27 Ноябр, 2024, 26 Жумадул аввал, 1446
27 Ноябр, 2024, 26 Жумадул аввал, 1446
Ҳадиси шарифлар Қуръони Каримдан кейинги муқаддас манба сифатида эътироф этилади. Шу нуқтаи назардан уларда келтирилган кўрсатмаларни Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан мусулмонларга холис насиҳат деб тушуниш мумкин. Уларда бир қатор масалалар сингари исрофгарчилик, унинг зарарлари, оқибатлари ҳақида ҳам хабар берилган. Тамим ад-Доримийдан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам “Дин насиҳатдир” -дедилар. “ Ким учун?” -дедик. У зот “Аллоҳ учун, унинг китоби учун, у зотнинг Расули учун, мусулмонларнинг имомлари ҳамда оммалари учун” дедилар.
Абу Довуд ва Насоий ривоят қилган ҳадисда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Енглар ичинглар, кийинглар ва садақа қилинглар, исроф ва мутакаббирлик бўлмаса бас” дедилар. Еб-ичиш, кийиниш, бошқа инсонларга ёрдам қўлини чўзиш инсонларнинг кундалик турмуш тарзи ҳисобланади. Ушбу ҳадисга эътибор берилса, унда доимий қиладиган ишларида исрофга йўл қўмасликка чақирилаётганини кўриш мумкин.
Бошқа баъзи динлар, тузумлар ва халқларнинг бу борадаги қарашларига назар солсак, исломдаги каби мўтадилликни кўрмаймиз. Баъзилар еб-ичиш, кийиш ва садақа қилишда таркидунёчилик йўлини тутиб, имкони бор нарсани қилмай ўзини ўзи қийнайди. Бошқаси ҳаётни еб-ичиш ва ўйин кулгига сарфлайди. Яна бир ҳадисда “Модомики сенда икки нарса, исроф ва манманлик бўлмаса, хоҳлаганингни е, хоҳлаганингни кий” дейилади. Бугунги кунда ҳам мавжуд ресурсларнинг қадрига етмай моддий ва маънавий неъматларни беҳуда сарфланиши камайиш ўрнига кундан кунга ортиб бормоқда. Сайёрамизда экологик мувозанатни сақловчи сувнинг ҳаётий зарурат эканлиги барчамизга маълум. Сув борасидаги исроф ҳаддан ошганлиги оқибатини бугун барча кўриб турибди. Оби-ҳаёт муаммоси БМТ даражасида 1977-йилдан бери муҳокама қилиб келинади.
Ушбу ташкилот хабарига кўра, айни пайтда 31та давлат сув инқирози билан тўқнаш келган. Агар нефт тақчиллиги мутахассисларнинг башоратларидангина маълум бўлса, сув тақчиллигини инсониятнинг учдан бир қисми ўз бошидан кечирмоқда. Айни дамда 2,3 миллиард одамни сув билан таъминлаш муаммо бўлиб турибди. 1,5 миллиард аҳоли тоза ичимлик сувига эҳтиёж сезмоқда.
Африка мамлакатлари сув масаласини ҳал этиш саъй-ҳаракатлари ҳозирги даражада давом эттириладиган бўлса, мавжуд муаммо юз йилдан кейин ўз ечимини топиши мумкинлиги айтиб ўтилади. Нефтга бой минтақаларда сув аллақачон муаммога айланиб қолганлиги, халқаро муносабатларда бу масала долзарб мавзуга айланиб қолаётганлиги исрофгарчиликнинг зарарли оқибатларининг бугунги кундаги амалий ифодасидир.
