Ўзбекистондаги ислоҳотларда инсон қадри, унинг манфаатлари эътибор марказида, халқимиз фаровонлиги ва муносиб ҳаёт кечиришини таъминлаш давлатимизнинг бош мақсадига айланган. Энг муҳими, ижтимоий-иқтисодий ўсиш ва ўзгаришлар ҳар бир юртдошимиз турмуш тарзида ифодасини топмоқда. Ислоҳотларнинг асл мақсади халқимизнинг оғирини енгил қилиш, муаммоларини вақтида ва самарали ҳал этиш, одамларнинг ҳаёт даражаси ва сифатини яхшилашдан иборат.

Кейинги йилларда кўрилаётган чора-тадбирлар натижасида халқимизнинг ижтимоий ҳаёти, турмуш тарзи яхшиланиб бормоқда. Халқпарвар сиёсатнинг илк самараси энг чекка ҳудудлар, хонадонлар, юртдошларимиз ҳаётида аксини топмоқда. Аммо бу жараёнларда жойларда йиллар давомида йиғилиб қолган муаммолар ҳам мавжудлиги сир эмас.

Камбағаллик Ўзбекистонда кўп йиллар ёпиқ мавзу бўлиб келди. Давлатимиз раҳбари 2020 йил 24 январь куни Олий Мажлисга Мурожаатномасида бу ҳақда очиқ-ойдин гапирди ва тарихда биринчи марта камбағалликни қисқартиришни устувор вазифа сифатида белгилади. Шундан буёе камбағалликни қисқартириш бўйича тизимлар ишлар қилинмоқда.

Бу борада илғор хорижий тажриба ўрганилиб, камбағалликни қисқартиришга қаратилган миллий дастурлар ишлаб чиқилди. Масалан, “Ҳар бир оила – тадбиркор”, “Ёшлар – келажагимиз” дастурлари ҳамда “Темир дафтар”, “Аёллар дафтари”, “Ёшлар дафтари” каби манзилли дастурлар аҳолининг камбағал қатламини қўллаб-қувватлашда муҳим чоралар бўлди.

Жорий йил 11 сентябрь куни Президентимиз камбағалликни қисқартириш борасидаги ишларни янги босқичга олиб чиқиш юзасидан видеоселектор йиғилишини ўтказди.  

Унда берилган топшириқлар асосида энди мутасаддилар энг оғир маҳаллалардаги ночор оилаларга бориб, ижтимоий-иқтисодий аҳволини ўрганади, камбағалликдан чиқариш чораларини кўради. Давлатимиз раҳбари камбағалликка тушиш сабаблари ҳар хил экан, ечими ҳам алоҳида-алоҳида бўлиши кераклигини кўрсатиб ўтди.

Йиғилишда камбағалликни қисқартириш бўйича кейинги йиллар учун “Камбағалликдан фаровонлик сари” дастури тайёрланаётгани, унда еттита имконият ва масъулият тамойили асосида Ўзбекистоннинг навбатдаги янги ёндашувлари белгилаб берилиши маълум қилиниб, бундан буён камбағалликни қисқартириш умуммиллий ҳаракатга айланиши айтилганди. Бу борада мутасаддиларга ҳар бир маҳаллани тўлиқ хатловдан ўтказиб, улардаги “камбағал оилалар портрети”ни ишлаб чиқиш, камбағал оила бўйича индивидуал дастур яратиш, унда ҳар бир вазирликнинг вазифасини аниқ кўрсатиш каби вазифалар белгиланганди.

Шу каби вазифалар ижроси доирасида 23 сентябрда Президентимизнинг “Камбағалликдан фаровонлик сари” дастурини амалга ошириш бўйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тўғрисида”ги қарори қабул қилинди.

Қарор билан “Камбағалликдан фаровонлик сари” дастурини амалга ошириш бўйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар режаси ҳамда 2024–2025 йилларда аҳолини камбағалликдан чиқаришнинг йўналишлар ва ҳудудлар кесимидаги мақсадли кўрсаткичлари тасдиқланди.

