25 Октябр, 2025, 3 Жумадул аввал, 1447
25 Октябр, 2025, 3 Жумадул аввал, 1447
Шаръий мусофирнинг зиммасига Жумъа фарз бўлмасдан, бошқа кунлардагидек, Пешин намозини ўқиш фарздир. Шунинг учун мусофир бирор шаҳарда ўн беш кун туришни ният қилмаган бўлса, Жумъа фарз бўлмайди. Лекин Жумъа намозида имомлик қилаётган одамга иқтидо қилса, зиммасига фарз бўлган Пешин намози соқит бўлади. Агар ўн беш кундан кўп туришни ният қилган бўлса, унга худди шаҳарликларга фарз бўлганидек, Жумъани ўқиш фарздир.
Юқорида «Мусофирга Жумъа фарз бўлмайди. Лекин Жумъа намозини ўқиётган имомга иқтидо қилса, зиммасига фарз бўлган Пешин намози соқит бўлади», деган эдик. Агар мусофир Жумъа намозида имом бўлиши керак бўлиб қолса, иқтидоси жоиз бўлганидек, имомлиги ҳам жоиздир.
أَنَّ الْمُسَافِرَ لَمَّا الْتَزَمَ الْجُمُعَةَ صَارَتْ وَاجِبَةً عَلَيْهِ، وَلِذَا صَحَّتْ إمَامَتُهُ فِيهَا.
«Мусофир жумъа (намози)ни ўқишни лозим тутса, жумъа уни зиммасига вожибга айланади ва уни имомати саҳиҳ бўлади» (Раддул мухтор).
Агар мусофирлар Жумъа жоиз бўлмаган жойларда «Жумъа қаср билан баробар», деб ўйлаб, Жумъа ўқишса, қайтадан пешин намозини ўқийдилар.
قُلْتُ أَرَأَيْتَ مُسَافِرًا صَلَّى بِقَوْمٍ مُسَافِرِيْنِ وَنَوَى الْجُمُعَةَ وَنَوَى الْقَوْمُ ذَلِكَ قَاَل لا تُجْزِيهِمْ وَعَلَيْهِمْ أَن يُصَلُّوا الظُّهْرَ قُلْتُ لم قال لأَنَّهُمْ لَمْ يَنْوُوا الظّهْرَ وَ إِنَّمَا نَوَوا الْجُمُعَةَ فَلا تُجْزِيهِمْ مِنَ الْجُمُعَة لأَنَّهُمْ مَعَ غَيْرِ إِمَامٍ فِي غَيْرِ مِصْرَ.
«Мусофир мусофир қавмга имом бўлиб, жумъани ният қилса, қавм ҳам ўшани ният қилса, нима бўлади» дедим. «Жоиз бўлмайди ва пешин намозини ўқишлари лозим бўлади» деди. «Нимга» дедим. «Чунки, пешинни ният қилмай жумъани ният қилдилар ва шу билан бир қаторда мисрдан ташқарида ва имом билан бирга эмаслар» деди» (Мабсут)
Бирор сабаб билан Жумъа намозига иқтидо қилган мусофирнинг намози фосид бўлса, қайта қўшилишга улгурса, «Жумъа» деб қўшилади, улгурмаса, пешин намозини қаср қилиб ўқийди.
Шу ҳолат муқим кишида воқеъ бўлса, айтайлик, мусофир тушган жойида пешинни ўқиб, масжидга келса, жумъа ўқилаётган экан, бунинг ҳукми иккитадир:
Намоз ботил бўлган ҳолатларда ўша намозни қайта ўқиш зарур бўлиб, аввалги намози нафлга айланади.
Мусофир одам жумъа куни пешинни масжидларда жамоат жумъани ўқиб бўлганидан кейин ўқиши мустаҳаб, олдин ўқиши эса макруҳи танзиҳийдир.
