– Исо Аллоҳнинг ўғли, Исога сиғиндик нима, отасига сиғиндик нима, бари бир. Ҳеч бир хато томони йўқ, – дея таъкидлади.
Унга тушунча бериш ниятида: “Аллоҳ ягонадир. У туғмаган ва туғилмаган ҳам” (Ихлос сураси, 1-3-оятлар) оятини келтириб ўтдим. Унга қанча мисолларни келтирмай, барибир ўз фикридан қайтмасди. Аксинча менга:
– Сизга жуда ачинаман, эътиқодда мустаҳкам аёл экансиз, аммо адашгансиз, тўғри йўлни танлашингиз учун яна бир ўйлаб кўринг. Сиз ҳам худомиз бўлган Исога сиғининг, нажот топасиз, – деди.
Мен унинг айтган сўзларидан ўзимни жуда ёмон ҳис қилдим, гўё нафасим қайтгандек бўлди. У адашганини англаш ўрнига ўз тўрига мени ҳам чорлаб: “Биз биргина Инжилни тан оламиз, бошқа китобларни тан олмаймиз”, деб сўзида қаттиқ туриб олди. Ўзимни тортишишдан қанча олиб қочмай:
– Агар гапларингиз ўринли бўлганда, шунча одам масиҳийликка эътиқод қилармиди? – деб тортишишга киришди:
Аёл тилидан сўзланаётган баъзи сўзларни гапириш у ёқда турсин, эслашга ҳам юрагим дош бермайди. Одам шунчалар қабоҳатга ботиши мумкинми?
Пок динимиз ва Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳақида айтган сўзларидан қаттиқ қалбим оғриди:
– Илтимос бошқа ҳақорат қилманг, ортиқ бардош қилолмайман, – дедим охири. Гапириш бефойдалигини билиб, кетишга чоғландим. Афсуслар бўлсинки, унинг бу эгри ақидасидан қайтаролмадим. Уйни тарк этарканман, обдон ўйладим. Бу ҳолатга қандай чора кўриш мумкин? Кимнинг лоқайдлиги сабаб бунга?
***
Ишини тез ва сифатли қиладиган уста қидирганимизда бизга бир йигитни тавсия қилишди. Ҳақиқатан, устанинг иши бизга маъқул келди, аммо...
Унга ёрдамчи сифатида ишлаётган укам менга ўрталаридаги бўлган савол-жавобни сўзлаб берди: “Устанинг вазминлиги ва ўз ишига масъулият ва моҳирлик билан ёндошишига ҳавасим келди. Ишини ўрганиш учун диққат билан уни кузатдим. Тушлик вақти, “Аллоҳга шукр” калимасини айтганимда уста:
– Мен Аллоҳ демайман, Худо деб мурожаат қиламан, – деди. “Худога сиғинаркан-ку”, дедим ичимда. Баъзи ҳаракатларини кўриб:
– Ҳаттоки “бисмиллаҳ” лафзини ишлатмас экансиз? – дедим ажабланиб.
– Мен мусулмон эмасман, масиҳийман. Ёлғиз Исога сиғинаман. У мени асрайди, доим ҳамроҳимдир, деди.
– Ўлганингизда қабрингиз қаерда бўлади, сизга ким жаноза ўқийди, шулар ҳақида ҳам ўйладингизми? – дедим таажжубим тобора ортиб.
– Одам ўлгандан кейин қаерга кўмилишининг аҳамияти йўқ, жанозага келсак, ўқилмаса ҳам бўлаверади, – деди хотиржам. Юрагим тарс ёрилгудек бўлиб:
– Ака бу ҳақда оилангиз, яъни ота-онангиз билишадими? – деб сўрадим.
– Ҳа нафақат билишади, балки улар ҳам, аёлим ҳам менинг йўлимда, аллақачон, – деб жавоб берди уста.
Минг таассуфлар бўлсинки, орамизда шундай инсонлар борлиги ачинарли ҳолат. Ахир ўз динидан қайтгани етмагандай, бемалол ўз ғояларини тарғиб қилишига қандай кўз юмиш мумкин?! Баъзилар ўз динини яхши билмаганидан Аллоҳга ширк келтириб, адашяпти. Сўнг бошқаларни ҳам насронийликка чорлаяпти.
Аллоҳ таоло китобида инсонларни огоҳлантириб шудай дейди: “Эй, аҳли китоблар! (Исони илоҳийлаштириб) динингизда ҳаддан ошиб кетмангиз! Аллоҳ (шаъни)га эса фақат ҳақ (гап)ни айтингиз! Албатта, Исо Масиҳ ибн Марям фақат Аллоҳнинг пайғамбари ва Унинг Марямга туширган “Калимаси” ҳамда Унинг томонидан (келмиш) руҳдир, холос. Бас, Аллоҳга ва Унинг пайғамбарларига имон келтирингиз! “(Илоҳлар) учта” демангиз! Қайтингиз – ўзларингизга яхши бўлур! Албатта, Аллоҳ ягона илоҳдир! У фарзандли бўлишдан покдир. Осмонлардаги-ю Ердаги нарсалар Уникидир. Аллоҳ вакилликка кифоядир” (Нисо сураси, 171-оят).
Демак, Исо (а.с.) Аллоҳнинг ўғли эмас, балки бандаси ва пайғамбари, Марям ҳам Аллоҳнинг хотини эмас, бир солиҳа банда. Исо (а.с.)ни “Аллоҳнинг калимаси” деб аталишига боис у зот Аллоҳнинг “Бўл!” деган сўзи туфайли дунёга келгани ёки у зотга айтилган сўз билан ҳидоятга йўллаш жоиз бўлгани учундир.
“Эй, (Исога) имон келтирган зотлар! Аллоҳдан қўрқингиз ва Унинг пайғамбари (Муҳаммад)га ҳам имон келтирингиз, (шунда) У сизларга ўз раҳматидан икки баробар ато этур ва сизларга (қиёматда ёритувчи) нур пайдо қилур ҳамда сизларни мағфират қилур. Аллоҳ мағфиратли ва раҳмлидир” (Ҳадид сураси, 28-оят).
Нилуфар БОЗОРБОЙ қизи
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Самарқанд вилоятининг Жомбой туманида имом Абдулазиз «Шамсул аимма Ҳалвоий» ёдгорлик мажмуасининг очилиш маросими ўтказилди.
Мажмуанинг очилиш маросимида самарқандлик таниқли олимлар, дин намояндалари, зиёлилар ва нуронийлар иштирок этди. Қуръон оятлари тиловат қилиниб, хайрли дуолар қилинди.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси вилоят бўлими раҳбари ўринбосари Хайрулло Сатторов, манбашунос олим Комилхон Каттаев сўзга чиқиб, имом Шамсул аимма ҳазратларининг ҳаёти ва фаолияти, илмий мероси ҳақида батафсил маълумот берди.
Тадбирда ушбу муборак масканни обод қилишда ўз ҳиссасини қўшган барча фидойилар, уста-қурувчилар, маърифатли тадбиркорларга маҳалла аҳли номидан миннатдорлик билдирилди.
«Шамсул аимма» унвони билан шуҳрат топган Абдулазиз ибн Аҳмад ибн Наср ибн Солиҳ Ҳалвоий етук фақиҳларимиздан биридир. Абу Саъд Самъоний қаламига мансуб «Насабнома» китобининг бухоролик олимлар қисмида ёзилишича, Ҳалвоийнинг отаси ҳалво пишириб, сотиб тирикчилик қилиб юргани учун у кишига ота касби билан нисбат берилган.
Ҳалвоийнинг туғилиши билан боғлиқ маълумот бирор-бир манбада келмагани боис туғилиш санаси ҳозирча маълум эмас. Ота томонидан аждодлар силсиласи Пайғамбаримизнинг жиянлари ва куёвлари Али ибн Абу Толибга боғланади.
