05 Феврал, 2025, 6 Шаъбон, 1446
05 Феврал, 2025, 6 Шаъбон, 1446
Манбаларда келишича, Абдуллоҳ ибн Муборак бой-бадавлат бўлиб, унинг жами мол-мулки тўрт юз минг динор қийматидан ошаркан. Йиллик даромади эса юз минг динорга тўғри келар экан. Унинг отаси бор-йўғи бир боғбон бўлиб, бу бойлик ундан қолмаган. Бунча катта давлатни ўз меҳнатию саъй-ҳаракатлари туфайли қўлга киритган.
Ибн Муборак уни ўзидан кейинги авлодларига мерос қилиб қолдириш, сандиқларга тахлаб қўйиш, қимматбаҳо уй анжомлари ва бебаҳо туҳфалар сотиб олишга сарфлаш учун тўпламаган. Ақлли, диёнатли, зуҳду тақвога таянган, сермулоҳаза, охиратни ўйлаб иш тутадиган бу улуғ инсон мақсади молу дунёсини Аллоҳ розилиги йўлида, хайрия ишлари ва эзгу мақсадларга сарфлаш бўлган. Зикр этилганидек, ҳар йили юз минг дирҳам пулини ибодат, зуҳд ва илм аҳлига сарфлар эди. Маблағнинг ҳаммаси унинг тижоратдан олган фойдасидан эмас, балки аксар ҳолларда йиққан сармояси ҳисобидан бўлган. Бинобарин, тижорат қилишдан ва унинг даромадидан кўзлаган мақсади фақиру фуқароларга, олиму уламоларга, зоҳиду обидларга хайрия тариқасида сарфлаш эди. Айни шу мақсадда у тинмай ишларди, узоқ юртларга тижорат сафарларини амалга оширарди.
Абдуллоҳ ибн Муборак бир куни Фузайл ибн Иёзга: “Сен ва асҳобларинг бўлмаганида мен тижорат билан шуғулланмасдим”, деган эди. Мана шу тариқа у зоти шарифнинг меҳнати, тижоратидан кўзлаган мақсади фақат садақа, хайр-эҳсону мурувват кўрсатиш эди. Чунки бу хайрли ишда инсоний олий мақом ва дунёю охиратда эзгулиги улуғ ишларни кўрарди. Ҳатто унинг ҳузурига бедаво дардга мубтало бўлган бемор ёрдам сўраб келса, унга тўғри йўл кўрсатиб, садақаи жория қилардики, кўпинча у бемор шифо топиб кетарди.
Али ибн Ҳасан ибн Шақиқ бундай деган: «Бир одам Ибн Муборакдан бундай деб сўраганини эшитган эдим: “Эй Абу Абдурраҳмон, бундан етти йил муқаддам тиззамга қонаб турадиган бир яра чиққан эди, уни тузатаман деб қилмаган дори-дармоним ҳам, бормаган табибим ҳам қолмади, бироқ булардан ҳеч бир наф кўрмадим”. Шунда Ибн Муборак унга: “Теварак-атрофни айланиб кўриб, одамлар сувга эҳтиёж сезган бир сувсиз жойни топда, ўша жойда бир қудуқ қази. Аминман, ўша жойда сув отилиб чиқадиган бир булоқ пайдо бўлади ва ярангдан қон оқиши ҳам тўхтайди”, деди. Шунда бояги одам унинг айтганини қилган эди, яраси битиб, тузалиб кетди» (Байҳақий ривояти).
Ибн Муборакнинг ўзи ҳатто жазирама иссиқ кунларида ҳам рўзадор бўлар, муҳтож одамларни энг яхши таоми билан боқар эди. Ҳеч қачон бир ўзи овқатланмай, таомини албатта бирор меҳмон билан баҳам кўрарди. Бу хусусда Ҳасан: “Мен Ибн Муборакнинг Хуросондан то Бағдодгача қилган сафарида ҳамроҳлик қилгандим, лекин шу сафар давомида бирор марта ҳам унинг ёлғиз ўзи оқатланганини кўрмадим”, деб ҳикоя қилган. У хурмо харид қилардида, уни мискину бечораларга улашиб: “Ким менинг хурмоларимдан еса, ҳар бир еган хурмоси учун бир дирҳам мукофот олади”, дерди, кейин ейилган хурмо данакларини санаб, хар бир данакка бир дирҳамдан тарқатарди.
