02 Январ, 2025, 3 Ражаб, 1446
02 Январ, 2025, 3 Ражаб, 1446
Ҳаким ат-Термизийнинг “Наводирул усул” китобида шундай келтирилади: “Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага кириб келган кунлари, ундаги барча нарсаларни нурлантириб юбордилар. Вафот этган кунлари ундаги барча нарсалар зулмат ичра қолди”. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам оламларни ёритувчи нур эдилар.
“Эй пайғамбар, дарҳақиқат, Биз Сизни (қиёматда барча умматларга) гувоҳ бўлувчи, (жаннат ҳақида) хушхабар берувчи, ва (дўзах азобидан) огоҳлантирувчи этиб юбордик. Аллоҳнинг изни билан Унга (динига) даъват қилувчи, ва (йўл кўрсатувчи) нурли чироқ қилиб ҳам” (Аҳзоб сураси 45-46-оятлар).
Ул зоти бобаракотнинг нурлари ила бутун олам ёришди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кўчадан ўтсалар, ул зотдан муаттар ҳид таралар эди. Шу кўчадан кейин юрган одам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шу макондан ўтганларини билар эди. Ул зот ўта покиза, ҳушбўй эдилар. Аллоҳ таоло ўз ҳабибини насл-насаб ва қариндошчилик жиҳатидан пок сақлаган эди. Шунингдек, Нубувват мусаффолиги ила табаррук қилишидан олдин, ул зотни болалик, ўсмирлик ва ўрта ёшларга етган даврларида ҳам гуноҳ маъсиятлардан муназзаҳ этган эди. Ул зотнинг ҳайбатлари, виқорлари, улуғворликлари ва покликлари қалблар ва дилларни эгаллаган эди.
Зайнаб бинти Жаҳш розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга маҳобат (улуғворлик) берилган эди”.
Абу Масъуддан ривоят қилинади: “Бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб, гапирди. (Ул зотнинг маҳобатлари олдида гапира олмай) қўрқувдан қалтирай бошлади. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ўзингни бос! Мен подшоҳ эмасман, мен Қадидни (гўштни қуритилган тилимчаси) ейдиган аёлнинг боласиман”, – дедилар.
Ҳинд ибн Абу Ҳола Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг васфларида шандай деди: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам улуғвор ва маҳобатли эдилар. Юзлари тўлин ой каби нур сочар эди”.
Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳу: “Мен учун ҳеч ким Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламчалик маҳбуб эмас эди. Ҳеч ким кўз ўнгимда у зотдек улуғвор эмас эди. У зотни ўта улуғлаганимдан, у зотга кўзим тўйиб қарай олмас эдим”, – дедилар.
Бир киши Маккага туясини сотиш учун олиб келди. Унинг туясини Абу Жаҳл сотиб олди, лекин пулини бермай чўзиб юрди. Қурайшнинг улуғлари йиғиладиган мажлис олдига бориб: “Эй Қурайш жамоаси, мен мусофир кишиман, Абул Ҳакам ҳаққимни бермай мени кўп қийнаяпти. Орангизда менга ёрдам берадиган бирор киши борми?” – деди. Ўша вақтда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Каъбани бир тарафида ибодат билан машғул эдилар. Мажлис аҳли: “Анави ўтирган кишини кўраяпсанми, уни олдига бор, ичимизда фақат ўша кишигина сенга ёрдам бера олади”, – деб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрсатдилар. Бу билан улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни масҳара қилишни қасд қилган эдилар.Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Абу Жаҳл ўртасидаги адоватни билар эдилар. Ҳалиги киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб: “Эй Аллоҳнинг бандаси, Абул Ҳакам ибн Ҳишом менга зўрлик қилиб, ҳаққимни бермаяпти. Мен ғариб кишиман, анави ўтирган қавмдан менга ёрдам беришларини сўрасам, улар менга фақат сен ёрдам бера олишингни айтдилар. Ундан мени ҳаққимни олиб бер, Аллоҳ сенга раҳм қилсин”, – деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қани унинг олдига юрчи”, – деб у билан бирга Абу Жаҳлнинг уйига қараб кетдилар. Буни кузатиб турган Қурайш жамоаси ораларидан бир кишига: “Уларнинг кетларидан бориб нима қилишларини кузатгин”, – дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туя эгаси билан Абу Жаҳлнинг уйига бориб, унинг эшигини қоқдилар. Ичкаридан Абу Жаҳлнинг: “Ким бу?” – деган овози эшитилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мен Муҳаммадман, бу ёққа чиқ”, – дедилар. Абу Жаҳл ичкаридан қўрқиб кетганидан ранги оқарган ҳолда чиқиб келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бу кишининг ҳаққини қайтариб бер”, – дедилар. Абу Жаҳл: “Ҳа, албатта, ҳозироқ унинг ҳаққини қайтараман”, – деди-да, ичкарига кириб, унинг ҳаққини олиб чиқди ва туя эгасига тўла-тўкис қайтариб берди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам киши ўз ҳаққини тўлиқ олгач, қайтдилар. Ҳалиги киши Қурайш йиғиладиган мажлисга бориб: “Аллоҳ уни яхшилик ила мукофотласин! Аллоҳга қасамки, у ҳаққимни тўлиқ ундириб берди”, – деди. Қурайшликлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Абу Жаҳл ўртасида бўлиб ўтган воқеани билиб келиш учун юборган киши ҳам унинг ортидан етиб келди ва кўрганларини сўзлаб берди.
