29 Сентябр, 2024, 26 Рабиъул аввал, 1446
29 Сентябр, 2024, 26 Рабиъул аввал, 1446
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг муборак ҳадисларида жамият ҳаётининг энг дақиқ нуқталаригача қамраб олинган Ана шундай ҳадислардан бирида инсон табиатидаги иллатлардан бўлган бахиллик ва бадхулқликдир. Абу Саид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган: “Икки хислат мўминда жам бўлмайди: бахиллик ва бадхулқлик”, дейилган ҳадисни Имом Термизий “Сунан”ида келтирган. Бу бежиз эмас, албатта.
Ҳақиқатан, бу икки иллат мўминнинг табиатига ёт. Зеро, Қуръони карим оятларида ҳам, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадиси шарифларида ҳам мўминларнинг ғоят сахийлиги ҳамда хушхулқлиги қайта-қайта таъкидланган. Мутафаккир бобомиз Низомиддин Мир Алишер “Арбаъин” (“Қирқ ҳадис”) асарида мазкур ҳадисни шарҳлаган:
Мўъмин эрсанг, қилиб дуррингни нисор,
Эл била равшан ўл нечукким шамъ.
Негаким, Тенгри ҳеч мўъминда,
Бухлу бадхўйлуқни қилмади жамъ.
Навоий ҳазратлари биринчи мисрада мўминга хос фазилат ҳақида сўз юритар экан, сахийликни дур сочиш деб атаган. Шоир сахийлик ва яхшиликка шамни мисол келтириб, “Сен ҳам шамдек элга равшанлик тарат”, деган. Кейинги мисраларда эса Тангри ҳеч бир мўминда бахиллик ва ёмон хулқликни жамламади, дея юқоридаги ҳадис мазмунини келтирган. Демак, Алишер Навоий мазкур ҳадисни “Арбаин”га киритиш жараёнида Имом Термизийнинг “Сунан”идан фойдаланган ва ундаги ҳадисни бадиийлаштириб, мумтоз адабиётимиздаги гўзал қитъалардан бирини яратишга муваффақ бўлган.
“Сунани Термизий”га киритилган ҳадислардан яна бири шукр мавзусига бағишланган. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам ўз умматларини ҳамиша шукрга чорлаганлар ва унинг қандай амалга ошиши ҳақида ҳам чиройли ўгитлар берганлар. Шундай ўгитларидан бирида шукр, энг аввало, инсоннинг инсонга бўлган муносабатида вужудга келишини таъкидлаб, “Ким одамларга шукр қилмаса, Аллоҳ азза ва жаллага ҳам шукр қилмабди”, деганлар.
Дарҳақиқат, банданинг бир-бирига нисбатан шукр мақомида бўлиши, унинг Яратувчига нисбатан шукрини англатади. Масалан, бир ёстиққа бош қўйган эр ва хотиннинг бир-бирига шукри ўзига шундай жуфтни ато этган Аллоҳга бўлган шукрини англатади ва бундай оилада файзу барака, тинчлик-осойишталик қарор топади. Шунингдек, қўни-қўшнилар, раҳбар ва ходимлар, турли миллат вакиллари, мамлакатлар ўртасидаги ўзаро шукр ҳам аҳилликни, тинч-тотув яшашни, бирдамликни, тўкин-сочинлик ва фаровонликни, бағрикенгликни, тараққиётни вужудга келтиради.
Зеро, юртбошимиз Шавкат Мирзиёев “Имом Термизий таваллудининг 1200 йиллигини кенг нишонлаш тўғрисида”ги қарорида таъкидлаганидек: “...ёш авлоднинг маънавий-руҳий оламини бойитиш, уларнинг қалбида миллий ифтихор, Ватанга муҳаббат ва садоқат туйғусини янада кучайтириш”га қаратилган мазмун мужассам. Шунинг учун табиатан шокирлардан бўлган Алишер Навоий ҳазратлари бу ҳадисга ҳам эътибор қаратган ва уни ҳам шеърий йўлда жуда чиройли талқин этишга муваффақ бўлган:
Улки холиқға шукр дер, аввал
Шокир ўлмоқ керак халойиқдин.
