Сулаймон ибн Абдулмалик Мадинага борганида: “Бу шаҳарда саҳобани кўрган бирор киши қолганми?” деб сўради. “Ҳа, бор, у Абу Ҳозим”, дейишди. Халифа уни чақириб келишни буюрди. Абу Ҳозим ҳузурига келганида дабдурустдан унга:
– Эй Абу Ҳозим, бу қандай жафо?! – деди ўпка-гина оҳангида.
Абу Ҳозим ҳайрон бўлиб:
– Мендан қандай жафо ўтди, эй амирул мўъминин? – деди.
Сулаймон ибн Абдумалик:
– Таниқли кишиларнинг ҳаммаси ҳузуримга келди, сен эса келмадинг, – деди.
– Аллоҳга қасамки, мени таниганингга икки кун бўлган эса, мен ҳам илгари сени кўрмаган бўлсам, яна мендан қандай жафо кўрдинг?
Сулаймон Зуҳрийга юзланиб: “Шайх тўғри айтди, мен эса хато қилдим”, деди ва гапни бошқа томонга бурди:
– Эй Абу Ҳозим, бизга ўзи нима бўлди, нега ўлимни бунчалик ёмон кўрамиз?
– Чунки бу дунёингизни обод қилиб, охиратингизни хароб қилгансиз, обод жойдан чиқиб, харобага боришни хоҳламайсиз-да.
– Тўғри айтдинг, эй Абу Ҳозим, қани энди эртага Аллоҳнинг ҳузурида бизга нима бўлишини билсам.
– Қилган амалингни Аллоҳнинг Китобига рўбарў қил.
– Уни Аллоҳнинг Китобидан қандай топаман?
– Аллоҳ таоло айтади: “Албатта яхшилар (мўминлар) неъмат (жаннат)дадирлар. Фожирлар (кофирлар) эса дўзахдадирлар” (Инфитор 13-14-оят).
Сулаймон яна сўради:
– Аллоҳнинг раҳмати қаерда бўлади?
– Ерни (Аллоҳ хайрли ишларга) яроқли қилиб қўйгандан кейин (унда) бузғунчилик қилмангиз! Унга (Аллоҳга) ҳам қўрқинч ва ҳам умид билан дуо қилингиз! Аллоҳнинг раҳмати эзгу иш қилувчиларга яқиндир” (Аъроф, 56-оят).
Сулаймон:
– Қани энди эртага Аллоҳга қандай юзланишимни билсам? – деди
Абу Ҳозим айтди:
– Муҳсин киши гўё ўз оиласидан узоқда бўлиб, сўнг қайтиб келаётгандек муштоқ бўлади, аммо гуноҳкор гўё ўз хожасидан қочиб кетишга интилаётган кишидек бўлади.
Сулаймонга бу гап таъсир қилиб, ҳўнграб юборди, йиғиси кучайди, бир оздан сўнг:
– Эй Сулаймон, биз қандай қилиб аҳволимизни ислоҳ қилайлик? – деди.
Абу Ҳозим маслаҳат бериб деди:
– Мақтанчоқликдан воз кечасиз, тенг тақсимлайсиз, ҳукм чиқаришда адолат билан иш тутасиз.
– Буни қандай амалга оширамиз?
– Ҳақдан оласиз ва ҳақли жойга берасиз.
– Эй Абу Ҳозим, одамларнинг энг афзали қайси?
– Саховатли ва фаросатли кишилар.
– Энг адолатли иш қайси?
– Ўзинг умидвор бўлиб, қўрқиб турган киши ҳузурида ҳақ сўзни айтишинг.
– Энг тез қабул бўладиган дуо қайси?
– Муҳсиннинг муҳсинга қилган дуоси.
– Эй афзал садақа қайси?
– Ўзи фақир бўлган кишининг ожиз қолган кишига беминнату беозор қилган садақаси.
– Энг гўзал инсон ким?
– Аллоҳнинг тоатига етишган, унга ўзи амал қилиб бошқаларни ҳам шунга ундаган киши.
– Одамларнинг энг аҳмоғи қайси?
– Золим биродарининг ҳавои нафсига ҳавас қилиб, охиратини дунёсига алмаштирган киши.
– Эй Абу Ҳозим, биз билан ҳамроҳ бўлишни хоҳлайсанми, биздан сенга нимадир тегарди, сендан ҳам бизга нимадир тегарди.
– Асло.
– Нега?