Яна у: “Оч кишига берилган бир бурда луқма (нон, таом), менинг назаримда, масжид қурганимдан ҳам афзалдир, гарчанд у масжидни бир ўзим қурадиган бўлсам ҳам”, дер эди.
Ибн Муборакнинг тижорат ва фойдадан кўзлаган мақсади мана шу ғояга қаратилган эди. Айни шу йўлда у мол-дунё тўплади. Аллоҳ таоло давлатини баракали қилди, унинг камайиб қолишидан ҳеч бир хавотирсиз хайр-эҳсон йўлига сарфлади. Алломанинг ақл бовар қилмайдиган, афсонавий даражадаги саховати ва олийҳимматлиги ҳақида эл-юрт орасида ҳикоялар тарқалган. Улардан баъзилари устида тўхталамиз.
Ибн Муборак бир марта Аллоҳ йўлида эзгу ишлар қилиш ниятида Бағдоддан Масусага, яъни Рум (Кичик Осиё)нинг бир чегараси ҳисобланадиган жойга боради. Унинг ҳамроҳлари ўзларини дину диёнатни мустаҳкамлаш йўлида яхши амалларга ихтиёрий бахшида этган сўфийлар эди. Ибн Муборак уларга: “Эй ғулом, тоғорани бу ёққа келтир”, деди, сўнгра тоғора устига дастрўмолини ёзди-да: “Ҳар бирингиз ёнидаги бор пулини тоғорага ташласин”, деди. Натижада улардан бири ўн дирҳам, бошқа бирлари йигирма дирҳамдан бор пулини ташлашди. Шунда Ибн Муборак ал-Масусага етгунларига қадар уларга хайр-эҳсон қилиб, барча харажатларини ўзи кўтарди. Манзилга етганларидан кейин уларга: “Бу ерлар чегара жойи, энди қолган пулларимизни ўзаро бўлишиб оламиз”, деди ва ҳар бир одамга йигирма динордан эҳсон қила бошлади. Шунда баъзилар: “Эй Абу Абдурраҳмон! Ахир мен йигирма дирҳам бермаган эдимку?” дейишса, ул зот: “Аллоҳ таоло дин йўлида яхши амалларга бел боғлаган инсонларнинг мол-дунёсини баракали қилишини билмайсизларми?” деб жавоб қилар эди.
Бир йили Ибн Муборак ҳаж ибодатини азму қарор қилди ва марвлик асҳобларга: “Сизлардан ким бу йил ҳажга боришни ният қилган бўлса, ўзи билан олмоқчи маблағини менга келтириб топширсин, у киши учун харажатни мен тўлайман”, деди. Кейин уларнинг пулларини йиғиб олдида, пул солинган ҳар бир халта устига эгасининг исмини ёзиб, махсус бир сандиққа солиб, қулфлаб қўйди. Сўнгра ҳаммага етарли от-уловларни ёллаб, улар билан биргаликда Марвдан Бағдод томон сафарга чиқди. Сафардаги зарурий харажатлар масаласими, от-улов ёки зиёратга отланганларнинг ўзаро муносабатидаги одоб-ахлоқию улар учун қулайликлар масаласими – барчаси ҳар жиҳатдан тўкис адо этилди. Ибн Муборак уларни энг мазали таомлар, ширин ҳолвалар билан овқатлантириб, барча харажатларини тўлар эди. Сўнгра ўша мулойимлиги, муруввати ва хушнудлиги билан Бағдоддан чиқиб Мадинаи мунавварага етиб келгунларигача улар билан бирга бўлдилар. Етиб келишгач, ҳамроҳларининг ҳар биридан оила аъзолари Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) шаҳарларидан қандай қимматбаҳо совғалар олиб келишни буюришганини сўради. Улар: “Фалон ва фалон нарсаларни айтган эдилар”, деб жавоб қилдилар. Ибн Муборак ҳар бирининг аҳли оиласи буюрган нарсаларни сотиб олиб, уларга улашди. Шундан сўнг у зиёратчилар билан Макка томон йўл олди. У ерда ҳаж ибодати арконларини адо этиб бўлгач, ҳамроҳларидан: “Аҳли аёлингиз Макка томонларидан нималарни харид қилишни буюрганлар?” деб сўради. Улар: “Фалон ва фалон нарсаларни буюрганлар” дейишгач, ўша нарсаларни харид қилиб олиб берди. Сўнгра зиёратчилар Маккадан чиқиб, ўз юртлари томон равона бўлдилар. Ибн Муборак сафар ниҳоясигача уларга шундай ҳамроҳлик қилди.
Зиёратчилар ўз юртларига келиб, уйларининг кўримсиз, эскирган жойлари сувалиб тартибга солинган, таъмирланган, деворлари оқланган, эшиклари бўялган ҳолда кўриб, ҳайрон бўлишди. Уч кун ўтгач, Ибн Муборак бир зиёфат уюштириб, ҳаммаларини меҳмон қилди. Овқатланиб бўлишгач, уларга янги кийимлар улашиб, янада хурсанд қилди. Шундан кейин зиёратга борганларнинг пуллари қўйилган сандиқни очиб, ундаги халтачаларни чиқариб, ёзилган исмларига қараб эгаларига тарқатди. Меҳмонлар ўз маблағларини бекаму кўст олишиб, Ибн Муборакка ташаккур ва миннатдорликлар изҳор қилиб, уйуйларига тарқалишди.
ЎМИ Матбуот хизмати
Бисмиллаҳир роҳманир роҳим
Инсоният азал-азалдан жамоа бўлиб яшаб келган. Ҳар бир инсон бошқалар билан ҳамкорликда ҳаёт кечириши, мулоқот қилиши ва муносабат ўрнатиши табиий ҳодисадир. Дини, ирқи, миллати ёки тилидан қатъи назар, ҳар бир инсон ўзининг бошқа биродарлари билан тинч-тотув ҳаёт кечиришга муҳтож. Ислом таълимотида барча инсонлар Одам Ато (а.с.) ва Ҳавво (а.с.)нинг фарзандлари эканлиги таъкидланади, бу эса улар ўртасида биродарлик алоқаларининг табиийлигини кўрсатади. Қуръони каримда шундай марҳамат қилинади:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ
“Эй, инсонлар! Дарҳақиқат, Биз сизларни бир эркак (Одам) ва бир аёл (Ҳавво)дан яратдик ҳамда бир-бирларингиз билан танишишингиз учун сизларни (турли-туман) халқлар ва қабила (элат)лар қилиб қўйдик. Албатта, Аллоҳ наздида (энг азизу) мукаррамроғингиз тақводорроғингиздир. Албатта, Аллоҳ билувчи ва хабардор зотдир” (Ҳужурот сураси, 13-оят).
Бу оятда инсонларнинг хилма-хиллиги табиий бир ҳикмат эканлиги ва бу фарқлар фитратга зид эмаслиги баён этилмоқда. Шунинг учун ҳар бир инсон, у қайси дин ва миллатга мансуб бўлишидан қатъи назар, инсонийлик жиҳатидан ҳурматга лойиқдир.
Ислом дини инсонларни ўзаро биродар деб билади ва уларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишга буюради. Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.) ўз ҳадисларининг бирида шундай марҳамат қиладилар: "Ҳеч бирингиз ўзи учун яхши кўрган нарсасини биродари учун ҳам яхши кўрмагунича ҳақиқий мўмин бўла олмайди" (Бухорий ва Муслим ривоятлари).
Бу ҳадисдан маълум бўладики, ҳақиқий иймон соҳиблари нафақат ўзлари учун, балки бошқа инсонлар учун ҳам яхшилик тилашлари керак. Агар инсоният ўзаро муҳаббат, тинчлик ва бағрикенгликка асосланган муносабат ўрнатса, дунёда фитна-фасод, адоват ва урушлар камаяди.