Кимки, махлуқ шукрини демагай,
Демагай дағи шукр холиқдин.
Шоир таъкидлашича, Холиққа (Аллоҳга) шукр қилувчи, аввало халойиққа шукр қилмоғи керак. Зеро, махлуқ (яратилганлар)нинг шукрини қилмаганлар, Холиқнинг шукрини ҳам қилмайдилар.
Биз мазкур мақолада улуғ аллома Имом Термизий тафаккури уммонидан арзимас бир қатра ҳақида сўз юритдик ва баҳонада яна бир улуғ аждодимиз Алишер Навоий тафаккури хазинасига ҳам бирров кўз ташлаб ўтдик, аммо бу қатра ва бу инжулардан олам-олам маъно уқдикки, уларнинг ҳаммаси бутун оламларга раҳмат бўлиб келган улуғ Зот – Пайғамбаримиз Муҳаммад соллалоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадиси мубораклари шарофатидандир. Биз ёшларимиз онгига мазкур ҳадислар мазмунини, ҳақиқий мўминлик сифатларини қанча чуқур сингдирсак, уларнинг тафаккури шунчалар теранлашади, дунёқараши кенгаяди, Ватанга, элу юртга, қолаверса, бутун инсониятга бўлган меҳру муҳаббати ортади. Бунда, албатта, Имом Термизийдек улуғ алломаларимизнинг бебаҳо дурдоналари биз учун жуда катта аҳамият касб этади.
Алишер НАИМОВ,
Фарғона вилояти бош имом-хатиби ўринбосари,
Қувасой шаҳар бош имом-хатиби
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
«Субҳаналлоҳ» жумласи Аллоҳ таоло бандалари айтишини яхши кўрадиган зикрлардан ҳисобланади. Биз ҳар куни беш маҳал намоз ўқиганимизда ўттиз уч мартадан «Субҳаналлоҳ», «Алҳамдулиллаҳ» ва «Аллоҳу акбар» зикрларини айтамиз. Унинг қанчалик савобли иш эканидан хабардормиз. Аммо биз қуйида «Субҳаналлоҳ»нинг фазилати эмас, балки мазкур жумланинг ўзбек тилига таржима қилиниши ҳақида тўхталиб ўтамиз. Зеро, айтаётган зикрларимиз мукаммал бўлиши ва ибодатимизда ихлос ҳосил қила олишимиз учун зикрларнинг маъносини билиш талаб этилади.
«Субҳаналлоҳ» жумласи аслида арабча سَبْحًا – يَسْبَحُ – سَبَحَ сўзидан ясалган бўлиб, у луғатда «дарёда сузмоқ», «юлдузларнинг осмонда сузиб юриши» каби маъноларни ифодалайди. سُبْحَانَ сўзи эса, мазкур феълдан ясалган масдар (ҳаракат номи) ҳисобланади. سُبْحَانَ اللهِ жумласи қисқартирилган шакл бўлиб, у аслида أُسَبِّحُ اللهَ سُبْحَانًا أو تَسْبِيحًا шаклига эга.
Биздаги диний адабиётларнинг аксариятида «Субҳаналлоҳ» сўзи «Аллоҳни поклаб ёд этаман, Аллоҳни поклайман», деб ўгирилган. Мазкур жумлани бу тарзда таржима қилиш нотўғри. Чунки Аллоҳ азалий пок Зот, У бизнинг поклашимизга муҳтож эмас. Аллоҳнинг айбу нуқсондан Поклигининг ибтидоси ҳам, интиҳоси ҳам йўқ. У Зот бандалари «Субҳаналлоҳ» деганларидан сўнг Пок бўлган эмас ёки бандалар «Субҳаналлоҳ» демай қўйсалар У Зотнинг Поклигига путур етмайди.
