06 Май, 2025, 8 Зулқаъда, 1446
06 Май, 2025, 8 Зулқаъда, 1446
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
«Совчилик» дегани муайян бир аёл ёки қизга уйланиш истагини унинг ўзига ёки валийсига билдиришдир. Аслида, аёл кишининг ўзи ёки яқинлари томонидан куёвнинг ўзига ёки унинг оила тарафига совчилик қилиниши ҳам мумкин.
Бу билдириш уйланмоқчи кишининг ўзи ёки унинг вакили томонидан бўлиши мумкин. Шунингдек, совчиликни никоҳи исталган шахсга ёки унинг ишбошиларидан бирига билдириш ҳам мумкин.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳафса онамизга уйланганларида у кишининг оталари Умар розияллоҳу анҳуга совчилик қилганлар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Умму Салама розияллоҳу анҳога уйланганларида у кишининг ўзларига совчилик қилганлар.
Фазийлатли кишиларга аёлнинг ўзи, ота-онаси ёки ишбошиларидан бири совчилик қилиши жоиз.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига баъзи аёллар келиб, ўзини никоҳлаб олишларини сўраганлар.
عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: كُنَّا عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَجَاءَتْهُ امْرَأَةٌ تَعْرِضُ نَفْسَهَا عَلَيْهِ فَخَفَّضَ فِيهَا النَّظَرَ وَرَفَعَهُ. رَوَاهُ الْخَمْسَةُ. وَفِي رِوَايَةٍ: قَالَ أَنَسٌ: إِنَّ امْرَأَةً عَرَضَتْ نَفْسَهَا عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَضَحِكَتِ ابْنَةُ أَنَسٍ، فَقَالَتْ: مَا كَانَ أَقَلَّ حَيَاءَهَا فَقَالَ أَنَسٌ: هِيَ خَيْرٌ مِنْكِ عَرَضَتْ نَفْسَهَا عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم.
Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: "Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида эдик. Бир аёл келиб, у кишига ўзини тақдим қилди. У зот унга бошдан-оёқ назар солиб қарадилар" (Бешовлари ривоят қилганлар).
Бошқа бир ривоятда: Анас: «Бир аёл ўзини Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга тақдим қилди», деди.
Анаснинг қизи кулиб: «Мунча ҳам ҳаёси оз экан!», деди. Шунда Анас: «У сендан яхшироқ. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ўзини тақдим қилди», деди.
عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: تَأَيَّمَتْ حَفْصَةُ مِنْ خُنَيْسِ بْنِ حُذَافَةَ السَّهْمِيِّ، وَكَانَ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم تُوُفِّيَ بِالْمَدِينَةِ، فَقَالَ عُمَرُ: عَرَضْتُ حَفْصَةَ عَلَى عُثْمَانَ، فَقَالَ: سَأَنْظُرُ فِي أَمْرِي، فَلَبِثْتُ لَيَالِيَ ثُمَّ لَقِيَنِي، فَقَالَ: قَدْ بَدَا لِي أَلَّا أَتَزَوَّجَ يَوْمِي هَذَا. فَلَقِيتُ أَبَا بَكْرٍ الصِّدِّيقَ فَقُلْتُ: إِنْ شِئْتَ زَوَّجْتُكَ حَفْصَةََ، فَصَمَتَ أَبُو بَكْرٍ، وَكُنْتُ أَوْجَدَ عَلَيهِ مِنِّي عَلَى عُثْمَانَ، فَلَبِثْتُ لَيَالِيَ، ثُمَّ خَطَبَهَا رَسُولُ اللهِ، فَأَنْكَحْتُهَا إِيَّاهُ، فَلَقِيَنِي أَبُو بَكْرٍ فَقَالَ: لَعَلَّكَ وَجَدْتَ عَلَيَّ حِينَ عَرَضْتَ عَلَيَّ حَفْصَةَ فَلَمْ أَرْجِعْ إِلَيْكَ شَيْئًا، قَالَ عُمَرُ: قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ أَبُو بَكْرٍ: إِنَّهُ لَمْ يَمْنَعْنِي أَنْ أَرْجِعَ إِلَيْكَ فِيمَا عَرَضْتَ عَلَيَّ إِلَّا أَنِّي كُنْتُ عَلِمْتُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَدْ ذَكَرَهَا، فَلَمْ أَكُنْ لِأُفْشِيَ سِرَّ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَلَوْ تَرَكَهَا قَبِلْتُهَا. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ.
Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Ҳафса Хунайс ибн Ҳузафа ас-Саҳмийдан бева қолди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларидан бўлиб, Мадинада вафот этган эди. Бас, Умар айтди: «Ҳафсани Усмонга тақдим қилдим. У «Ўйлаб кўрай-чи», деди. Бир неча кун кутдим. Сўнг у менга учраб, «Ҳозирги кунда уйланмай турганим маъқулга ўхшайди», деди.
Абу Бакр Сиддиққа учраб, «Хоҳласанг, сенга Ҳафсани никоҳлаб бераман», дедим. Абу Бакр индамади. Ўшанда ундан Усмондан аччиғим чиққанидан кўра кўпроқ аччиғим чиқди. Бир неча кун турганимдан сўнг унга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам совчи бўлдилар ва мен уни у зотга никоҳлаб бердим. Сўнгра Абу Бакр менга учраб:
«Ҳафсани менга тақдим қилганингда, мен эса сенга жавоб бермаганимда, аччиғинг чиққан бўлса керак?» деди.
«Ҳа», дедим.
«Мени сенга жавоб беришдан фақат Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уни зикр қилганларини эшитганим ман қилди, холос. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сирларини фош қилишим мумкин эмас эди. У зот тарк қилганларида, уни қабул қилар эдим», деди Абу Бакр».
Бухорий ривоят қилган.
Бизнинг шароитимизда, одатда, совчилик йигитнинг ота-онаси ёки улар тайинлаган кишилар томонидан келинликка номзоднинг ота-онасига ёки оила аъзоларига қилинади.
Айтайлик, мазкур иш содир бўлди. Эркак томондан аёл-қиз томонга совчилик қилинди. Энди аёл-қиз тараф муносиб куёв танлаш мажбуриятида қолади. Албатта, улар ҳам бу танлашда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кўрсатма ва тавсияларига амал қилсалар, жуда ҳам яхши бўлади ва бундай ўта нозик, умр савдоси бўлган ишда энг тўғри йўл тутган бўладилар.
"Бахтиёр оила" китобидан
Қуръон фақат қироат қилиш учун эмас, балки уч мақсадда нозил бўлган:
Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳ Қуръоннинг баракасига мушарраф бўлиш учун нималар қилиш кераклиги ҳақида бундай ёзади: “Аллоҳ таоло Қуръонни “муборак”, яъни баракали китоб деб номлаган. Чунки Қуръонга эргашган, уни маҳкам ушлаб, кўрсатмаларига амал қилган банда одамларнинг кўзлари ва қалбларида муҳтарам ва шарафли инсонга айланади. Барака шудир! Инсон барака билан барча яхшиликларга эга бўлади! Зиёдалашиш ва ўсишда бардавом бўлади! Бунинг учун, албатта, Қуръонни тадаббур қилиш, яъни банда ўзи учун зарарли ва фойдали нарсаларни ҳамда бажариш ва сақланиш лозим бўлган ишларни таниб олиши даркор”.
Маълумки, Қуръони карим араб тилида бўлиб, унинг маъноларини тушуниш ва тадаббур қилишга ҳамманинг ҳам қурби етмайди. Бундай вазиятларда қандай йўл тутиш кераклиги ҳақида Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳ қуйидаги кўрсатмаларни беради: “Қуръонни тадаббур қилиш ҳаким (донишманд) ва аҳли басар (олим)ларнинг иши бўлиб, авом халқнинг бунда насибаси йўқдир. Авом халқ мазкур икки тоифа тушунтириб берган нарсаларга эршгашишлари ва уларга иқтидо қилишлари шартдир”.
“Қалби бор одам, яъни тааммул ва тафаккур қилган банда Қуръондан ибрат олади. Бу оятларда ақл киноя тарзда қалб деб номланган. Чунки олимлар ақл борасида ихтилоф қилганлар. Баъзи олимлар қалб ақлнинг ўрни десалар, айримлари ақл бошда жойлашган, лекин унинг нури қалбга етиб боради ва қалб ақл воситасида ғайбий нарсаларни кўра бошлайди, деганлар. Шунинг учун ҳам баъзи оятларда ақл киноя тарзда қалб деб аталган. Зеро, иккисининг орасида боғлиқлик мавжуд бўлиб, бу тарзда ишлатилиши луғатда кенг тарқалаган.
Шунингдек, ваъз-насиҳатни қалби ҳозир бўлган ҳолда тинглаганлар ҳам Қуръондан ибрат оладилар. Илм ҳосил бўлиши ва тушунишнинг асосий икки омили Қуръони каримда ўз исботини топган. Биринчиси тафаккур ва тадаббур қилиш орқали, иккинчиси эса қалби ҳозир бўлган ҳолда жон қулоғи билан тинглаш натижасида ҳосил бўлади. Кимда шу икки ҳислат топилса, ақл – қалби билан яхши-ёмонни ажрата олади. Аллоҳ билгувчироқдир!”
