28 Декабр, 2024, 27 Жумадул сони, 1446
28 Декабр, 2024, 27 Жумадул сони, 1446
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
«Фиқҳ» сўзи «фаҳмлаш», «англаш» деган маънони билдиради. Бу ерда «фаҳм» сўзи жуда муҳим, чунки юқорида айтиб ўтганимиздек, Аҳли суннани бошқалардан ажратиб турган жиҳат – бу фаҳмдир. Салафлар Қуръон ва Суннат билан бирга, бизга Қуръон ва Суннатни фаҳмлашни ҳам етказишган. Демак, бизнинг устунлигимиз фаҳмлашда, тўғри фаҳмлашдадир. Кейинроқ фаҳмнинг нималиги ҳақида батафсил гаплашамиз.
Фиқҳ – бу фаҳмлаш дегани, лекин бу фаҳмлаш «фиқҳ» сўзининг луғавий маъносигина эмас, балки айнан далилларни чуқур ва теран англаш деганидир. Бунинг моҳиятини дарслар давомида тушуниб борамиз. Биз фиқҳ мактабларининг фаҳмини, илмнинг фаҳмини ва якка шахсларнинг фаҳмини ўрганиб ўтдик. Динни, Қуръон ва Суннатни тушуниш қанчалик муҳим? Демак, фаҳм деганда, мана шуни тушунамиз. Биринчи тўхталмоқчи бўлганимиз мана шу нуқтадир.
Фиқҳнинг истилоҳий маъносига келсак, унинг қуйидагича машҳур таърифи бор: «Фиқҳ – бу шариатнинг тафсилий далиллардан чиқариб олинган амалий ҳукмлари ҳақидаги илмдир». Мана шу умумий таърифдир. Бу таърифга қисқача тўхталамиз, ҳамма биладиган гапларни такрор айтиб ўтирмаймиз. Маълумотимиз фан доктори даражасидаги одамлар учун ҳам манфаатли бўлиши учун таърифларни қўшимча сифатида айтиб ўтамиз, холос.
Юқорида айтганимиздек, тўғри йўлдан оғишнинг сабаби нотўғри фаҳмлашдир. Мана шуни баён қилиш учун аввал ҳамма биладиган таърифларни айтиб ўтиш керак бўлади. Уларни сизларга ўргатиш учун эмас, балки бу борадаги қўшимча маълумотларни келтириш учун зикр қилиб ўтамиз.
Демак, фиқҳ шариатнинг тафсилий далиллардан чиқариб олинган амалий ҳукмлари ҳақидаги илм экан. Илм эса бир нарсанинг воқеликка мувофиқ келишидир. Фиқҳ мана шу ҳукмлар илмидир. Шунинг учун ҳам бизнинг баҳсимиз муайян зотлар ҳақида эмас, илм ҳақида бўлади. Фиқҳ шаръий амаллар ҳақидаги илмдир, ақлий илмлар ҳақидаги эмас. У амалий ҳукмлар ҳақидаги илмдир. Шаръий илмлар ақоид, фиқҳ ва тарбияни ўз ичига олса, бизнинг мавзу буларнинг ичидан фақатгина амалий ҳукм бўлмиш фиқҳ илми ҳақида бўлади. Бу илм Қуръон ва Суннатдан олинган, Қуръон ва Суннатдан чиқариб олинган. «Тафсилий далиллардан» дегани шуки, масалан, «Намозни адо этинглар» деган оят тафсилий далил бўлади, ундан чиқариб олинадиган ҳукм намознинг фарзлиги бўлади. Демак, тафсилий далил муайян бир ҳукмга хос далилдир.
Келтирилган бу таърифимиз усул уламоларининг таърифидир. Бу таъриф бизга ҳукмни Қуръон ва Суннатдан қандай қилиб чиқариб олиш ҳақида умумий тушунча беради. Усул уламолари фиқҳга «илм» деб таъриф беришяпти. Нима учун? Усул илми нимани ўрганади? Усул ҳукмларни Қуръон ва Суннатдан қандай қилиб чиқариб олишни ўргатади. Шунинг учун таърифда: «Тафсилий далиллардан чиқариб олинган», деб айтиляпти. Демак, ҳар бир фиқҳий ҳукмнинг далили бўлади. Усул уламолари томонидан бундай таъриф берилишининг сабаби шуки, бу фан ҳукмларни Қуръон ва Суннатдан қандай чиқариб олишни ўрганади.