– Мен сизларга арзимаган нарса учун суяниб қолиб, сўнг Аллоҳ менга ҳаёт ва ўлим вақтида ожизлик ташвишини тоттиришидан қўрқаман, сўнг бунда менга ҳеч ким ёрдам беролмайди.
– Эй Абу Ҳозим нима ҳожатинг бўлса менга, айт.
– Хўп, мени жаннатга киргиз, дўзахдан қутқариб ол!
– Бу иш қўлимдан келмайди.
– Бундан бошқа ҳожатим йўқ.
– Эй Абу Ҳозим, менинг ҳаққимга Аллоҳга дуо қил!
– Аллоҳим, агар Сулаймон Сенинг дўстларингдан бўлса, унга бу дунёда ҳам, охиратда ҳам яхшиликка етишишини осон қил, агар у душманларингдан бўлса, уни пешонасидан тутиб, ўзинг яхши кўрадиган ва рози бўладиган йўлга буриб қўй.
– Менга насиҳат қил!
– Агар насиҳатни оладиганлардан бўлсанг, сенга етарли насиҳат қилиб бўлдим, агар насиҳатни олмайдиганлардан бўлсанг, ипсиз камондан ўқ отишга уринишдан нима фойда.
– Эй Абу Ҳозим, бизнинг қилаётган ишлар ҳақида нима дейсан.
– Гапираверайми?
– Ҳа, балки бу бизга қиладиган насиҳатинг бўлади.
– Сенинг ота-бобонг бу ишни машварат ва кенгаш қилмасдан қиличнинг кучи билан тортиб олди, бу йўлда катта жанглар ва юришлар қилишди, улар нималар дегани ва уларга нималар дейилганини билсанг эди!..
Шунда Сулаймоннинг шерикларидан бири туриб Абу Ҳозимга қарата:
– Бунча ёмон гаплар айтмасанг!
Абу Ҳозим деди:
– Аммо ёлғон айта олмайман! Аллоҳ таоло олимлардан одамларга (ҳақни) айтишга ва уни яширмасликка аҳдлашув олган.
Сулаймон деди:
– Эй Абу Ҳозим! Насиҳатингда давом эт!
– Хўп, сенга қисқача насиҳатим шуки, Аллоҳ таоло сени шу ишга қўл урмаслигинг учун ундан қайтарган бўлса-ю, узоқлашиб кетмаслигинг учун сени бир ишга буюрган бўлса сен уни покла ва улуғла.
Сўнг Абу Ҳозим ўрнидан туриб, орқасига қайрилганда Сулаймон:
– Эй Абу Ҳозим мана бу юзни (пулга ишора қилди) олиб қўй, сенга мендан ҳадя, – деди.
Абу Ҳозим пулни улоқтириб юбориб:
– Мен бу пулларни сенга ҳам раво кўрмайман-ку, қандай қилиб ўз нафсимга раво кўрай. Сен мендан ҳазиллашиб бирор нарса сўрасанг, мен уни сенга бериб юборишимдан Аллоҳ асрасин дейман.
Мусо ибн Имрон алайҳиссалом Мадинага келганида: “Раббим Сен менга туширадиган ҳар бир яхшиликка муҳтожман” (Қасос, 24), деди. Бунда Мусо алайҳиссалом Раббисидан сўради, одамлардан эмас. Бу гапни икки аёл тушунди, лекин (атрофдаги) чўпонлар тушунмади, у иккови отаси Шуайб алайҳиссаломнинг олдига борганда бўлган воқеани айтишди. Шуайб алайҳиссалом: “Бу одам оч бўлса керак”, деди. Сўнг қизларидан бирига бориб уни чақириб келишни буюрди, қиз олдига борганда юзига парда тутиб: “Отам қўйларимизни суғориб берганинг учун сенинг ҳаққингни бериши учун чақирмоқда”, деди.
Мусо алайҳиссаломга бу гап ёқмади ва унинг ортидан боришни хоҳламади. Чунки у ер хавфли ва йиртқич ҳайвонлар юрадиган жой эди.
Мусо алайҳиссалом у билан бирга кетди. У тўладан келган қиз эди. Шамол унинг кийимига урилиб, кийими гоҳ очилиб, гоҳ ёпилиб унинг тўлалигини билдирарди. Мусо алайҳиссалом:
– Эй Аллоҳнинг жорияси орқамга ўтиб ол, – деди. Шуъайб алайҳиссаломнинг ҳузурига келганда кечки таом тайёрланган эди. Шуайб алайҳиссалом уни овқатга таклиф қилди.