“Қўрқинч ва азоб ҳақидаги оятлар тиловат қилинганда Аллоҳдан қўрқадиган банданинг тери титраб кетади, раҳмат оятлари ўқилганда эса, қалби ва терилари мулойимлашади. Аллоҳдан қўрқадиган банда ҳар қандай оятни ўқиса ҳам, бадани титраб, қалби таскин топади”.
Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳ Қуръонни тинглаб йиғлаш мўътадил ҳолда бўлиши кераклигини қуйидагича ифодалайди: “Қатода раҳимаҳуллоҳ бу ҳақда бундай деган: “Иймони мустаҳкам бандаларнинг баданлари титраб, кўзлари йиғлайди ва қалблари Қуръон билан хотиржам бўлади. Аммо бидъатчиларга ўхшаб, ақлларидан озиб, хушларини йўқотмайдилар”.
Дарҳақиқат, қасамки, бу умматнинг орасида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, У зотнинг суҳбати учун Аллоҳ танлаб олган саҳобалар ва уларнинг шогирдларидан-да билимлироқ кимса йўқ! Мазкур салафи солиҳлар Қуръон ўқилганда ақлдан мосуво бўлиб, бехуш бўлишни бидъат санаганлар”.
“Инсон танасига турли офат ва касалликлар хавф солгани каби динга ҳам офат ва зарарли дардлар раҳна солиб, унга талофат етказиш ва уни ҳалокатга дучор қилишга ҳаракат қилади. Аллоҳ таоло танамизни офат ва касалликлардан сақлаш учун дори-дармонларни яратиб қўйган. Дин офати ва иллатларига эса Қуръонни шифо қилиб қўйган! Шунинг учун ҳам Қуръон мазкур оятда қалб – садрлардаги касалликларга шифо ва панд-насиҳат деб зикр қилинган. Зеро, Қуръон қотган қалбни юмшатади, қуриган кўзларни ёшга тўлдиради ва қоронғу садр – дилни нурга тўлдиради”.
“Қуръони карим дунёда шифо истаганлар учун шифо ва унга амал қилганлар учун раҳматдир. Қуръондан юз ўгирган ва уни менсимаганлар учун эса ҳақиқатни кўра олмаслик, зарар ва зулматдир. Қуръонга таъзим ва ҳурмат назари билан қараганлар эса шифо топадилар. Инсон одатда кўз нури ва ҳаводаги нурнинг бирлашиши натижасида бирор нарсани кўра олади. Агар инсоннинг кўзи кўр бўлса, ҳаводаги нур қанчалик ёрқин бўлмасин, ҳеч нарсани кўра олмайди.
Шунингдек, кўз нури қанчалик ўткир бўлмасин, ҳавони зулмат қоплаган бўлса, инсон ҳеч нарсани кўра олмайди. Ҳудди шу каби, қалбида куфр, шубҳа ва шикр бўлган инсон Қуръон нури ва унинг шифосини кўра олмайди. Чунки қалбини зулмат қоплаган бўлади. Қалбида имон нури бўлган мўмин эса, Қуръоннинг нури ва шифосини кўришга қодирдир. Дори-дармонлар ҳам шунга ўхшайди. Улар қанчалик фойдали бўлмасин, инсон табиатига мос келмаса, шифо ҳосил бўлмайди, аксинча, зарар бўлади. Қуръон ҳам ҳудди шундай! У ўзи шифо ва раҳмат бўлса ҳам, қалби куфр ва ширк билан кирланган инсонларга шифо бўлмайди, аксинча, хасрат-надомат ва зулмат бўлади!”
“Қуръон дин ва инсон жонига зарарли бўлган барча касаллик ва дардларга шифодир”.
Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳ хушуъ билан тиловат қилишни қуйидагича таърифлайди: “Хушуъ Аллоҳдан қўрқиш натижасида пайдо бўлган хавфнинг таъсири бўлиб, юз ва бошқа барча аъзоларда зоҳир бўлади. Шунинг учун ҳам баъзи олимлар: “Намоздаги хушуъ намоз ўқиётган банда ўнг ва чап тарафида турганларни танимаслигидир. Чунки ёнида турган одамни таниш тиловат қилаётган оятни тушунишга халал беради”, деганлар.
Манба: Абу Мансур Мотуридий. Таъвилот Аҳл ас-сунна. – Байрут: Муассаса ар-рисала, 2004.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 