Сўнгги 100 йилда суғориладиган ерлар 40 миллиондан 400 миллион гектарга кенгайгани ҳисобга олинадиган бўлса, муаммонинг долзарблиги янада ойдинлашади. Шунингдек, ривожланаётган шаҳарлар эҳтиёжи ва саноат учун ҳам анча-мунча сув кетишини инобатга олиш керак. Шаҳар ва саноат нафақат сув истеъмол қилади, балки оби-ҳаётни ифлослантиради ҳам. Сув ресурсининг етишмовчилиги мавжуд бўлган ҳудудлар ҳисобига бугунги кунда сув бизнеси шаклланаётгани ҳеч кимга сир эмас. Бу борадаги тадбиркорлик Европага катта даромад олиб келмоқда. Сувга эҳтиёж кучайгани сари, унинг нархи ҳам ошмоқда. Ушбу маълумотларда сув неъматининг инсон ҳаётидаги аҳамияти юқори эканлиги яна бир бор ўз исботини топади. Бу неъматнинг исрофи ҳақида ҳам ислом динида алоҳида тақиқлар мавжудки, бугунги кунда келиб чиқаётган сув тақчиллиги ҳам ушбу кўрсатмаларга амал қилмасликнинг оқибати ҳисобланади.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам сувни исроф қилмаслик ҳақида алоҳида ҳадис айтганлар. Имом Аҳмад Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам таҳорат қилаётган Саъднинг ёнидан ўтаётиб: “Бу қандай исрофгарчилик, эй Саъд?” дедилар. “Таҳоратда ҳам исроф бўладими?” – “Ҳа, ҳатто оқиб турган дарёда бўлсанг ҳам”, дедилар”. Ушбу ҳадиснинг мазмунида биз юқорида келтирган сувнинг исрофидан огоҳлантириш кетмоқда. Маълумки, ғусл ва таҳорат мусулмон бандаларга фарз ибодатлардир. Инсон оқиб турган дарё устида таҳорат қилса, таҳоратидан тушган сув яна дарёга тушиб, қуйилиб бирга оқиб кетади. Лекин шунда ҳам исроф қилмасликка чақирилмоқда.
Шундай нарсаларда исроф бўлмагандан кейин, ибодат ҳисобланмаган бошқа ишларда албатта мумкин эмас. Юқоридаги маълумотлардан келиб чиқиб, бугунги кунда маълум бир ҳудудларда бу неъматга эътиборсизларча қараб, исроф қилиш кундан кун авж олаётганини, ер куррасининг бошқа бир жойида эса унга муҳтожлик кетаётганини кўрамиз. Исрофгарчиликдан қочиш, иқтисод қилишнинг фазилати ҳақида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам қуйидаги ҳадисларида ҳам айтиб ўтганлар.
Имом Бухорийнинг “Саҳиҳул Бухорий” тўпламларида келтирилган, Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Солиҳ ҳидоят, гўзал кўриниш ва иқтисодли бўлиш набийликнинг етмишдан бир жузидир”. Набийлик мақоми ҳаммага ҳам берилмайдиган энг улуғ мақомлардан эканлиги барчамизга маълум. Ушбу ҳадисда иқтисодли, тадбирли бўлиш инсон учун фазилатли эканлиги таъкидланиб, набийликнинг етмишдан бир жуз эканлиги айтилмоқда. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ривоятда айтилишича, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бир содан беш муддгача бўлган сув билан ғусл қилар ва бир мудд сув билан таҳорат олар эдилар. (Муттафақун алайҳ). Яъни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тахминан 0,688 литр сув билан таҳорат олар эдилар.
Имом Аҳмад ибн Ҳанбал ва Имом Термизийлар Миқдом ибн Маъдийкараб Киндий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Одам боласи тўлдирадиган идишларнинг энг ёмони қориндир. Одам боласига қаддини турғизадиган емаклар етади. Агар жуда лозим бўлса, таоми учун учдан бир, шароби учун учдан бир ва ҳавоси учун учдан бир”, деганлар. Ушбу ҳадисдан озиқ-овқатларнинг емасдан ташлаб юборишдагигина эмас балки, инсон ўзи учун зарур бўлган миқдордан ортиқча ейиш ҳам исроф эканлиги тўғрисидаги маълумотни оламиз. Шу билан бирга ушбу ҳадисда инсон соғлиги ҳақида қайғуриш ҳам мавжуддир. Ривоятларга кўра, ҳукмдор Хорун ар-Рашиднинг моҳир табиби бўлган экан. Бу табиб насроний бўлиб, бир куни Хорун ар-Рашидга “Пайғамбаринингиздан тибга оид бирон нарса нақл қилинмаган”, дебди. Шунда Али ибн Ҳусайн шундай жавоб берибди: “У зот тиб илмини бир неча сўзга жо қилганлар”. “Улар қайсилар?” сўрабди, табиб. “Ошқозон-касалликлар ўчоғи. Парҳез барча давонинг боши. Ҳар бир баданга ўрганган нарсасини беринг” дебди Али ибн Ҳусайн. Шунда насроний табиб иқрор бўлиб: “Пайғамбаринингиз Жолинус (Гален) га тиббиётда ҳеч нарса қолдирмабди” деган экан. Исрофгарчилик билан истеъмол қилиш инсон соғлиги учун зарар эканлиги шунга ўхшаш бошқа ҳадисларда ҳам келтириб ўтилгандир.
Абу Барза Асламийдан ривоят қилинган ҳадисда: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Қиёмат куни банданинг икки қадами то ундан умридан – уни нимада ўтказгани, илмидан –у билан нима қилгани, молидан –уни қаердан касб қилгани ва нимага сарф қилгани, жисмидан –уни нимада қаритгани ҳақида сўралмагунча жойидан жилмайди”. Мазкур ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар бир инсон алоҳида аҳамият бериши лозим бўлган, агар эътиборни қўлдан бой берса исрофга айланиб кетиши мумкин бўлган ҳолатлар ҳақида хабар бермоқда. Умр, вақтнинг исрофи, илм исрофи, мол дунё исрофи, соғлик, ёшлик каби неъматларда исроф қилмаслик ҳақида сўз кетар экан унда жумладан: “Умридан уни нимада ўтказгани…” инсон учун умр энг азиз неъматдир. Умрнинг ҳар бир лаҳзаси ҳисоб-китобли бўлиши лозим. Олимларнинг бу борада ўтказган тадқиқотларига кўра, ўртача 75 йил умр кўрган инсоннинг умри давомида турли ишларга қанча вақт сарфлаши аниқланган. Унга кўра: 15 йил атрофидаги вақт болалик ва ўсмирлик билан ўтади. Агар бир суткада 8 соатдан ухласа, 25 йил умри уйқу билан ўтади. Агар бир суткада 8 соат касб кор билан машғул бўлса, 25 йил умри ишлашга сарфланади. Агар бир суткада 3 маҳал овқатланса, ҳар овқатланишга ярим соатдан вақт сарфланса, 4 ярим йилдан ортиқроқ умр овқатланишга сарфланар экан. Қолган 5 йилдан ортиқроқ умрни инсон ўзи ёқтирган машғулотлари учун ишлатар экан. “Банда ундан илмдан-уни нима қилгани ҳақида сўралмагунча…”. Илм ҳаммага ҳам берилавермайдиган катта ютуқдир. Бу ютуққа эришган инсонлар уни эгаллаб олгач, инсонларга ўргатиб, жамиятга фойда келтирмаса уни зое қилган бўлади. Илм ўрганиш ва уни одамларга ўргатиш садақанинг афзали эканлиги ҳадисларда келтирилган. “Банда ундан молидан-уни қаердан касб қилгани ва нимага сарфлагани…”. Мол-мулк инсонни яхшиликка ҳам ёмонликка ҳам тарғиб қила оладиган кучдир. Шунга кўра донишмандлар “мол–мулкнинг ҳалолининг ҳисоби, харомининг жавоби бор” деганлар. Али (р.а) дан ривоят қилинган яна бир ҳадисга кўра: “Ўзингга ва аҳли байтингга исроф қилмасдан ва совурмасдан қилган ҳаражатинг ва садақа қилган нарсанг сен учундир. Риё ва шуҳрат учун бўлгани шайтоннинг насибасидир”.
Шу билан бир қаторда ислом динида ўзи ва аҳли оиласи учун зарур бўлган нарсани бериб, садақа қилиб юбормаслик кераклиги, бу ҳам исроф бўлиб қолиши юқоридаги Қуръони каримдаги оятларга алломалар томонидан берилган шарҳларда, тафсирларда кўриб чиқдик. Бу ўринда ҳадисларда ушбу масала юзасидан нима дейилганини таҳлил қилинади. Маймуна бинти Ҳорис розияллоҳу анҳо шундай хабар беради: “У бир чўрини Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўрамай озод қилиб юборди ва у зотга: “Билдингизми, эй Аллоҳнинг Расули мен чўримни озод қилдим?”. – “Шундай қилдингми?” – “Ҳа”. Шунда у зот “Уни тоғаларингга берганингда эди, ажринг янада улуғ бўлар эди”, дебдилар.