Мусо алайҳиссалом:
– Емайман,- деди.
– Оч эмасмисан?
– Очман. Лекин мен охират учун қилинган амални ер юзи тўла олтинга ҳам алмашмайдиган оиладанман. Мен бу таомни мана бу қизларга суғориб берганим эвазига тўлов бўлиб қолишидан қўрқаяпман.
Шуайб:
– Йўқ, эй йигит. Меҳмонга зиёфат бериш ва таом улашиш – бизнинг ота-боболаримиз одати,– деди
Мусо алайҳиссалом ўтириб, таомдан олди, – деди. Абу Ҳозим яна гапида давом этиб:
– Агар шу юз динорни сенга айтган гапларим эвазига бераётган бўлсанг, унда мажбур бўлиб ейилган чўчқанинг қони ва гўшти бу пулдан кўра ҳалолроқдир, – деди ва – мабодо бу мусулмонларнинг молидан бўлса, бу пулда менга ўхшаган кишиларнинг ҳаққи бор, шунда ҳам агар мен улар билан тенг бўлсам. Агар ундан бўлмаса менга бунинг кераги йўқ. Бани Исроилнинг амирлари ҳам олимларининг олдига боришга рағбат қилардилар, шунинг учун ҳидоятда ва тақвода эдилар. Бахтиқаро бўлиб, юз ўгириб, Аллоҳнинг назаридан қолгач, бутлар ва шайтонга ишонадиган бўлиб кетдилар, энди олимлари амирларининг олдига борадиган бўлиб кетдилар, уларнинг мол-дунёсига шерик бўлдилар, уларнинг фитналарига аралашиб қолдилар, – деб гапини якунлади.
Ибн Шиҳоб:
– Эй Абу Ҳозим, мени назарда тутяпсанми ёки менга ҳайфсан бермоқчимисан? деди
– Сени назарда тутганим йўқ, лекин мана шу эшитганинг , – деди Абу Ҳозим.
Сулаймон:
– Эй ибн Шиҳоб, уни танийсанми? – деб сўради.
Ибн Шиҳоб:
– Ҳа, ўттиз йилдан бери қўшним, унга бир оғиз ҳам гап гапирмаганман, – деди.
Абу Ҳозим:
– Сен Аллоҳни эсдан чиқардинг, мени ҳам унутдинг. Агар Аллоҳни яхши кўрганингда мени ҳам яхши кўрардинг , – деди.
Ибн Шиҳобнинг авзойи ўзгариб:
– Мени ҳақорат қилаяпсанми? – деб сўради.
Халифа орага тушиб:
– У сени ҳақорат қилгани йўқ, лекин сен ўзингни ҳақорат қилдинг, нима билмайсанми, қўшнининг қўшнида худди қариндошникидек ҳаққи бор, – деб дашном берди.
Абу Ҳозим кетгач, Сулаймоннинг шерикларидан бири: “Эй амирул-мўъминин, ҳамма одамлар шу Абу Ҳозимга ўхшашини хоҳлайсизми?” деб сўради. У гапни қисқа қилиб: “Йўқ”, деб қўйди.
Улуғбек тайёрлади.
ЎМИ Матбуот хизмати
Қуръони каримда “ОНА” сўзи улуғвор ва мўътабар нарсаларни ифодалаш учун қўлланилади. Шунингдек, Аллоҳ таоло уларга ҳеч кимга насиб қилмаган буюк мақомни инъом этган. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Луқмон сурасида: “Биз инсонга ота-онаси ҳақида тавсия қилдик: онаси уни заифлик устига заифлик билан кўтарди; уни сутдан ажратиш икки йил ичидадир” деган (14-оят).
Муфассир Ибн Атийя раҳимаҳуллоҳ ушбу оятнинг тафсирида: “Аллоҳ таоло бу оятда онанинг хизматини алоҳида таъкидлаб ўтгани, оналарнинг даражаси юқори эканига ишора қилади”, деган.
Ўз ҳавои нафсларидан бирор сўз айтмаган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан кимга яхшилик қилиш кераклиги сўралганда уч бора “онангга яхшилик қил” деб жавоб берганлар.
Онанинг вазифаси – фарзандни дунёга келтириш, боқиш ва уни тарбиялаб вояга етказиш билан чекланадими ёки уларнинг бунданда бошқа муҳим ҳамда каттароқ масъулиятлари борми?
Бу саволга замонавий илм-фан бизга жавоб беради...
Келинг, саволга жавобни она қорнида ривожланадиган ва она танасининг ажралмас қисми ҳисобланган ҳомиладан бошлайлик. Онанинг жисмоний ҳолати ва унинг овқатланиши ҳомилага таъсир қилганидек, онанинг ҳиссий ҳолати ҳам таъсир қилади.
2013 йилда Гранада (Испания) университети олимлари 5 йил давомида тадқиқот ўтказишди. 17 минг нафар оналар ва 18 минг чақалоқлар қамраб олган тадқиқотда соғлом овқатланиш ва эмизишнинг фарзанд саломатлигига таъсирини кузатдилар.
Унга кўра, ҳомиладорлик вақтида оналарнинг тўғри овқатланиши ва диета қилиши – фарзанднинг соғлом туғилиши ва ривожланиши учун асосий омил бўлиб хизмат қилиши аниқланган. Тадқиқотда онанинг ақлий салоҳиятининг юқори бўлиши фарзандга катта таъсир этиши исботланган.
Шунингдек, онанинг руҳий ҳолати ҳомилага тўғридан-тўғри таъсир қилиши кузатилган. Руҳий тушкунлик, депрессия, қайғу ва ташвиш ички стресс, хусусан, кортизол гормонини келтириб чиқаради.
Она тушкунликка тушганда кортизол фарзанд миясининг ривожланишига салбий таъсир қилади. Натижада бола мия қисмидаги ўзгаришлар сабабли безовтаналади.
Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, кортизол гормони қондаги кислород миқдорига, натижада боланинг нафақат туғма нуқсонлар билан ёки эрта туғилиши, ҳатто унинг бутун келажакдаги ҳаётига таъсир қилиши мумкин.
Стрессни бошдан кечирган ҳомиладор аёллардан дунё келган фарзандларда руҳий касалликлар, семириш, қанд касаллиги, саратон ва асаб тизими касалликлари эҳтимоли ҳам уларда юқори бўлган.
Хавотирли ери шуки, бу аломатлар келгуси авлодга ҳам ўтган. Ҳа, унинг асорати нафақат фарзандлари, балки набираларининг ҳаётларига таъсир ўтказган.
Онанинг боласига бўлган ғамхўрлиги ва меҳри фарзанднинг мактабдаги фанларни яхши ўзлаштиришни, айниқса, математика ва чет тиллари каби фанларни пухта ўрганиш қобилиятини ҳамда ўқиш кўникмаларини шакллантиради.
Шунингдек, олимларнинг таъкидлашича, болага ижобий таъсир кўрсатадиган энг муҳим омиллардан бири бу – она-бола ўртасидаги илиқ муносабатлар саналади. Онанинг стресс ҳолати эса, фарзанднинг миясига жиддий таъсир қилади.
Миянинг тубига кириб боришга имкон берувчи сўнгги технологиялар онанинг меҳр-муҳаббати бола миясининг гиппокампус деб аталадиган қисмига таъсир қилиши аниқланган. У хотира ҳужайраларининг янгиланиши, ёдлаб қолиш қобилияти ва стрессга жавоб бериш вазифаларини бажаради.
Бошқа бир тадқиқотга кўра, гиппокампус кўрсаткичи онасидан меҳр кўрганларда меҳр кўрмаган болаларга қараганда юқори экани кузатилган.
Руминияда ёшлигидан стрессда, бепарво муносабатда улғайган болалар устида олиб борилган тадқиқот натижаларида уларнинг мия қисмида қора туйнуклар борлиги аниқланган.
Герҳард Сую ўзининг “Муҳаббат қандай таъсир қилади?” номли китобида “Фарзандга қилинган ҳар қандай муносабат унинг мия фаолиятига таъсир қилади. Агар фарзандга доимий равишда қаттиққўллик, дўқ-пўписа қилинса, у асабий, қўрқоқ, ўз фикрини эркин баён эта олмайдиган бўлиб вояга етади”.
АҚШда 3 мингга яқин шахслар ўртасида ўтказилган сўровномада, она ва бола ўртасида соғлом ҳиссий муносабатлар мавжуд бўлса, уларнинг жисмоний ва руҳий саломатлигига ижобий таъсири 74 йил давом этиши мумкинлигини аниқланган.
Демак, фарзанднинг нафақат соғлом, балки салоҳиятли бўлишида ҳам Оналарнинг ўрни ва масъулияти шунчалик юқори экан.
Даврон НУРМУҲАММАД