Абу Нуъайм, Байҳақий, Исҳоқ ибн Ясордан ривоят қиладилар: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Рукона ибн Абду Язидга: “Исломни қабул қил”, – дедилар. Рукона: “Агар сен айтаётган нарса ҳақ эканини билганимда эди, уни қабул қилган бўлардим”, – деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Нима дейсан, агар сени курашда енгсам, мен айтган нарсани ҳақ деб биласанми?” – дедилар (Рукона Қурайшликлар орасида энг бақуввати ва паҳлавони эди). Рукона: “Ҳа”, – деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўринларидан туриб, (уни кўз очиб юмгунча) ерга ағдардилар. Шунда Рукона: “Яна бир бор, эй Муҳаммад”, – деб айтди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни қайта ушлаб, шу тобда ерга қулатдилар. Бу ҳолатни кўрган Рукона: “Бу сеҳрдир, мен бундай сеҳрга ўхшашини ҳеч ҳам кўрмаганман. Аллоҳга қасамки, сен елкамни ерга қўйган вақтингда, ҳеч нарса қила олмай қолдим”, – деб кетади.
Авазхўжа БАХРОМОВ,
“Холмуҳаммад ота” жоме масжиди
имом-хатиби
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Айтинг-чи, Қуръонда нечта ҳукмий оят бор? Энг узоғи 500 та ҳукмий оят бор. Ҳукмга доир нечта ҳадис бор? Баъзи уламолар 500 та дейишган, баъзилари 700, 1000, 1500, 2000, 3000 гача дейишган. Мен фақат ҳукмга доир ҳадисларни айтяпман. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ворид бўлган саҳиҳ ҳадислар нечта? 8 мингтадан 12 мингтагача дейилган. Умуман олсак, суннат захирасида нечта аҳком ҳадислари бор? Юқорида айтганимиздек, 500, 1000, 2000, 3000...
Қуръондаги ҳукмга оид оятлар билан қўшганда, 5000 та дейлик. Лекин ҳаётда миллионлаб, ўн миллионлаб масалалар бор-ку. Шулардан тахминан 5000 тасига Қуръон ва Суннатдан далил топармиз. Лекин қолган миллионлаб масалаларга-чи? Шахсий масалалару, муомалот бобини қўйиб турайлик, намознинг ўзини олсак, ундаги ҳолатларнинг майда тафсилотларига бу 5000 танинг ичидан далилни топа олмасак-чи? Икки йўлдан бирини танлаш керак бўляпти. Агар Қуръон ва Суннатнинг зоҳирига чекланиб қолсам, Қуръондаги «У ҳар бир нарсани баён қилувчидир» деган оятни ёлғонга чиқаришимга тўғри келиб қолади. Аллоҳ асрасин, ҳатто намоздаги ҳамма ҳолатларни тўлиқ баён қилиб бера олмаса, қандай қилиб ҳар бир нарсани баён қилувчи бўла олади?! Агар фақат Қуръон ва Суннатнинг ўзи билангина чеклансам, гўёки динсизликка чақираётган бўлиб қолар эканман, чунки ҳаётнинг ҳамма жабҳаларига ҳукм топиб бера олмай қоламан. Ваҳоланки, Аллоҳ таоло: «Бу кун динингизни мукаммал қилиб бердим», деяпти. Демак, бу дин мукаммал бўлиши керак. Лекин Қуръон ва Суннатда кийим-кечак, самолёт, автомобиль, ширкатлар ва бошқа минглаб ижтимоий масалаларга тегишли очиқ ҳукм топа олмайман, чунки мен далилларни шу икки манбага, улардаги муайян ададга чеклаб қўйган бўламан.
Мана шунинг учун дин душманлари динни йўқ қилиш, уни амалдан чиқариб юборишни даъво қилишяпти. Ташаддуд ва таҳаллул йўналишлари мана шунга чақиришяпти, яъни Исломни далилларнинг зоҳири билан чеклаб қўйишга ҳаракат қилишяпти. Хўш, унда нима бўлади? Одамлар муомалотда (яъни ўзаро олди-берди, оилавий масалалар, даъволашув ишлари, мерос борасида), умуман олганда, юриш-туришда диндан узоқлашиб кетади. Далилларнинг фақат зоҳирига амал қиламан деса, ҳаётнинг жуда оз жабҳаларидагина Исломга амал қила олади.