«Ҳанафий мазҳабига теран нигоҳ» китобидан
Дунё илм-фан ривожида Ислом маърифати ва маданиятининг ўрни беқиёсдир. Кўплаб алломалар ва уламоларнинг маънавий-илмий асарлари ўз давридан ҳозирги вақтгача аҳамиятини йўқотмасдан илм-фан тараққиётига муҳим манба сифатида эътироф этиб келинмоқда. Умумжаҳон эъзозлаган олимлар ва уламолар Боғдод, Дамашқ, Самарканд, Бухоро, Гранада ва Триполи каби шаҳарларда яшаб ижод қилганлар. Улар: Имом Бухорий, Имом Термизий, Имом Доримий, Имом Мотуридий, Маҳмуд Замаҳшарий каби уламолар динимиз ривожига ҳисса қўшган. Аббосийлар давридан бошлаб Триполи шаҳри мана бир неча асрдирки илм-фан маркази бўлиб қолмоқда. Фотимийлар даврида эса Триполи шаҳри пойтахт бўлди. Ҳалифа Ибн Аммор Триполини илм марказига айлантирди ва ўз даврининг энг йирик кутубхоналаридан бири очилди. Манбаларга кўра унда юз минг жилд китоб мавжуд эди. Унинг даврида олимлар, уламолар ва ёзувчилар улуғланган. Уларга ғамхўрлик қилинган ва алоҳида ҳалифа эътирофида бўлишган.
Ҳозирги кунда ҳам Триполида нуфузли халқаро ташкилотлар, университетлар, кутубхоналар ва илмий тадқиқот марказлари фаолият юритиб келмоқда. Шаҳар уламолар, олимлар, тадқиқотчилар ва талабалар билан гавжум. Пойтахтнинг ўзида 100 дан кўп нуфузли университетлар мавжуд. Триполи университети эса ўзида ҳам диний ва дунёвий илмларни жамлагани билан бошқа университетлардан ажралиб туради. Ушбу даргоҳ “200 нуфузли Ислом университетлари” рўйхатига киритилган. Триполи университети 1957 йилда ташкил этилган бўлиб, ҳозирги кунда 70 000 дан ортиқ талабалар бу даргоҳда таълим олиб келишмоқда. У турли йўналишдаги 20 та коллежни бирлаштиради. Исломшунослик, Илоҳият, Фиқҳ, Ҳуқуқшунослик, Тиббиёт, Хорижий тиллар ва Иқтисодиёт каби факультетлардан ташкил топган. Триполи университети динимиз қадриятлари доирасида ривожланишни ва илмий тадқиқотларни қўлловчи таълим муассасасидир. Университетнинг мақсади талабаларга Ислом дини ва ахкомлари асосида илмий ва ахлоқий таълим бериш ва турли дунёвий билимларни ўргатишдир. Триполи университетининг ўзига ҳос жихати шундаки ҳар бир талаба молиявий саводхонлик ва тадбиркорликни ўрганиши шарт. Тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи талабалар университет томонидан рағбатлантирилади.
Исломшунослик йўналиши талабалари ўқув дастури давомида Қурони каримни тўлиқ ёд олиши, шариат асосларини ўрганиши, Ислом тарихи, Ҳадис илми, Мерос тақсимоти, оғзаки ва ёзма нутқ санъати каби фанларни ўзлаштириши талаб қилинади. Исломнинг соф фитратини намойиш этиш, илм олиш ва уни улашиш ушбу йўналиш факультетининг мақсадидир. Адашган оқимлар ва экстремистик қарашдаги гуруҳларни Қурон ва ҳадис орқали эзгу йўлга чорлаш уларнинг вазифасидир.
Триполи университетида 3450 та илмий нашр фаолият кўрсатади. Уларда талабаларнинг илмий ишлари, амалиёт ва тадқиқотлар натижалари келтирилган. Мисол тариқасида, “Ислом таълимини ўрганишда Қуръони Каримнинг таъсири”, Aҳмад Aбдул Салам Aбу Мозириқнинг “Иршод ал-Ҳирон” китоби ҳақида, Шайх Aбу Aбдуллоҳ Муҳаммад бин Aли ал-Хорубийнинг “Риёд ал-Aзҳар” ва “Сирлар хазинаси”нинг лингвистик талқини каби илмий изланишлар ва мақолалар нашрлар орқали кенг оммага бериб борилади.
Шоҳруҳ УБАЙДУЛЛОҲ
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 