Умуман, ҳужжатдан 2024 йил 1 ноябргача энг оғир аҳволдаги мингта маҳалланинг инфратузилмасини яхшилаш дастури, 1 декабргача эса тадбиркорлик фаолияти ҳамда аҳолининг барча қатламларига яшаш ва дам олиши учун қулай шарт-шароит яратиш мақсадида 2024–2025 йилларда туман ва шаҳарларни жадал комплекс ривожлантириш, жумладан, уларда камида биттадан маҳаллада “яшил маҳалла” лойиҳаларини амалга оширишни назарда тутувчи дастурлар тасдиқланиши кабилар ўрин олганки, бу шубҳасиз, ушбу йўналишдаги ишларни янги босқичга олиб чиқишга хизмат қилади.

Миллий қадриятларимиз билан чамбарчас боғланиб кетган муқаддас динимиз исломда ҳам инсон, шахс манфаати биринчи ўринга қўйилади. Зотан, ислом динининг асл моҳияти инсон манфаатларини қадрлаш, уни юксак мақомга олиб чиқишдир. Қуръони каримнинг қатор ўринларида бу умуминсоний юксак қадрият алоҳида таъкидланган. Ислом инсон учун лозим бўлган маънавий ва моддий манфаатлар уйғунлигини ўзида мужассам эта олган диндир. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Қуръони каримнинг “Исро” сурасида: “Батаҳқиқ, Биз бани Одамни азизу мукаррам қилиб қўйдик ва уларни қуруқлигу денгизда (улов-ла) кўтардик ҳамда уларни пок нарсалар ила ризқлантирдик ва уни Ўзимиз яратган кўп нарсалардан мутлақо афзал қилиб қўйдик” (70-оят), деган.

Камбағаллик ва бойлик ҳақида динимизда нима дейилган?

Кишиларда бойлик ва камбағаллик ҳақида бироз хато тушунча бор. У ҳам бўлса, бойликни Аллоҳ тарафидан берилган иззат-икром, Аллоҳ розилигининг аломати, деб эътиқод қиладилар.

Аксинча, камбағалликни Аллоҳ тарафидан хуш кўрмаганлик аломати, деб тасаввур қиладилар. Аслида ундай эмас. Аллоҳ таоло молу дунё, бойликни яхши кўрган бандасига ҳам, ёмон кўрган бандасига ҳам бераверади, шунингдек, яхшининг ҳам, ёмоннинг ҳам ризқини тор қилиб қўйиши мумкин. Бойлик Аллоҳ таоло тарафидан бўлган иззат-икром эмас, балки имтиҳон-синовдир, шунингдек, камбағаллик ҳам. Синовдан мақсад эса Аллоҳ таолога итоат: банда бой бўлса, шукр қилиб, бойликни Аллоҳ таоло кўрсатган йўлга сарфлайдими, йўқми? Ёки камбағал бўлса, сабр қиладими, йўқми?

Бойлик афзалми ёки фақирликми, деган саволга буюк мутакаллим, аҳли суннат вал жамоат раисларидан бири Абу Муин Насафий (р.ҳ.) “Баҳрул калом” асарида жавоб берган: Бойлик фақирликдан афзалдир.

Уламолар айтишганки, сабрли камбағал шукр қилувчи бойдан кўра яхшироқ. Фақиҳ Абул Лайс (р.ҳ.) мана шу фикрни олган. Олимлар сабрли камбағал инсоннинг бахил, исрофгар бойдан кўра яхшироқ эканига иттифоқ қилган.

Ризқ учун саъй-ҳаракат қилиш динимиз талаби

Уламолар: “Агар кишининг куч-қуввати бўлса, касб-кор қилиш унга рухсат, агар унинг қуввати бўлмаса, касб қилиш суннат, агар болалари ва оиласи бўлиб, уларга муҳтож бўладиган бўлса, касб-кор қилиш фарздир”, дейдилар.

Пайғамбар (с.а.в.)дан ривоят қилинган ҳадиси шариф ҳам бунга далолат қилади: “Кимки дунёни ҳалол ҳолда, тиланчиликдан сақланган, аҳли оиласига ҳаракат қилган, қўшнисига яхшилик истаган ҳолда талаб қилса, қиёмат кунида юзи худди тўлин ой кечасидаги Ой каби бўлиб келади. Кимки дунёни фахрланиш ва кўпайтириш мақсади билан талаб қилса, Аллоҳ таоло унга ғазабланган ҳолда йўлиқиб, қиёмат кунида маҳшаргоҳга келади”.

Президентимиз таъкидлаганидек, камбағалликни фақат пул тарқатиш, нафақа тўлаш билан ҳал қилиб бўлмайди. Бунинг учун камбағал оила аъзоларини ўқитиш, касбга ўргатиш ва иш билан таъминлаш жуда муҳим. Баъзида камбағалликка ишёқмаслик, дангасалик ҳам сабаб бўлиши мумкин. Бундай оилалар ёки фуқароларга давлат ва саховатпеша ҳомийлар томонидан бир-икки маротаба ёрдам берилиши мумкин.

Лекин “Қўлдан берганга қуш тўймас”, деган гап бор. Шу боис, яратилган имкониятдан тўлиқ фойдаланган ҳолда камбағал, кам таъминланган оилага пул эмас, балки пул топиш имконияти яратиб берилса, мақсадга мувофиқ бўлади. Бу ўша фуқаро учун ҳам, давлат ва жамият учун ҳам фойдалидир.

Аҳолини камбағалликдан чиқариш учун уларни иш билан таъминлаш, иш ўринларини яратиш, ер ажратиш чоралари кўрилмоқда. Ҳар бир киши ҳалол меҳнат қилса, албатта, Аллоҳ таоло унга ризқ ва барака беради. Шариатимизда ҳам мўминлар ҳалол, ўз касбидан ҳаёт кечиришга тарғиб қилинган. Ҳадиси шарифда бундай дейилади:

“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Одам боласи ейдиган таомдан Аллоҳга киши қўли билан касб қиладиганидан маҳбуброғи йўқдир. Албатта, биродарим Довуд қўли билан қилган касбидан ер эди”. 

Ислом дини меҳнат кишисини жуда юксак даражага кўтаради, ўз ризқини топиш учун қилган ҳаракатини ибодат қаторида ҳисоблайди. Имом Табароний ривоят қилган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким қўл меҳнатидан чарчаб кунни кеч қилса, уни гуноҳлари кечирилган ҳолда кеч қилибди”, деганлар.

Касб-ҳунарни қадрлаб, меҳнатни ҳаётий зарурат деб билишга чақирувчи таълимлардан бири сифатида Пайғамбаримиздан ривоят қилинган қуйидаги ҳадисни келтиришимиз мумкин.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига бир киши тиланчилик қилиб келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ундан сўрадилар: “Уйингда бирор нарсанг борми?” У жавоб берди: “Ҳа, бор. Баъзисини остимизга солиб, баъзисини кечаси устимизга ёпадиган ёпинчиғим ва сув ичадиган бир идишимиз бор”. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Икковини келтир!”. У киши айтган нарсаларни олиб келди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам келтирилган нарсаларни қўлларига олдилар ва саҳобалардан сўрадилар: “Буларни ким сотиб олади?” Саҳобалардан бири: “Мен уларни бир дирҳамга оламан”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир неча бор: “Ким бунинг устига зиёда қилади”, дедилар. Бошқа бир саҳоба: “Мен уларни икки дирҳамга оламан”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам икки нарсани саҳобага бердилар ва ундан икки дирҳамни олиб ансорийга узатар эканлар: “Бир дирҳамга овқат сотиб олиб, аҳли аёлингга олиб бор ва қолган бир дирҳамга болта сотиб ол-да, менга олиб кел”, деб амр қилдилар.

У одам буйруқни бажариб, болта сотиб олиб, ҳузурларига келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам муборак қўллари билан болтага соп ясадилар ва уни ансорийнинг қўлига бердилар-да: “Энди бориб ўтин йиғиб, уни сот, ўн беш кун сени кўрмайин”, дедилар. Ансорий шу кунлар ичида ўтин йиғиб, уни сотиб, ўн беш дирҳамга эга бўлди ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига келди. Шунда Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бу маблағнинг бир қисмига овқат харид қил, бир қисмига кийим-кечак сотиб ол”, дедилар. Сўнгра марҳамат қилиб айтдилар: “Бундай қилишинг сенга ярашади. Тиланчилик қилишинг қиёмат куни юзингда доғ бўлади”.

Ҳалол меҳнат инсонни дунё ва охиратда азиз ва мукаррам қилади, боқиманда бўлишдан сақлайди. Ҳалол меҳнат қилган инсон таъмадан йироқ бўлади, тинч ва осойишта ҳаёт кечиради.

Ислом дини ризқ инсоннинг тақдирида белгилангани, ундан зиёди бандага етиб келмаслигини таъкидласа-да, уни ҳалол, покиза йўл билан талаб қилишга, ризқ учун саъй-ҳаракат этишга буюради. Аллоҳ таоло: “Бас, намоз тугагандан сўнг ер юзи бўйлаб тарқалинг ва Аллоҳнинг фазлидан талаб қилинг ва Аллоҳни кўп эсланг, шоядки ютуққа эришсангиз”, деган (“Жума” сураси 10-оят). Ушбу оятда Аллоҳ таоло мусулмонларни ер юзида ҳалол йўл билан ризқ топишга тарғиб қилмоқда ва бу ишни Аллоҳнинг фазлидан талаб қилиш, деб номламоқда.

Меҳнатга лаёқатсизларга кўмак бериш зарурати

Ислом дини имкони бор кишиларни ишлашга, ўзи ва оиласи учун етарли даражада ризқ топишга буюради. Ишлашга имконияти йўқ, бисотида эҳтиёжини қоплайдиган маблағга эга бўлмаган кишиларга бой қариндошларини бириктириб қўяди ва уларга нафақа мажбуриятини юклайди. Лекин ҳамма камбағалнинг ҳам бой қариндоши бўлавермайди. Ислом дини бундай чорасизларни ҳам назардан четда қолдирмаган. Аллоҳ таоло бой кимсаларга мол-дунёларидан камбағаллар ҳақини беришга буюрган. У закот дейилади.

Закот камбағалликка қарши курашади, мусулмонлар ўртасидаги биродарлик муносабатларини яхшилайди, уларда сахийликни тарбиялайди, қалбни бахиллик ва хасисликдан тозалайди, мол-мулкни зиёда қилади ва турли кулфатлардан сақлайди. Аллоҳнинг марҳаматидан умид қилган ва одобнинг юқори чўққиларини эгалламоқчи бўлган ҳар бир мусулмон ўзига берилган неъматларни муҳтожлар билан бўлишишни билиши лозим. У ўзгаларга фойда келтириб, Аллоҳ таолонинг розилигига эришишга ҳаракат қилмоғи керак. Закот бериш миннатдорлик ва шукроналикни изҳор қилишдир. Бунинг учун Аллоҳ ўз неъматларини янада зиёда қилади.

Давлат, жамият ва инсонлар куч-қудратини камбағалликни кетказиш йўлида ишга солиб, ўзаро бирдамликда ҳаракат қилса, фақир ва муҳтожлар қолмайди. Жамият тинчлик, фаровонлик ва ўзаро бирдамликда яшайди. Шундай экан, Президентимизнинг қамбағалликни қисқартириш бўйича билдирган ташаббуслари атрофида бирлашиб, кам таъминланганларга кўмак кўрсатсак, уларнинг бахтли ва фаровон яшаши учун ҳиссамизни қўшсак, ўйлайманки, Аллоҳ таоло зиммамизга юклаган инсонийлик бурчимизни адо этган бўламиз. 

Зайниддин домла ЭШОНҚУЛОВ,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари

"Янги Ўзбекистон" газетасининг

2024 йил 25 сентябрь, 195-сонидан