У ҳолда қолган амалларнинг ҳукми нима бўлади? Уларни қаердан оламиз? Аллоҳ таоло бу саволга: «Билмасангиз, зикр аҳлидан сўранг», деб жавоб берди. Демак, бундан бошқа ҳукмлар ижтиҳод, истинбот, яъни далилдан ҳукм чиқариш орқали олинади. Мана шу йўл, яъни ижтиҳод қилиш саҳиҳлигига чексиз далиллар бор.
Демак, яна мавзуимизга қайтсак. Ҳар бир масалага далил керак, лекин «Далил – фақат Қуръон ва Суннатнинг ўзи» десак, қийин аҳволда қоламиз. Қуръон ва Суннатда очиқ далили бор масалалар барча масаланинг ҳукмини олишга етарли эмас. Шунинг учун бу нотўғри йўлдир, чунки масалалар шу қадар кўпки, «Ўн мингта масаладан биттасига очиқ-ойдин далил бор», десак ҳам, муболаға қилмаган бўламиз. Ўн мингта масаладан биттасига! Эътибор беринг, далили Қуръон ва Суннатда бор бўлган масалалар ўн мингта масаладан биттасига тўғри келади.
Шунинг учун биз «Ҳар бир фиқҳий масаланинг далили бор» деганда, умумий далилларни, қиёс ва қоидаларни ҳам тушунамиз. Далилсиз бирон масала йўқ, дегани мана шудир. Масалани тор олиб, «Далил - фақат Қуръон ва Суннат» десак, ўн мингта масаладан биттасига далил топа олар эканмиз. Шу эътибордан, агар мендан ўша ўн мингта масаладан биттасининг ҳукмини талаб қилиб, қолган барча масалани инкор қилсангиз, Исломни бекор қилган бўласиз. Ташаддуд йўналишига чақирадиганлар шундай қилишяпти.
Биз улар ҳақида ҳазил қилиб, бундай деймиз: «Уларнинг олтмишта масаласи бор, Ислом шу олтмишта масаладан иборат, тамом. Қолган жабҳалар Ислом эмас. Улар учун Ислом нима? Фақатгина шанба куни рўза тутиб бўлмайди, йигирма ракат намоз йўқ, калта иштон кийиш керак, соқол ва шунга ўхшаган саноқли гапларни айлантираверишади».
Лекин муомалот масаласи, шахсий ҳолатлар ҳақидаги масалалар, давлат ишлари ҳақида гаплашайлик, десангиз, ҳеч нарса билишмайди, чунки улар Исломни ўн мингта, балки миллионта масаладан биттагинаси билан чеклаб қўйишди. Ёмон хулқлар, такаббурлик, тасарруфотлар, мусулмонларни ўлдириш, ҳаром ишларни ҳалол санаш ва бошқа мавзулар билан уларнинг иши йўқ. «Мен фақат далилга эргашаман», дейишади. Қандай далилга? Сен гумон билан даъво қиляпсан. Сен бу ишинг билан шариатни тўхтатишга, уни бекор қилишга даъват қиляпсан. Сен ҳар бир масалага очиқ-ойдин далил талаб қилсанг, бу нарса зоҳиран яхши ишдек кўринаверади, лекин аслида бу динни, унинг ҳукмларини емириш бўлади, шариатнинг аҳкомларини бекор қилиш бўлади.
Ҳар бир масалага далил топасиз, лекин ўша далил Қуръон ва Суннатдан келиб чиққан қоидалардан бўлади. Юқорида ҳам айтдик, ҳанафий мазҳаби қоидалар мажмуасидир, Қуръон ва Суннатдан хулоса қилиб олинган қоидалар тўпламидир. Қуръон ва Суннат асосида қоидалар ишлаб чиқилган, ана шу қоидалардан эса фиқҳий масалалар келиб чиққан. Демак, бизнинг далилимиз ҳам Қуръон ва Суннатдан олинган, лекин ўртадаги маълум восита орқали олинган. Ҳукм қоидадан олинган, қоида эса Қуръон ва Суннатдан олинган. Бундан бошқача бўлиши мумкин ҳам эмас. Ҳар бир ҳукмнинг далили борлиги мана шудир. Истисносиз, миллионта фиқҳий масала бўлса ҳам, мана шу йўл билан унинг далилини топаверасиз. Лекин Қуръон ва Суннатдан очиқ-ойдин далил қидирсангиз, ўн мингта масаладан биттасига далил топасиз, холос.
«Ҳанафий мазҳабига теран нигоҳ» китобидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа