26 Апрел, 2025, 28 Шаввол, 1446
26 Апрел, 2025, 28 Шаввол, 1446
«Рамазон ойи – одамлар учун ҳидоят ва тўғри йўл ҳамда ажрим этувчи ҳужжатлардан иборат Қуръон нозил қилинган ойдир. Бас, сизлардан ким бу ойда ҳозир бўлса, рўзасини тутсин. Кимки бемор ёки сафарда бўлса, саноғи бошқа кунлардандир. Аллоҳ сизларга осонликни истайди, оғирликни хоҳламайди. Бу – ҳисобни тўлдиришингиз ҳамда ҳидоятга бошлагани учун Аллоҳга такбир айтишингиз ва шукр қилишингиз учундир» (Бақара сураси, 185-оят).
“Рамазон” сўзи араб тилида қаттиқ чанқаш ёки иссиқ сабабли ҳовур кўтарилишини англатади. Рамазон қаттиқ иссиқлик бўлган даврга тўғри келгани учун шундай номланган.
Рамазон ойи нафақат Қуръони карим, балки бошқа илоҳий китоб ва саҳифалар туширилган ой сифатида ҳам алоҳида аҳамиятга эга. Восила ибн Асқаъ розияллоҳу анҳудан қилинган ривоятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Иброҳим алайҳиссаломнинг саҳифалари Рамазоннинг биринчи кечасида, Таврот олтинчи кунида, Инжил ўн учинчи кунида, Қуръон эса, йигирма тўртинчи кунида нозил қилинган”, дедилар (Имом Аҳмад ривояти). Тарихчиларнинг айтишича, Рамазон ойининг рўзасини биринчи бўлиб Нуҳ алайҳиссалом кемадан қуруқликка тушганларидан кейин тутганлар. Мужоҳид раҳимаҳуллоҳ: “Рамазон рўзаси Нуҳ алайҳиссаломдан аввалги умматларга ҳам фарз қилинган”, дейди. Аллоҳ Рамазон ойининг рўзасини, яъни бу ойнинг ҳилоли муддатича (бир ой) рўза тутишни фарз қилди. Шу сабабли “шаҳру” – “ой” деб номланган. Ҳадисда ҳам: “Агар сизларга шаҳр (янги ой) кўринмай қолса...” дейилган. Янги ойни кўриш қийин бўлган ҳолатларда Шаъбон ойини 30 кунга тўлдириш, шунингдек, Рамазон ойини ҳам 30 кунга тўлдириш буюрилган. Бу эса ибодатни аниқлик билан бошлаб, аниқлик билан тугатиш кераклигини англатади.
“Қуръон нозил қилинган ойдир”. Бу оят Аллоҳ таолонинг қуйидаги сўзларини баён қилади: «Ҳо, Мим. Аниқ Китоб (Қуръон) билан қасамёд этурманки, албатта, Биз уни муборак кечада нозил қилдик. Дарҳақиқат, Биз огоҳлантирувчидирмиз» (Духон сураси, 1–3-оятлар). Яъни, Қадр кечасида: «Биз уни Қадр кечасида нозил қилдик» (Қадр сураси, 1-оят). Жумҳур уламолар фикрига кўра, Қуръони карим Лавҳул маҳфуздан Қадр кечасида тўлиғича дунё осмонидаги “Байтул Изза” (Иззат уйи)га туширилган. Шундан сўнг Жаброил алайҳиссалом уни Аллоҳнинг амри ила 23 йил давомида амр ва қайтариқлар, сабаблар тақозосига кўра оятма-оят, қисмма-қисм Пайғамбар алайҳиссаломга нозил қилган.
“Одамлар учун ҳидоят”. Ҳидоят бу – йўл-йўриқ кўрсатиш ва тушунтириш. Яъни, Қуръони карим бутун мазмуни билан – муҳкам ва муташобеҳ, носих ва мансух оятлари билан ҳидоятдир. “ва тўғри йўл” деб хосланиши оятларнинг янада шарафлантирилиши учундир. Бунда ҳалол ва ҳаром, насиҳат ва ҳукмлар назарда тутилади. “ҳамда ажрим этувчи ҳужжатлардан иборат” – ҳақ билан ботилни ажратувчи, яъни ҳақиқат ва ёлғон ўртасини фарқловчи воситадир. “Бас, сизлардан ким бу ойда ҳозир бўлса, рўзасини тутсин. Кимки бемор ёки сафарда бўлса, саноғи бошқа кунлардандир”. Ҳазрат Али, Ибн Аббос, Сувайд ибн Ғофала ва Ойша розияллоҳу анҳум фикрига кўра, Рамазон ойини ўз юртида ва аҳли орасида кутиб олган киши унинг баъзи кунларида сафарга чиқса ҳам рўзани тўлиқ тутиши лозим. Аммо Рамазон ойини сафарда қаршилаган киши рўза тутмай, кейин қазо тутиб бериши мумкин. Жумҳур уламолар фикрига кўра, ким ойнинг боши ва охирида ўз юртида ҳозир бўлса, рўза тутади. Сафарга чиқса, рўзасини очиши мумкин. Биринчи жамоанинг фикрини қуйидаги ҳолатларга йўйиш мумкин:
– фазилатли ва солиҳ дўстлар ни зиёрат қилиш каби мандуб сафарлар;
– заруратдан ортиқча ризқ тала бидаги мубоҳ сафар.
Аммо зарур ризқ топиш каби вожиб сафарларда рўза тутмасликка рухсат берилади. Гарчи у ойни ўз юртида бошлаб, баъзисини рўза билан ўтказган бўлса ҳам. “Аллоҳ сизларга осонликни истайди, оғирликни хоҳламайди”. Мужоҳид ва Заҳҳокнинг фикрига кўра, «енгиллик» сафарда рўзани очишдир, “машаққат” эса сафарда рўза тутишдир. Аммо ушбу лафзнинг умумийлигига кўра, енгиллик диннинг барча ишларига тааллуқлидир. Зеро, бошқа бир оятда: «Аллоҳ сизларга динда ҳеч бир машаққатни юкламади», деб марҳамат қилинган (Ҳаж сураси, 78-оят). Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Аллоҳнинг дини осондир”, “Осонлаштиринглар, қийинлаштирманглар”, дея марҳамат қилганлар. “Бу – ҳисобни тўлдиришингиз ҳамда ҳидоятга бошлагани учун Аллоҳга такбир айтишингиз ва шукр қилишингиз учундир”. Бу оятнинг икки хил таъвили бор: биринчиси, ким сафар ёки касаллик сабабли рўза тутолмаса, кейинроқ қазосини тутиб, унинг ададини тўлдиради. Иккинчиси, Рамазон ойи йигирма тўққиз ё ўттиз кун бўладими, ана шу саноқ назарда тутилган. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ой йигирма тўққиз кун бўлади”, деганлар (Имом Абу Довуд ривояти). Бу ривоят “Рамазон ва Зулҳижжа ойлари ўттиз кундан кам бўлмайди” деган хабарни рад этади. Яъни, баъзи йилда йигирма тўққиз кун бўлиши ҳам мумкин. Жумҳур уламолар: “Бу ойлар (Рамазон ва Зулҳижжа) ўттиз кун ёки йигирма тўққиз кун бўлишидан қатъи назар, унинг ажр-мукофоти ва гуноҳларнинг кечирилиши жиҳатидан камаймайди”, дейишган.
Манбалар асосида
Азизбек ХОЛНАЗАРОВ тайёрлади.
"Ислом нури" газетасининг 3-сонидан.
Кейинги йилларда мамлакатимизда фуқароларнинг виждон эркинлигини таъминлаш, диний-маърифий соҳани замон талаблари асосида ислоҳ қилиш, диний бағрикенглик ва ижтимоий барқарорликни мустаҳкамлашга йўналтирилган кенг қамровли чора-тадбирлар амалга оширилмоқда.
Айниқса, диний соҳада давлат сиёсатининг такомиллашуви, фуқароларнинг диний эътиқод эркинлигининг кафолатланиши ва диний соҳага оид масалаларнинг ҳуқуқий асосда ҳал этилиши борасида туб бурилиш юз бермоқда. Бу борада Президентимиз Шавкат Мирзиёев раҳбарлигида илгари сурилган консептуал ёндашувлар нафақат мамлакат ичида, балки халқаро майдонда ҳам эътироф этилмоқда.
Хусусан, куни кеча имзоланган "Фуқароларнинг виждон эркинлиги ҳуқуқи кафолатларини янада мустаҳкамлаш ҳамда диний-маърифий соҳадаги ислоҳотларни янги босқичга олиб чиқиш чора-тадбирлари тўғрисида"ги Президент фармони мамлакатда ушбу йўналишдаги ислоҳотларни тизимли равишда янги босқичга кўтаришга қаратилган муҳим норматив-ҳуқуқий ҳужжат ҳисобланади.
Мазкур фармон орқали давлат-дин муносабатларининг очиқлиги, шаффофлиги, диний ташкилотларнинг ҳуқуқий мақомини мустаҳкамлаш, шунингдек, диний-маърифий фаолиятни илмийлик, миллий ва умуминсоний қадриятлар асосида ташкил этиш каби устувор вазифалар белгилаб берилди.
Бу фармон нафақат диний соҳада фаолият юритаётган мутасаддилар, балки кенг жамоатчилик, илмий доиралар, халқаро экспертлар томонидан ҳам ижобий баҳоланиб, Ўзбекистоннинг инсон ҳуқуқлари, хусусан, виждон эркинлиги бўйича ўз зиммасига олган мажбуриятларни амалда рўёбга чиқаришга интилаётганини яққол намоён этди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017-йил 23-июндаги қарори билан Тошкент шаҳрида Ўзбекистон ислом сивилизатсияси маркази ташкил этилган эди.
Бугунги дунё манзарасида диний экстремизм ва терроризм таҳдиди кучайиб бораётгани кузатилмоқда. Бу ҳолат кўплаб жамиятларда тинчлик ва барқарорликка таҳдид солмоқда. Радикализм ва экстремизмнинг асосий сабабларидан бири диний саводсизликдир.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2021-йил 21-апрелдаги "Диний-маърифий соҳа фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида"ги фармонида "Жаҳолатга қарши маърифат" улуғвор ғоя асосида диннинг асл инсонпарварлик моҳиятини, эзгулик, тинчлик ва инсонийлик каби фазилатлар азалий қадриятларимиз ифодаси эканлигини кенг ёритиш ва бу соҳадаги илмий-маърифий фаолиятни жадал ташкил этиш, ислом ва жаҳон сивилизатсиясига бебаҳо ҳисса қўшган аждодларимизнинг бой маданий меросини чуқур ўрганиш асосида ёшларнинг онгу тафаккурини шакллантириш, жамиятда бағрикенглик, ўзаро ҳурмат, меҳр-оқибат, тинчлик ва тотувликни, ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини таъминлашда диний-маърифий соҳа вакилларининг дахлдорлик ҳисси ва иштирокини янада ошириш каби масалалар асосий ўринни эгаллаган.
Жумладан, фармонда Ўзбекистон халқаро ислом академиясининг "Ўзбекистон халқаро исломшунослик академияси" сифатида қайта номланиши, академиянинг ҳуқуқларини аниқ белгиланиши ва шу каби соҳага оид барча ислоҳотлар ҳаммани бирфек қувонтирди. Бу ҳақида ҳужжатда шундай дейилади:
Олий таълим, фан ва инноватсиялар вазирлиги ҳамда Қўмитанинг Ўзбекистон халқаро ислом академиясини Ўзбекистон халқаро исломшунослик академияси (кейинги ўринларда – Академия) этиб қайта номлаш тўғрисидаги таклифи маъқуллансин.
Академия исломшунослик ва диншунослик соҳаларида мутахассисларни ҳамда ўқув дастури, қўлланма ва дарсликларни тайёрлашга ихтисослашган таянч давлат олий таълим ва илмий-тадқиқот муассасаси этиб белгилансин.
6. Қуйидагилар Академиянинг асосий вазифалари ҳисобланади:
а) исломшунослик, диншунослик, дин психологияси, ислом иқтисодиёти, манбашунослик, халқаро муносабатлар ва эҳтиёж мавжуд бўлган бошқа соҳалар бўйича кадрлар тайёрлаш;
б) таълим жараёнига илғор педагогик технологияларни, илм-фан ва техниканинг сўнгги ютуқларини ҳамда етакчи хорижий олий таълим ташкилотлари тажрибаси асосида ишлаб чиқилган таълим дастурларини жорий этиш;
в) виждон эркинлиги ва конфессиялараро бағрикенгликни таъминлаш, радикаллашув, экстремизм ва терроризмга қарши курашиш ҳамда диний соҳадаги давлат сиёсатининг асосларига оид илмий-тадқиқот ишларини амалга ошириш;
г) диний-маърифий йўналишда илмий, илмий-оммабоп адабиётларни тайёрлаш ва нашр қилиш, шунингдек, интернет тармоғида таълим ресурсларини жойлаштириш ва мунтазам янгилаб бориш;
д) талабаларда юксак маънавий ва ахлоқий фазилатларни ривожлантириш, Ватанга муҳаббат, унинг тақдирига дахлдорлик, касбга садоқат ҳиссини мустаҳкамлаш, таълим-тарбия жараёни ҳамда маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш;
э) мамлакатимизда ва хорижда диний соҳада фаолият олиб бораётган илмий-тадқиқот ва таълим муассасалари билан яқиндан ҳамкорлик қилиш.
Президентимиз ташаббуси билан Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази, Имом Термизий халқаро илмий тадқиқот маркази ташкил этилган бўлиб, мазкур илмий-тадқиқот марказлари Вазирлар Маҳкамаси ҳузурида эди. Ўзбекистон халқаро исломшунослик академияси ҳузурида фаолият олиб бораётган Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази ҳам бошқа тадқиқот марказлари сингари Вазирлар маҳкамаси ҳузурига ўтказилди. Бу ҳам марказда амалга ошириб келинаётган кенг кўламдаги илмий ишларнинг янада юқори савияда яратилишида муҳим аҳамият касб этади.
Ўзбекистон халқаро исломшунослик академияси исломшунослик, диншунослик, дин психологияси, ислом иқтисодиёти, манбашунослик, халқаро муносабатлар йўналишлари бўйича етук кадрларни тайёрлашда илғор хорижий тажрибалар асосида замонавий ўқув дастурларини ташкил этади. Академиянинг илмий-тадқиқот салоҳияти кенгайиб, диний-маърифий адабиётлар яратиб, илмий ва оммабоп адабиётлар нашр этади ҳамда рақамли ресурслар яратилиб, академия томонидан кенг жамоатчиликка етказилади.
Илҳомжон Бекмирзаев,
Ўзбекистон халқаро исломшунослик академияси
"Ижтимоий фанлар ва ҳуқуқ" кафедраси профессори
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 