Ислом дини бошқа дин вакиллари билан билан тинчлик ва ўзаро ҳурматга асосланган муносабатда бўлишга буюради. Пайғамбаримиз (с.а.в.) Мадинага ҳижрат қилганларида у ердаги турли дин вакиллари – мусулмонлар, яҳудийлар ва бошқа диний гуруҳлар билан тинч-тотув яшаш учун "Мадина ҳужжати" деб номланган шартномани имзолаганлар. Бу ҳужжат мусулмонлар ва бошқа диний гуруҳлар ўртасидаги муносабатларни тартибга солган. Қуръони каримда шундай мараҳамат қилинган:
لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ
“Дин тўғрисида сизлар билан урушмаган ва сизларни ўз юртингиздан (ҳайдаб) чиқармаган кимсаларга нисбатан яхшилик қилишингиз ва уларга адолатли бўлишингиздан Аллоҳ сизларни қайтармас. Албатта, Аллоҳ адолатли кишиларни севар” (Мумтаҳина сураси, 8-оят).
Бу оятдан кўриниб турибдики, мусулмонлар бошқа дин вакиллари билан адолат ва яхшилик асосида муомала қилишлари керак.
Ислом дини таълимотида динлараро мулоқот ва ҳамкорлик қуйидаги асосларга таяниши баён этилган:
1.Ўзаро ҳурмат ва бағрикенглик – Ҳар бир инсон ўз динига амал қилиш ҳуқуқига эга. Айни пайтда ўзгаларни динга мажбурлаш мумкин эмас. Қуръонда шундай дейилади:
لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ
“Динда зўрлаш йўқ, зеро, тўғри йўл янглиш йўлдан ажрим бўлди” (Бақара сураси, 256-оят).
2.Адолат ва тенглик – Барча инсонларга адолатли муносабат кўрсатилиши лозим. Қуръони каримда айтилади:
إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ سَمِيعًا بَصِيرًا
“Дарҳақиқат, Аллоҳ омонатни ўз эгаларига топширишингиз ва одамлар ўртасида ҳукм қилганингизда адолат билан ҳукм қилишингизга буюрар. Албатта, Аллоҳ сизларга яхшигина насиҳат қилур. Албатта, Аллоҳ эшитувчи ва кўрувчи зотдир” (Нисо сураси, 58-оят).
3.Дўстона мулоқот ва ҳамкорлик – Дунёда тинчлик ва ҳамжиҳатликни сақлаш учун динлар ўртасида мулоқот бўлиши зарур. Тарихдан маълумки, Пайғамбаримиз (с.а.в.) насронийлар билан ҳурмат асосида дўстона муносабат қилганлар. Нажрон насронийлари билан мулоқотда бўлиб, уларга ҳимоя ва кафолат берганлар. Шунингдек, Халифа Умар ибн Хаттоб (р.а.) Қуддусга кирганларида насронийларнинг ибодатхоналарини ҳурмат қилиб, уларни ҳимоя қилишга ваъда берганлар.
Маълумки, 2019 йил 4 февральда Папа Франциск ва Ал-Азҳар шайхи Аҳмад Мҳаммад Тоййиб Абу-Дабида "Инсоний биродарлик ҳужжати"ни имзолаб, динлараро ҳамкорликни тарғиб қилдилар. Турли халқаро ташкилотлар ва давлатлар диний бағрикенглик ва ҳамкорликни ривожлантиришга ҳаракат қилмоқда. Буларнинг барчаси, ҳозирги замонда ҳам дунёда тинчлик ва ҳамжиҳатликни сақлаш учун динлараро мулоқот нақадар зарур эканлигини кўрсатмоқда.
Аллоҳ таоло Қуръони каримда барча инсонларни тинчлик ишига ёппасига киришишга чақирган:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ
“Эй, имон келтирганлар! Ёппасига итоатга киришингиз ва шайтоннинг изидан эргашмангиз! Албатта, у сизларга аниқ душмандир” (Бақара сураси, 208-оят).
Инсоний биродарлик ва динлараро мулоқот нафақат ахлоқий, балки диний бурч ҳамдир. Барча инсонлар тинчлик ва ҳамжиҳатликни сақлашга интилиши, бир-бирини ҳурмат қилиши ва адолатли муносабатда бўлиши керак.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг
биринчи ўринбосари
Ҳомиджон қори Ишматбеков
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 