إنْ أَدَّى الظُّهْرَ ثُمَّ سَعَى إلَى الْجُمُعَةِ فَأَدْرَكَهَا مَعَ الْإِمَامِ بَطَلَ ظُهْرُهُ سَوَاءٌ كَانَ مَعْذُورًا كَالْمُسَافِرِ وَالْمَرِيضِ وَالْعَبْدِ أَوْ غَيْرِهِ وَإِنْ لَمْ يُدْرِكْهَا فَإِنْ خَرَجَ مِنْ بَيْتِهِ وَالْإِمَامُ فَرَغَ مِنْهَا لَا يَبْطُلُ إجْمَاعًا وَإِنْ خَرَجَ مِنْ بَيْتِهِ وَالْإِمَامُ فِيهَا فَقَبْلَ أَنْ يَصِلَ إلَيْهِ فَرَغَ مِنْهَا بَطَلَ ظُهْرُهُ عِنْدَ أَبِي حَنِيفَةَ - رَحِمَهُ اللَّهُ تَعَالَى - خِلَافًا لَهُمَا وَإِنْ خَرَجَ لَا يُرِيدُ الْجُمُعَةَ لَا يَبْطُلُ إجْمَاعًا، كَذَا فِي الْكَافِي.وَإِنْ سَعَى إلَى الْجُمُعَةِ وَكَانَ سَعْيُهُ مُقَارِنًا لِفَرَاغِهِ لَا يَبْطُلُ هَكَذَا فِي التَّبْيِينِ
«Пешинни ўқиб, жумъага отланса ва имом билан у (жумъа)ни ўқиса, мусофир, касал, қул ва шу кабилар сингари узурли бўлса ҳам (ўқиган) пешин намози ботил бўлади. Агар етиб келмаса, яъни (ҳисоблаб қараса) уйидан чиққанида имом жумъани ўқиб бўлган бўлса, ижмоан (ўқиган пешин намози) ботил бўлмайди. Агар уйдан чиққанида имом ун (жумъа намози)да бўлса ва (имомга) етиб келишидан олдин (имом) у (жумъа)ни тугатса, иккалаларига хилоф ўлароқ Абу Ҳанифа раҳматуллоҳ наздиларида (ўқиган) пешн (намоз)и ботил бўлади. Агар уйдан жумъани ният қилмай чиқса, ижмоан ўқиган пешини ботил бўлмайди. «Кофий»да шундай дейилган. Жумъага отланаётган вақтда (имом жумъани) тугатса, ўқиган пешини ботил бўлмайди. «Табйийн»да шундай дейилган» (Мабсут).
Жумъа ўқиладиган жойларда жумъа куни пешинни жамоат бўлиб ўқиш эса мусофир учун макруҳи таҳримийдир.
(وَكُرِهَ) تَحْرِيْمًا (لِمَعْذُورٍ وَمَسْجُونٍ) وَمُسَافِرٍ (أَدَاءُ ظُهْرٍ بِجَمَاعَةٍ فِي مِصْرٍ) قَبْلَ الْجُمُعَةِ وَبَعْدَهَا.
«Мусофир, маҳкум ва узурли кишилар жумъадан олдин ёки кейин шаҳарда жамоат билан пешин ўқишлари макруҳи таҳримийдир» (Раддул мухтор).
Манба: Fiqh.uz
ЎМИ Матбуот хизмати
Аллоҳ таоло марҳамат қилиб бундай деган: “Биз Қиёмат куни адолат тарозуларини қўямиз. Бас, ҳеч бир жонга зулм қилинмас. Агар (амал) хантал донасича бўлса ҳам, уни келтирамиз. Биз ўзимиз ҳисоб-китоб қилишга кифоядирмиз” (Анбиё сураси, 47-оят).
Бу оятнинг зоҳиридан маълум бўладики, ҳар бир инсоннинг амаллари учун ўзига хос бир тарози бўлади: савоб ишлар бир паллага, гуноҳ ишлар иккинчи паллага қўйилади. У тарози адолат билан ишлайди, унда дунё тарозилари каби уриб қолиш, камайтириб кўрсатиш йўқ.
Оятдаги "хантал донасича бўлса ҳам, уни келтирамиз" дегани — ҳар қандай кичик амал ҳам ҳисобдан четда қолмаслигини англатади.
“Биз ўзимиз ҳисоб-китоб қилишга кифоядирмиз” — яъни Аллоҳнинг ҳисоб-китоби аниқ ва мукаммал бўлади.
