24 Январ, 2025, 24 Ражаб, 1446
24 Январ, 2025, 24 Ражаб, 1446
Ислом дини таълимотида нимаки яхши деб буюрилган бўлса, у яхши, нимаки ёмон деб қайтарилган бўлса ўша нарса ёмондир. Динимиз аҳкомлари инсонни дини, жони, ақли, насли ва саломатлигига, умуман айтганда, ҳаётига зарар етказишга сабаб бўлувчи барча нарсаларни ёмон деб ўша нарсалардан қайтарган, қайтарибгина қолмасдан, балки ҳаром деб эълон қилган. Булардан бири гиёҳванд моддалардир. Зеро, гиёҳвандлик инсоният келажагининг кушандасидир.
Аллоҳ таоло “Аъроф” сурасининг 157-оятида:
“... У (Пайғамбар) уларни (инсонларни) яхшиликка буюради, ёмонликдан қайтаради ва пок нарсаларни ҳалол қилиб, нопок нарсаларни уларга ҳаром қилади...”, деб марҳамат қилади
.Ҳозирги вақтда гиёҳвандлик балоси инсоният ҳаётига жиддий хавф солаётган, унинг азиз ва мукаррамлигига путур етказаётган машъум иллатлардан бўлиб турибди.
Гиёҳвандлик Аллоҳ таолo инсонга ато этган жон, жисм, ақл ва мол-мулк каби неъматларининг заволига сабаб бўлаётганини бугун ҳамма яхши тушуниб турибди. Бироқ, шунга қарамай, бу нарсалар кўпайса кўпайяптики, лекин камаймаяпти. Наркотик модда истеъмол қилиб юрганлар орасида эркагу аёл ҳам, ёшу қари ҳам, мактаб, коллеж, лицей, институт, университет талабалари ҳам топиляпти. Бунинг сабаби нима? Бунинг сабаби – Аллоҳ ва Унинг Расулининг амрига юрмаслик, қиёмат ва охиратдаги сўроқ-саволдан қўрқмасликдир. Инсон нафсини жиловлай олмаяпти. Демак, бу борада бизга энг катта ёрдам берадиган муолажа руҳий тарбиядир. Ҳар биримиз ўзимизнинг, фарзандларимизнинг руҳий тарбияси билан жиддий шуғулланмоғимиз керак, чунки инсон ўз нафсини жиловлай олсагина бу ажал оғусидан ўзини тўхтата олади. Нима учун кўпчилик бу заҳри қотилни тотиб кўради? Чунки улар мана шу тамаки маҳсулотлари ёки гиёҳванд моддалари билан ҳаётдаги муаммоларимни, ғам-ташвишларимни бироз унутаман, асабим бузилиб, юрагимнинг сиқилганини аритаман деб ўйлашади. Ваҳоланки, уларни истеъмол қилган билан бу муаммолар йўқолмайди, бу ташвишлар бартараф бўлмайди, инсон ўзини ўзи алдаб, қисқагина фурсат уларни эсидан чиқаради, холос. Ожизу нотавон инсон буни билиб туриб, ўзини ажал домига ташлайди.
Инсонга зарар келтирувчи нарсалардан айниқса энг улуғ неъмат саналмиш ақлни кетказувчи, баданни бўшаштирувчи ва сусайтирувчи нарса динимизда ҳаром қилинган. Бу ҳақда Умму Салама разияллоҳу анҳодан ривоят қилинади, у зот айтдилар:
“Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар қандай маст қилувчи, баданни бўшаштирувчи ва сусайтирувчи нарсаларни истеъмол қилишдан қайтардилар” (Имом Абу Довуд ривоятлари).
Ҳозирда айрим ёшлар орасида (“Трамадол”, “Лирика” каби) психотроп дори воситалари истеъмолига одатланиш ҳолатлари учрамоқда. Ваҳоланки, бу дори воситаларида гиёҳванд моддаларидаги каби ўзига ўргатиб қўйишдек хусусият бор. Табиийки, бу гиёҳвандликнинг янгича кўринишини пайдо қилади. Динимизда ҳар қандай бўшаштирувчи ва маст қилувчи воситалар ҳаром қилинган!
Динимизда инсон саломатлиги учун, умуман одамнинг ўзи ва атрофдагиларга зарарли бўлган ишлар ҳаром қилинган. Жумладан, ҳозирда айрим ёшлар ўртасида авж олаётган чилим чекиш одати ҳам шариатимиз томонидан қатъий қораланади. Чунки ушбу одат инсон саломатлигига зарарли, ҳатто инсонни ҳалок қилувчи экани, рак ва бошқа хавфли касалликларга сабаб бўлиши тиббиёт ходимлари томонидан тасдиқланган.
Аллома ибн Ҳожар ал-Маккийнинг “Фатовои Кабир”ида айтилишича, “Гиёҳвандлик моддаларини истеъмол қилишда бир қанча зарарлар мавжуд: у инсон тафаккурини ўтмаслаштиради, тананинг турли касалликларга чидамлилигини йўқотади, хотирани сусайтиради, бош, юрак, сил, истисқо хасталикларини юзага келтиради, ибодатдан тўсади, шарму ҳаёни кетказади, инсоний муносабатлар ва мурувватга зарар етказади”. Бундан ташқари, бу зарарли иллат инсонни ўта ялқов, камғайрат, оилага бепарво, ҳамиятсиз, жинсий заиф қилиб қўяди, кўзни хиралаштиради, тишларни тўкиб юборади.
Гиёҳвандлик офатидан халқимизни ва келажак авлодни халос этиш ва уларни моддий ҳамда маънавий баркамоллик сари йўналтиришдек умумбашарий хайрли ишларимизда Аллоҳнинг ўзи мададкор бўлсин.
Одилжон Нарзуллаев
Янгийўл туман “Имом Султон” жоме масжиди имом хатиби.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Кўпчиликка маълум ва машҳурки, фиқҳ илмининг бир неча хусусиятлари бор. Масалан, фиқҳ илмининг жазонинг дунёда ва охиратда бўлиши, шумул, яъни кенг қамровлилик, муруна, яъни мослашувчанлик, сабот, яъни ўзгармас ҳукмлар, тайсир, яъни умматга енгиллик қилиш, харажни, яъни машаққатни кетказиш каби хусусиятлари бор.
Ҳанафий фиқҳининг ривожланиш босқичлари ҳамда унга нисбат бериладиган шубҳалар ҳақида сўзлашдан олдин икки масалада қўшимча қилишни лозим топдик.
Масалан, фиқҳ илмининг жазонинг дунёда ва охиратда бўлиши, шумул, яъни кенг қамровлилик, муруна, яъни мослашувчанлик, сабот, яъни ўзгармас ҳукмлар, тайсир, яъни умматга енгиллик қилиш, харажни, яъни машаққатни кетказиш каби хусусиятлари бор. Уларни кўпчилигимиз биламиз, илгари бу мавзулар ҳақида кўп эшитганмиз.
Шомиллик, яъни қамровнинг кенглиги, деганимизнинг маъноси шуки, дунёда ҳеч бир қонун, ҳеч қайси низом инсон ҳаётини фиқҳчалик тўлиқ қамраб ололмайди. Дарҳақиқат, банданинг Аллоҳ таоло билан муомаласига ҳам, ўзи яшаётган жамият билан, жуфти ҳалоли билан, оиласи билан, қўни-қўшнилари, яшаётган давлати ва ҳоказолар билан муомаласига ҳам айнан фиқҳ илми мезон қўйиб бериб, ушбу алоқаларни тартиб-интизомга келтиради. Кўриниб турибдики, бунчалик кенг қамровли тармоқни фиқҳдан бошқа жойдан топа олмайсиз.
Аслида тўхталиб ўтмоқчи бўлган нуқта ушбу «шумул» хусусияти ҳақида эмас, балки «муруна», яъни мослашувчанлик ва «сабот», яъни ўзгармас ҳукмлар борасида эди. Эътибор берган бўлсак, фиқҳ қонуниятлари қадимдан чўлу биёбон, саҳроларда ҳам, ривожланган шаҳарларда ҳам татбиқ этиб келинмоқда. Ўн аср олдин ҳам амалда қўлланилган, ҳозирги кунда ҳам қўллай оламиз. Мана шу хусусият фиқҳнинг «мослашувчан»лигини сифатлаб беради, яъни фиқҳдаги мана шундай улкан мослашувчанлик туфайли биз уни ҳар қандай замонда, ҳар қандай маконда ҳаётга татбиқ қила оламиз.