Ушбу ҳадислардан олинадиган фойдалардан бири ўз оиласи, яқинлари учун зарур бўлиб турган ҳолида уларга бериш савоблироқ эканлигидир. Исломда шахсий мулкчиликка кенг йўл очиб қўйилган. Шу билан бирга, кишилар шахсий мулкини ҳавойи нафсига биноан тасарруф қилишига ҳам йўл қўйилмайди. Энг аввало бу мулкни ҳаром ишларга сарф қилиш тақиқланган. Шунингдек, мол-мулкни беҳуда, ҳаддан ортиқ сарфлашга ҳам исроф номини бериб, инсонларни ундан қайтарган. Мол мулкни исроф қилмасдан, жойига сарфлашда ҳам инсоннинг ўзига, инфоқ қилган кишисига, шу билан бир қаторда жамиятнинг тараққиётига ҳам маълум даражада ҳисса қўшилишини кўришимиз мумкин. Унга ҳақли кишига ва вақтида берилган эҳсон инсонни ҳаётга нисбатан ишончини ортириб, жамиятда маълум мудҳиш воқеаларнинг келиб чиқишини олиши ҳам мумкиндир. Муғийра розияллоҳу анҳу ривоят қилади: Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Албатта, Аллоҳ сизларга қийлу қолни, кўп саволни ва молни зое қилишни ёмон кўрди”, дедилар. Бу ҳадисда исрофгарчиликка оид ишлар қораланмоқда. Ман қилинаётган нарсалардан бири –молни зое қилиш, иккинчиси вақтни турли гап сўзлар билан беҳуда сарфлашдир, учунчиси эса одамларга кўп савол беравериб уларнинг ҳам вақтларини, соғликларини, ўзининг ҳам сўзларини исроф қилиш ҳақида сўз кетмоқда. Лекин бу исрофга биз инсон бундан олдин ўзи қилиб ўтган савобли ишларини зое қилиши мумкинлигини ҳам киритишимиз мумкин. Беҳуда гапларга кетган вақт давомида фойдали ишлар қилиш мумкинлиги эътиборга олинса, баъзи ҳолларда ушбу каби суҳбатлар давомида ғийбат ҳам иштирок этиши инсонларнинг қилиб ўтган савобли ишларидан мосуво қилиши деб тушунишимиз мумкин. Кейинги ман этилган нарса бу кўп савол бериш. Бу ўринда савол асосан олимга, ўргатувчига, берилишини таъкидлаб ўтсак, кўп савол бериш орқали ўзининг ҳам бошқаларнинг ҳам вақтини ўғирлаши, соғлигига зарар етказиши мумкин.
Хулоса қилиб айтганда, юқорида келтирилган ҳадислар мазмуни исломда исрофгарчилик масаласига катта эътибор қаратилганидан дарак беради. Исрофгарчилик иллати инсонга берилган ҳар бир неъматда мавжуд бўлиши мумкинлиги ҳам аён бўлди. Демак, ҳар бир неъматни ғанимат билиб, ҳар бир дақиқанинг қадрига етиш зарур экан.
Умида ЗУҲРИДДИНОВА
Ўзбекистон халқаро ислом академияси
“Шарқ тиллари” кафедраси кабинет мудири
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
عَنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ قَيْسٍ قَالَتْ: صَلَّيْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَكُنْتُ فِي صَفِّ النِّسَاءِ الَّتِي تَلِي ظُهُورَ القَوْمِ فَلَمَّا قَضَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ صَلَاتَهُ جَلَسَ عَلَى الْمِنْبَرِ وَهُوَ يَضْحَكُ فَقَالَ: «لِيَلْزَمْ كُلُّ إِنْسَانٍ مُصَلَّاهُ»، ثُمَّ قَالَ: «هَلْ تَدْرُونَ لِمَ جَمَعْتُكُمْ»؟ قَالُوا: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: «إِنِّي مَا جَمَعْتُكُمْ لِرَغْبَةٍ وَلَا لِرَهْبَةٍ وَلَكِنْ جَمَعْتُكُمْ لِأَنَّ تَمِيمًا الدَّارِيَّ كَانَ رَجُلًا نَصْرَانِيًّا فَجَاءَ فَبَايَعَ وَأَسْلَمَ وَحَدَّثَنِي حَدِيثًا وَافَقَ الَّذِي كُنْتُ أُحَدِّثُكُمْ عَنْ مَسِيْحِ الدَّجَّالِ حَدَّثَنِي أَنَّهُ رَكِبَ فِي سَفِينَةٍ بَحْرِيَّةٍ مَعَ ثَلَاثِينَ رَجُلًا مِنْ لَخْمٍ وَجُذَامَ فَلَعِبَ بِهِمُ الْمَوْجُ شَهْرًا فِي الْبَحْرِ وَأَرْفَئُوا إِلَى جَزِيرَةٍ فِي الْبَحْرِ حِينَ مَغْرِبِ الشَّمْسِ فَجَلَسُوا فِي أَقْرُبِ السَّفِينَةِ فَدَخَلُوا الْجَزِيرَةَ فَلَقِيَتْهُمْ دَابَّةٌ أَهْلَبُ كَثِيرُ الشَّعْرِ لَا يَدْرُونَ مَا قُبُلُهُ مِنْ دُبُرِهِ مِنْ كَثْرَةِ الشَّعَرِ فَقَالُوا: وَيْلَكِ مَا أَنْتِ فَقَالَتْ: أَنَا الْجَسَّاسَةُ قَالُوا: وَمَا الْجَسَّاسَةُ قَالَتْ: أَيُّهَا الْقَوْمُ انْطَلِقُوا إِلَى هَذَا الرَّجُلِ فِي الدَّيْرِ فَإِنَّهُ إِلَى خَبَرِكُمْ بِالْأَشْوَاقِ، قَالَ: لَمَّا سَمَّتْ لَنَا رَجُلًا فَرِقْنَا مِنْهَا أَنْ تَكُونَ شَيْطَانَةً قَالَ: فَانْطَلَقْنَا سِرَاعًا حَتَّى دَخَلْنَا الدَّيْرَ فَإِذَا فِيهِ أَعْظَمُ إِنْسَانٍ رَأَيْنَاهُ قَطُّ خَلْقًا وَأَشَدُّهُ وِثَاقًا مَجْمُوعَةٌ يَدَاهُ إِلَى عُنُقِهِ مَا بَيْنَ رُكْبَتَيْهِ إِلَى كَعْبَيْهِ بِالْحَدِيدِ، قُلْنَا: وَيْلَكَ مَا أَنْتَ؟ قَالَ: قَدْ قَدَرْتُمْ عَلَى خَبَرِي فَأَخْبِرُونِي مَا أَنْتُمْ، قَالُوا: نَحْنُ أُنَاسٌ مِنَ الْعَرَبِ رَكِبْنَا فِي سَفِينَةٍ بَحْرِيَّةٍ فَصَادَفْنَا الْبَحْرَ حِينَ اغْتَلَمَ فَلَعِبَ بِنَا الْمَوْجُ شَهْرًا ثُمَّ أَرْفَأْنَا إِلَى جَزِيرَتِكَ هَذِهِ فَجَلَسْنَا فِي أَقْرُبِهَا فَدَخَلْنَا الْجَزِيرَةَ فَلَقِيَتْنَا دَابَّةٌ أَهْلَبُ كَثِيرُ الشَّعَرِ لَا يُدْرَى مَا قُبُلُهُ مِنْ دُبُرِهِ مِنْ كَثْرَةِ الشَّعَرِ فَقُلْنَا: وَيْلَكِ مَا أَنْتِ؟ فَقَالَتْ أَنَا الْجَسَّاسَةُ قُلْنَا: وَمَا الْجَسَّاسَةُ؟ قَالَتِ اعْمِدُوا إِلَى هَذَا الرَّجُلِ فِي الدَّيْرِ فَإِنَّهُ إِلَى خَبَرِكُمْ بِالْأَشْوَاقِ فَأَقْبَلْنَا إِلَيْكَ سِرَاعًا وَفَزِعْنَا مِنْهَا وَلَمْ نَأْمَنْ أَنْ تَكُونَ شَيْطَانَةً، فَقَالَ: أَخْبِرُونِي عَنْ نَخْلِ بَيْسَانَ، قُلْنَا: عَنْ أَيِّ شَأْنِهَا تَسْتَخْبِرُ؟ قَالَ: أَسْأَلُكُمْ عَنْ نَخْلِهَا هَلْ يُثْمِرُ؟ قُلْنَا لَهُ: نَعَمْ، قَالَ: أَمَا إِنَّهُ يُوشِكُ أَلَّا يُثْمِرَ، قَالَ: أَخْبِرُونِي عَنْ بُحَيْرَةِ الطَّبَرِيَّةِ، قُلْنَا: عَنْ أَيِّ شَأْنِهَا تَسْتَخْبِرُ؟ قَالَ: هَلْ فِيهَا مَاءٌ؟ قَالُوا: هِيَ كَثِيرَةُ الْمَاءِ، قَالَ: أَمَا إِنَّ مَاءَهَا يُوشِكُ أَنْ يَذْهَبَ، قَالَ: أَخْبِرُونِي عَنْ عَيْنِ زُغَرَ، قَالُوا: عَنْ أَيِّ شَأْنِهَا تَسْتَخْبِرُ؟ قَالَ: هَلْ فِي الْعَيْنِ مَاءٌ وَهَلْ يَزْرَعُ أَهْلُهَا بِمَاءِ الْعَيْنِ؟ قُلْنَا لَهُ: نَعَمْ هِيَ كَثِيرَةُ الْمَاءِ وَأَهْلُهَا يَزْرَعُونَ مِنْ مَائِهَا، قَالَ: أَخْبِرُونِي عَنْ نَبِيِّ الْأُمِّيِّينَ مَا فَعَلَ؟ قَالُوا: قَدْ خَرَجَ مِنْ مَكَّةَ وَنَزَلَ يَثْرِبَ، قَالَ: أَقَاتَلَهُ الْعَرَبُ؟ قُلْنَا: نَعَمْ، قَالَ: كَيْفَ صَنَعَ بِهِمْ؟ فَأَخْبَرْنَاهُ أَنَّهُ قَدْ ظَهَرَ عَلَى مَنْ يَلِيهِ مِنَ الْعَرَبِ وَأَطَاعُوهُ، قَالَ: قَدْ كَانَ ذَلِكَ؟ قُلْنَا: نَعَمْ، قَالَ: أَمَا إِنَّ ذَاكَ خَيْرٌ لَهُمْ أَنْ يُطِيعُوهُ. وَإِنِّي مُخْبِرُكُمْ عَنِّي إِنِّي أَنَا الْمَسِيحُ وَإِنِّي أُوشِكُ أَنْ يُؤْذَنَ لِي فِي الْخُرُوجِ فَأَخْرُجَ فَأَسِيرَ فِي الْأَرْضِ فَلَا أَدَعَ قَرْيَةً إِلَّا هَبَطْتُهَا فِي أَرْبَعِينَ لَيْلَةً غَيْرَ مَكَّةَ وَطَيْبَةَ فَهُمَا مُحَرَّمَتَانِ عَلَيَّ كِلْتَاهُمَا كُلَّمَا أَرَدْتُ أَنْ أَدْخُلَ وَاحِدَةً أَوْ وَاحِدًا مِنْهُمَا اسْتَقْبَلَنِي مَلَكٌ بِيَدِهِ السَّيْفُ صَلْتًا يَصُدُّنِي عَنْهَا وَإِنَّ عَلَى كُلِّ نَقْبٍ مِنْهَا مَلَائِكَةً يَحْرُسُونَهَا»، قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَطَعَنَ بِمِخْصَرَتِهِ فِي الْمِنْبَر:ِ «هَذِهِ طَيْبَةُ، هَذِهِ طَيْبَةُ، هَذِهِ طَيْبَةُ»، يَعْنِي الْمَدِينَةَ «أَلَا هَلْ كُنْتُ حَدَّثْتُكُمْ ذَلِكَ»؟ فَقَالَ النَّاسُ: نَعَمْ، قَالَ: «فَإِنَّهُ أَعْجَبَنِي حَدِيثُ تَمِيمٍ أَنَّهُ وَافَقَ الَّذِي كُنْتُ أُحَدِّثُكُمْ عَنْهُ وَعَنِ الْمَدِينَةِ وَمَكَّةَ» ثُمَّ قَالَ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «أَلَا إِنَّهُ فِي بَحْرِ الشَّأْمِ أَوْ بَحْرِ الْيَمَنِ لَا بَلْ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ مَا هُوَ، مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ مَا هُوَ، مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ مَا هُوَ»، وَأَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى الْمَشْرِقِ، قَالَتْ: فَحَفِظْتُ هَذَا مِنْ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ وَأَبُو دَاوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ وَلَفْظُهُ: «حَدَّثَنِي تَمِيمُ الدَّارِيُّ رَضِي اللهُ عَنْهُ أَنَّ نَاسًا مِنْ أَهْلِ فِلَسْطِينَ رَكِبُوا سَفِينَةً فِي الْبَحْرِ فَجَالَتْ بِهِمْ حَتَّى قَذَفَتْهُمْ فِي جَزِيرَةٍ مِنْ جَزَائِرِ الْبَحْرِ فَإِذَا هُمْ بِدَابَّةٍ لَبَّاسَةٍ نَاشِرَةٍ شَعْرَهَا، فَقَالُوا: مَا أَنْتِ؟ قَالَتْ: أَنَا الْجَسَّاسَةُ، قَالُوا: فَأَخْبِرِينَا، قَالَتْ: لَا أُخْبِرُكُمْ وَلَا أَسْتَخْبِرُكُمْ وَلَكِنِ ائْتُوا أَقْصَى الْقَرْيَةِ فَإِنَّ ثَمَّ مَنْ يُخْبِرُكُمْ وَيَسْتَخْبِرُكُمْ فَأَتَيْنَا أَقْصَى الْقَرْيَةِ فَإِذَا رَجُلٌ مُوثَقٌ بِسِلْسِلَةٍ فَقَالَ: أَخْبِرُونِي عَنْ عَيْنِ زُغَرَ، قُلْنَا: مَلَأَى تَدْفُقُ، قَالَ: أَخْبِرُونِي عَنِ الْبُحَيْرَةِ، قُلْنَا: مَلَأَى تَدْفُقُ، قَالَ: أَخْبِرُونِي عَنْ نَخْلِ بَيْسَانَ الَّذِي بَيْنَ الْأُرْدُنِّ وَفِلَسْطِينَ هَلْ أَطْعَمَ؟ قُلْنَا: نَعَمْ، قَالَ: أَخْبِرُونِي عَنِ النَّبِيِّ هَلْ بُعِثَ؟ قُلْنَا: نَعَمْ، قَالَ: أَخْبِرُونِي كَيْفَ النَّاسُ إِلَيْهِ، قُلْنَا: سِرَاعٌ، قَالَ: فَنَزَّى نَزْوَةً حَتَّى كَادَ، قُلْنَا: فَمَا أَنْتَ؟ قَالَ: أَنَا الدَّجَّالُ وَإِنَّهُ يَدْخُلُ الْأَمْصَارَ كُلَّهَا إِلَّا طَيْبَةَ»، وَطَيْبَةُ الْمَدِينَةُ. صَلَّى اللهُ عَلَى سَاكِنِهَا وَسَلَّمَ.
Фотима бинти Қайс розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: «Эркаклардан кейин турган аёллар сафида Расулуллоҳ алайҳиссаломга иқтидо қилиб намоз ўқидим. Расулуллоҳ алайҳиссалом намозларини ўқиб бўлиб, минбарга ўтирдилар. Сўнг кулимсираб, «Ҳар ким намоз ўқиган жойида қолсин», дедилар. Сўнг у зот сўзларида давом этиб, «Сизларни нима учун тўплаганимни биласизларми?» дедилар. «Аллоҳ ва Унинг Расули билувчироқ», дейишди. У зот шундай дедилар: «Аллоҳга қасамки, мен сизларни бир хоҳиш учун ҳам, қўрқиш учун ҳам жамлаганим йўқ. Сизни жамлаганимнинг сабаби шуки, Тамийм Дорий деган насроний бор эди. У келиб, байъат қилиб, мусулмон бўлди. Сўнг мен сизларга Дажжол Масийҳ ҳақида айтиб юрган гапимга ўхшаш гапларни айтди. У Лахм ва Жузомдан ўттиз киши билан кемада денгизда сафарга чиққан экан. Тўлқин уларни денгизда бир ой олиб юриб, сўнгра кун ботиш пайтида денгиздаги бир оролга тўхтабди. Улар кеманинг қайиқларига ўтириб, оролга киришибди. У ерда уларга бир ғалати жонивор учрабди. Унинг жуни ниҳоятда кўплигидан олдини ортидан ажратиб бўлмас экан. Улар унга «Шўринг қурғур, сен нимасан?» дейишибди. «Мен Жассосаман», дебди у. «Жассоса нима?» дейишибди. «Эй одамлар! Анави хилватхонадаги одамнинг олдига боринглар. У сизнинг хабарингизни шавқ билан кутяпти», дебди жонивор. Насроний айтади: «У бизга ўша одамнинг исмини айтган эди, «Бу урғочи шайтонмикан», деб қўрқдик. Тез бориб, хилватхонага кирдик. Қарасак, бир одам ниҳоятда маҳкам боғлаб ташланган экан. Бунақанги баҳайбат одамни кўрмаган эдик. Унинг икки қўли бўйнига, икки тиззаси икки товонига темир билан маҳкамланган экан. Унга «Шўринг қурғур, сен нимасан?» дедик. «Менинг хабаримни топдингизми? Сизлар кимсизлар?» деди. «Биз араблармиз. Кемада йўлга чиққан эдик, денгизда бўрон турган пайтга тўғри келибмиз. Тўлқин бизни бир ой ўйнатиб, охири мана шу оролга олиб келиб ташлади. Кейин кемадаги қайиқларга ўтириб, оролга кирган эдик, ғалати бир жонивор учради. У ниҳоятда сержун экан, жуни кўплигидан олдини ортидан ажратиб бўлмас экан. Биз унга «Шўринг қурғур, сен нимасан?» десак, «Жассосаман», деди. «Жассоса нима?» десак, «Анави хилватхонадаги одамнинг олдига боринглар. У сизнинг хабарингизни шавқ билан кутяпти», деди. Шунинг учун тезда сенинг олдингга келдик. Биз ундан қўрқиб, урғочи шайтонмикан, деб ўйладик», дедик. У: «Менга Байсон хурмосининг хабарини беринглар», деди. «Унинг нимасини айтайлик?» дедик. «Мен унинг хурмосини сўраяпман, у мева қиляптими?» деди. «Ҳа», дедик. «Лекин у келажакда мева қилмай қўяди. Менга Тобария кўлининг хабарини беринглар», деди. «Унинг нимасини айтайлик?» дедик. «Унинг ичида сув борми?» деди. «Унинг суви жуда кўп», дедик. «Лекин келажакда унинг суви қурийди. Менга Зуғар булоғи ҳақида хабар беринглар», деди. «Унинг нимасини айтайлик?» дедик. «Ўша булоқда сув борми? Ўша булоқнинг сувини унинг аҳли зироатга ишлатадими?» деди. «Ҳа, булоқда сув кўп. Унинг аҳли унинг сувини зироатга ишлатади», дедик. «Менга уммийларнинг Набийси ҳақида хабар беринглар. У нима қилди?» деди. «У Маккадан кетиб, Ясрибга жойлашди», дедик. «Араблар унга қарши уруш қилишдими?» деди. «Ҳа», дедик. «У уларга қандоқ муомала қилди?» деди. Биз унга у зот ўзига яқин араблардан устун келганларини, улар у зотга итоат қилганини айтдик. «Шундоқ ҳам бўлдими?» деди у. «Ҳа», дедик. «Унга итоат қилганлари ўзлари учун яхши. Энди мен сизларга ўзим ҳақимда айтиб берай. Мен масийҳман. Менга келажакда хуруж қилишим учун изн берилади. Мен хуруж қилиб, ер юзида сайр қиламан. Қирқ кечада бирорта қишлоқни қўймай, барига кираман. Фақат Макка билан Тийбага кирмайман, холос. Бу иккиси менга ҳаром қилинган. Улардан бирига кирмоқчи бўлсам, бир фаришта мени қилич яланғочлаб қарши олиб, йўлимни тўсади. Унинг ҳар бир кўчасини фаришталар қўриқлаб туради», деди».
(Фотима) айтади: «Расулуллоҳ алайҳиссалом қўлларидаги таёқни минбарга тақаб, «Бу Тийбадир! Бу Тийбадир! Бу Тийбадир, яъни Мадинадир! Мен сизларга айтганмидим?» дедилар. Одамлар: «Ҳа», дейишди. У зот: «Тамиймнинг гапига ҳайрон қолдим. Унинг сўзлари мен сизларга у ҳақда, Мадина ва Макка ҳақида айтган сўзларимга мувофиқ келди», дедилар. Сўнгра Расулуллоҳ алайҳиссалом: «У Шом денгизидами ёки Яман денгизидами? Йўқ, машриқ томонда. У машриқ томонда. У машриқ томонда», дедилар, «У» деганларида машриқ томонга ишора қилдилар. Мен буларни Расулуллоҳ алайҳиссаломнинг ўзларидан эшитиб, ёдлаб олганман».
Муслим, Абу Довуд ва Термизий ривоят қилганлар.
Термизийнинг лафзида бундай дейилган: «Тамийм Дорий розияллоҳу анҳу менга шундай деди: «Фаластин аҳлидан баъзи одамлар кемага миниб, денгизга чиқишган экан. Денгиз уларни айлантириб, олиб бориб, денгиздаги ороллардан бирига отибди. Бирдан уларнинг олдидан нималигини билиб бўлмайдиган, жунлари ёйилган жонивор чиқиб қолибди. Улар унга «Сен нимасан?» дейишса, «Жассосаман», дебди. Улар: «Бизга хабар бер», дейишибди. «Мен сизларга хабар ҳам бермайман, сизлардан хабар ҳам сўрамайман. Лекин сизлар қишлоқнинг чеккасига боринглар. Ўша ерда сизга хабар берадиган, сиздан хабар сўрайдиган кимса бор», дебди. «Кейин биз қишлоқнинг четига бордик. Қарасак, занжир билан боғланган бир киши турибди. У: «Менга Зуғар булоғининг хабарини беринглар», деди. «У сувга тўла», дедик. «Менга кўлнинг хабарини беринглар», деди. «У ҳам сувга тўла», дедик. «Менга Урдун билан Фаластин орасидаги Байсон хурмозори хабарини беринглар. У мева бердими?» деди. «Ҳа», дедик. «Менга Набийнинг хабарини беринглар, у юборилдими?» деди. «Ҳа», дедик. «Менга одамлар унга нисбатан қандоқ эканликларининг хабарини беринглар», деди. «Улар у зотга ошиқмоқдалар», дедик. Шунда у шунақанги қаттиқ силкиндики, сал бўлмаса бўшалиб кетай деди. Шунда биз унга «Сен нимасан?» дедик. У ўзининг Дажжол эканлигини, Тийбадан бошқа барча шаҳарларга киришини айтди. Тийба – Мадинадир».
«Фитналар ва Қиёмат аломатлари» китобидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 