Ойша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: “Аллоҳнинг ҳузурида амаллар ёзиладиган дафтарлар уч турли бўлади. Бир дафтар борки, Аллоҳ унга эътибор бермайди, иккинчи дафтар борки, Аллоҳ ундан ҳеч нарсани қолдирмай ҳисоб қилади, учинчи бир дафтар борки, Аллоҳ уни кечирмайди.
Кечирилмайдиган дафтар — ширк дафтари. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилган: “Ким Аллоҳга ширк келтирса, албатта Аллоҳ унга жаннатни ҳаром қилур” (Моида сураси, 72-оят).
Эътибор берилмайдиган дафтар — инсоннинг ўз нафсига нисбатан қилган зулми: яъни Роббиси билан банда ўртасидаги ҳақларда камчилик қилиш — намозни тарк этиш ёки рўзани тутишни қолдириш кабилар. Аллоҳ хоҳласа бундай гуноҳларни кечиради ва афв этади.
Бирор нарсаси қолдирилмайдиган дафтар — инсонларнинг бир-бирига нисбатан зулм қилиши. Аллоҳ у ҳақда албатта қасос олади” (Имом Аҳмад ривояти).
Бу ҳадис одамларнинг амаллари қай тарзда баҳоланишини кўрсатувчи улкан меъёрдир. Демак, одамларнинг амаллари уч тоифада ёзилади:
1. Аллоҳ эътибор бермайдиган дафтар — инсоннинг ўз нафсига зулми, ибодатдаги камчиликлари.
2. Аллоҳ ҳеч нарсани қолдирмайдиган дафтар — инсоннинг бошқаларга қилган зулми.
3. Аллоҳ кечирмайдиган дафтар — ширк ва куфр, яъни Аллоҳнинг шериги бор дейиш.
Бу уч дафтарнинг ичида энг хавфли ва энг даҳшатлиси — ширк ва куфр дафтари, чунки у Аллоҳни таниш, унга иймон келтириш ва уни ягона деб билиш масаласига зиддир. Инсоннинг эътиқоди бутун умри ва амалига таъсир кўрсатади.
Ундан кейинги энг оғир ва хатарли дафтар — одамларнинг бир-бирига зулм қилишидир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганларидек: “Қасос бўлмай қолмайди” — яъни ҳар бир зулм учун албатта қасос бўлади. Бу эса, Аллоҳнинг ҳузурида зулмнинг қанчалик катта гуноҳ эканини кўрсатади. Аллоҳ зулмни Ўзига ҳам ҳаром қилган ва бандалари ўртасида ҳам ҳаром этган. Шу сабабли, бошқаларнинг ҳақи Қиёмат кунида мутлақо йўқолиб кетмайди. Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “Аллоҳ золим қавмни ҳидоят этмас” (Тавба сураси, 19-оят), “У золимларни севмайди” (Шўро сураси, 37-оят), “Золимлар нажот топмаслар” (Юсуф сураси, 23-оят).
Қуръоннинг барча оятларида зулм — энг ёмон разолат ва энг катта гуноҳ сифатида кўрсатилади. Шу сабабли, барча шариатлар зулмни йўқотиш учун, пайғамбарлар адолатни қарор топтириш учун юборилганлар: “Биз Расулларимизни аниқ далиллар билан юбордик ва улар билан бирга Китоб ҳамда одамлар адолатни барпо қилишлари учун тарозуни нозил қилдик” (Ҳадид сураси, 25-оят).
Зулм — фақат ижтимоий муаммо ёки одамлар ўртасидаги муносабатларга оид масала эмас. У кенг маънода инсоннинг Роббисига қилган зулми, ўзига қилган зулми ва атрофдаги мавжудотларга қилган зулмини ҳам ўз ичига олади. Инсоннинг Роббисига зулм қилиши — энг оғир маъсиятдир. Бу — куфр ва ширкдир. Шунинг учун ҳазрати Луқмон ўғлига насиҳат қилиб бундай деганлар: “Эй ўғилчам, Аллоҳга ширк келтирма! Албатта ширк — жуда катта зулмдир” (Луқмон сураси, 13-оят).
Ширкнинг “катта зулм” деб аталиши сабаби — у барча ҳақлар ичидаги энг асосийси — Аллоҳнинг ҳаққига тааллуқли эканидадир.
Ҳомиджон қори ИШМАТБЕКОВ
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 