Ҳадиси қудсийларнинг бирида бундай дейилган: «Эй бандаларим, сизлар Менинг зараримга (яъни, Менга зарар етказиш даражасига) ҳеч қачон ета олмайсизларки, Менга зарар берсангизлар! Менинг фойдамга ҳам асло ета олмайсизларки, Менга фойда берсангизлар!» Имом Муслим ривояти.
Аслида биз Аллоҳни поклаб ёд этмаймиз, балки Уни пок деб биламиз, ҳар қандай айбу нуқсондан холи эканини тан оламиз, эътироф этамиз, холос.
Яҳудийлар: «Узайр Аллоҳнинг ўғлидир», насронийлар эса «Масийҳ Аллоҳнинг ўғлидир» деган даъвони қилишди. Шунингдек, улар фаришталар Аллоҳнинг қизлари, Аллоҳ ўзига фарзанд тутди, деб нолойиқ гап-сўзларни тарқатдилар. Лекин бу билан Аллоҳнинг шаънига зиғирча доғ тушгани йўқ. Улар бу сўзлари билан Аллоҳ Поклигига путур етказолмайдилар. Шунингдек, мўминлар «Субҳаналлоҳ» дейиш билан Аллоҳни поклаган ҳам ҳисобланмайдилар. Улар «Субҳаналлоҳ» дейишлари билан Аллоҳнинг Поклик сифати зиёда бўлиб қолмайди. Бу ерда ҳамма нарса эътиқодга боғлиқ. Кофир ва мушрик кимсалар Аллоҳ шаънига нолойиқ гапларни айтадилар ва Аллоҳга шерик қиладилар. Уларнинг эътиқоди шундай. Мўминлар эса, Аллоҳни ҳар хил айб-камчилик ва нуқсонлардан Пок ва Улуғ Зот деб тан олдилар. Бандалар бундан ортиқ нарсага тоқат қила олмайдилар.
Шуни унутмайликки, «покламоқ» сўзи «аслида тоза бўлмаган», «кир босган, ифлосланган нарсани тозалаш»га нисбатан ишлатилади. Масалан, қўлингиз кир, уни поклаш учун сув билан яхшилаб ювиш лозим. Кийимни ҳам худди шундай тозаланади. Энди, бир ўйлаб кўринг, «тозаламоқ» ва «покламоқ» сўзини Аллоҳга нисбатан қўллаш қанчалик катта хато!
Араб тилида «бобут-тафъийл» вазнида ясалувчи сўзларнинг маъноларидан бири шуки, у «фаъала боби»даги феъл ифодалаган иш-ҳаракат ёки сифатни мавжуд деб ҳисоблаш ёки тан олишни билдиради. Масалан:
صَدَقَ – рост гапирмоқ, صَدَّقَ – рост гапирган (ёки ростгўй) деб тан олмоқ.
كَذَبَ – ёлғон гапирмоқ, كَذَّبَ – ёлғон гапирган демоқ ёки ёлғончига чиқармоқ.
Шунга ўхшаб سَبَّحَ феъли ҳам «покламоқ» эмас, балки «пок деб тан олмоқ» маъносини ифодалайди.
Араб тилидаги луғат китобларда, жумладан «Лисанул-ароб», «Ан-ниҳоя», «Мухторус сиҳоҳ» китобларида تَسْبِيحٌ сўзи التَّنْزِيهُ وَالتَّقْدِيسُ وَالتَّبْرِئَةُ مِنَ النَّقَائِصِ деб изоҳланган. Яъни, унинг маъноси «нуқсон ва камчиликлардан холи, пок деб тан олмоқ», «Аллоҳнинг Пок Зот эканини эътироф этмоқ»дир.
Бас, шундай экан, «Субҳаналлоҳ» жумласини ўзбек тилига таржима қилишда юқорида айтиб ўтилган муҳим ва нозик жиҳатлар эътиборга олинса, барчамиз Ўз Зоти ва сифатида Тенгсиз ва Улуғ бўлган Аллоҳ таолонинг шаънига тўғри келмайдиган сўзларни айтишдан сақланган бўламиз.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 