Хўш, фиқҳдаги бу мослашувчанлик, универсаллик қаердан келган? Албатта, фиқҳда турли-туман ихтилофлар борлигидан келиб чиққан. Шунга кўра, фиқҳ илми гоҳида «ихтилоф илми» деб ҳам аталади. Фиқҳдаги ихтилофларнинг бор бўлиши зарурий нарсадир. Бунда ихтилофнинг муайян мазҳаб ичида бўлиши ёки мазҳаблараро бўлишининг фарқи йўқ. Агар биз фиқҳни биргина фикрдан иборат десак, ушбу ягона ҳукмни барчага баробар татбиқ этмоқчи бўлсак, ўзимизни катта қийинчиликка дучор этган бўламиз.
Бугунги кунда ташаддуд йўналиши фиқҳий ихтилофларга барҳам беришни, фиқҳда ягона фикр бўлиши кераклигини ёқлаяпти. Уларга қолса, умуман, ихтилоф деган нарса бўлмаслиги керак. Бу йўналиш тарафдорлари, масалан, ҳаммада бир хил соқол, бир хил кийим, барча масалада бир хил ҳукм бўлишини хоҳлайди.
Бизнинг баҳсимиз асосан ташаддуд, мўътадиллик ва таҳаллул йўналишлари борасида бўлади.
Юқорида айтганимиздек, ташаддудчилар фақатгина битта фикрни қабул қилишади, ихтилоф бўлишини инкор қилишади.
Аҳли сунна вал жамоа сифатида бизнинг қоидамиз бундай: «Фикримиз тўғри, лекин хато бўлиш эҳтимоли ҳам бор. Биздан бошқаларнинг фикри нотўғри, лекин тўғри бўлиш эҳтимоли ҳам бор».
Қоидамиз шу. Ҳанафий мазҳаби вакили сифатида мен ҳам: «Менинг фикрим тўғри», дейман. Бу 99 фоиз ёки 99,9 фоиз тўғри дегани бўлади. Лекин «Менинг фикрим ҳақ!» демайман, «Менинг фикрим тўғри», дейман. Шунда гарчи 1 фоиз ёки 0,1 фоиз бўлса ҳам, мендан бошқаларнинг фикри ҳам тўғри бўлиш эҳтимоли бор бўлади. Мана шу эҳтимол мени бошқаларнинг фикрини тўғри қабул қилишга, улар билан ҳамжиҳатликда яшашга ундайди. Шундагина мен мазҳаблар ўртасидаги жузъий ихтилофларни тўғри қабул қила оламан. Шундагина мазҳаблар орасидаги ихтилоф ўша мақталган ихтилоф бўлади.
Шунга кўра, фиқҳнинг универсаллиги айнан мазҳаблар ўртасидаги жузъий ихтилофларнинг борлигидан келиб чиққан. Бунинг самараси шуки, агар ҳанафий мазҳабимиздаги бир масалага амал қилиш вазият сабабли торлик қилиб қолса, масалан, шофеъий мазҳабидан фойдаланиб туришимиз мумкин. Мисол учун, ҳаж ойларида ёки Рамазон ойида Масжидул Ҳаромда намоз ўқияпсиз, дейлик. Бу вақтларда у ерда жуда катта издиҳом бўлади, оломон ниҳоятда тирбанд бўлади. Фараз қилайликки, олдингиздаги сафда ёки ёнингизда аёл киши намоз ўқияпти, сиз эса намозга иқома айтилаётгани учун бошқа жойга ўта олмадингиз. Бу ҳолатда бизнинг мазҳаб қоидасига кўра, намозингиз дуруст бўлмай қолади. Лекин бошқа мазҳаб бўйича дуруст бўлаверади. Демак, бошқа мазҳабга кўра намозингиз дуруст бўлишига имкон бор экан. Кўриниб турибдики, ихтилоф бизга торчилик пайтида кенгчилик берди, биз ундан фойдаландик.
Худди шунингдек, ҳар бир мазҳаб ичида ҳам бир қанча ички ихтилофлар бор. Масалан, бир масала бўйича мазҳаббошилар томонидан уч
«Ҳанафий мазҳабига теран нигоҳ» китобидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 