Абдулҳай Лакнавийнинг «Фавоид ал-баҳийя фит-тарожима ал-ҳанафийя» китобида қайд этилишича, ироқлик кўпгина фақиҳлар унвон танлашда касб-ҳунар, қабила ёки бирор жой номига нисбат бериш билан «Жассос» (сувоқчи), «Қудурий» (қозончи) каби соддагина тахаллуслар олишган.
Қорахонийлар пойтахтини Ўзгандан Самарқандга кўчиргач, Ҳалвоий Кешга сургун қилинади. У киши қолган умрини шу ерда ўтказади. Абдулазиз Ҳалвоий тахминан 1058 йили Кешда вафот этади. У кишининг жасади Бухорога олиб келиниб дафн қилинади. «Мен у зотнинг қабрларини зиёрат қилдим», дейди «Насабнома» асари муаллифи Абу Саъд Самъоний.
Чор Русияси даврида Калобод мозори бузилиб, ўрни уй-жой учун ер майдони сифатида ажратиб берилган. Ҳалвоийнинг қабри ҳам янги бунёд этилган уйлар ичида қолгани сабабли 2004 йили турбати Бухоро шаҳрининг Самарқанд кўчасидаги «Шоҳ Ахси» ёдгорлигига кўчирилди. Шу жойда у зотнинг шогирдларидан бири Бакр Заранжарийнинг қабри ҳам бор.
Ҳалвоийнинг «Шамсул аимма» деб улуғланадиган уламо даражасига етишида устозларининг хизматлари катта бўлган. Абдулҳай Лакнавий Абдулазиз Ҳалвоийнинг фиқҳ илмидан устозлари силсиласи Абу Ҳанифага бориб етиши ҳақида маълумот беради. Ҳалвоийдан Сарахсий (1010–1093), Абул Уср Паздавий (1010–1089), Абул Юср Паздавий (1030–1099), Бакр ибн Муҳаммад Заранжарий (1035–1118) кабилар сабоқ олиб, замонасининг етук фақиҳ олимлари бўлиб етишишган.
Ҳозиргача олимнинг бирор бир китоби қўлёзма ёки тошбосма шаклида топилмаган бўлса-да, у киши қаламига мансуб асарларнинг номи бизга маълум. Абу Саъд Самъонийнинг «Насабнома», Ҳожи Халифа Чалабининг «Кашфуз Зунун», Ҳофиз Абдул Қодир Қурайшийнинг «ал-Жавоҳир ал-Музийя фит-табақот ал-ҳанафийя», Шамсуддин Заҳабийнинг «Сияру аълом ан-нубало» китобларида Ҳалвоийнинг асарлари ҳақида маълумотлар берилган. У киши «ал-Мабсут», «ан-Наводир», «Фавоид», «Шарҳ ал-адаб ал-Қодили Аби Юсуф», «Шарҳ ал-адаб ал-Қоди лил-Хассоф» каби китоблар ёзган.
Ҳанафий мазҳаби уламолари мазҳаб фақиҳларини салоҳияти, илмий лаёқатига қараб етти табақага ажратадилар. Фазилатли шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратлари «Мухтасар ал-виқоя»га шарҳ сифатида ёзган «Кифоя» номли китобида Хассоф, Таҳовийлар билан бир қаторда Ҳалвоий, Сарахсий, Паздавий ва Қозихонларни учинчи табақа вакиллари сирасида зикр қилади. Ушбу табақа вакиллари мазҳаб соҳибидан ривоят қилинмаган масалаларда ижтиҳод қиладиган мужтаҳид фақиҳлар бўлишган.
Алломанинг фатволари кўплаб мўътабар китобларда, хусусан, «Фатавои Оламгирия», «Фатавои Қозихон», «Муҳити Сарахсий», «Кофий», «Захира» ва «Жомиъ ал-мабоний лил-масаили шарҳи фиқҳи Кайдоний» каби асарларда келтирилган.