Sayt test holatida ishlamoqda!
30 Sentabr, 2025   |   8 Rabi`us soni, 1447

Toshkent shahri
Tong
05:00
Quyosh
06:19
Peshin
12:18
Asr
16:21
Shom
18:11
Xufton
19:22
Bismillah
30 Sentabr, 2025, 8 Rabi`us soni, 1447

Fitr sadaqasi

11.05.2021   6620   8 min.
Fitr sadaqasi

 

قدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى    ٰ

Batahqiq, kim pok bo'lsa, yutuq topadir..

وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّىٰ

Va Robbisi ismini zikr qilsa va namoz o'qisa hamdir.

(A'la surasi 14-15-oyatlar)

Fitr sadaqasi ushbu oyat bilan farz bo'lgan.

Kasir ibn Abdullohdan, otasidan, bobosi roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan ushbu oyat haqida so'ralganda, "Fitr sadaqasi haqida nozil bo'lgan", deganlar.

Fitr sadaqasi Ramazondan fitr (og'iz ochiqlikka) chiqish munosabati bilan berilgani uchun ham shunday nom olgan. Fitr sadaqasi hanafiy mazhabida vojib amal bo'lib, boshqa sadaqalar moldan qilinsa, bu kishi boshidan qilinadi.

Fitr sadaqasining bir nechta nomlari bor. Ular:

  1. Fitr sadaqasi
  2. Fitr zakoti
  3. Ro'za zakoti
  4. Ramazon sadaqasi

Ushbu nomlari hadislarda vorid bo'lgan.

Farz bo'lishining hikmatlari:

  1. Ro'zadorni ramazon oyi davomida qilgan gunohlaridan poklaydi.
  2. Insonni ziqnalikdan asraydi.
  3. Ro'zadorni ajrini ko'paytiradi.
  4. Faqir va miskinlarga tenglik qilishni o'rgatadi.
  5. Alloh taologa ramazonga va ro'za tutishga etkazgani uchun shukr izhor qilishga undaydi.
  6. Musulmonlarni o'zaro muhabbatli bo'lishga chorlaydi.

Fitr sadaqasiga oid ba'zi hukm va ma'lumotlar:

  • Fitr sadaqasi ibodatlardan biri.
  • Uning vojib bo'lishligi zakot bilan bog'liq.
  • Fitr sadaqasining hukmi Hanafiy mazhabida vojib qilingan. Qolgan mazhablarda farz.
  • Fitr sadaqasi ikki sabab bilan farz bo'lgan:

     a) ro'za tutuvchini turli xil yomonliklardan poklash uchun.

Vaki' ibn Jarroh rohimahulloh: "Ramazon oyida fitr sadaqasini berishlik, namozdagi sajdai sahv kabidir. Sajdai sahv namozning nuqsonlarini to'g'rilagani kabi u ham ro'zaning nuqsonlarini to'g'rilaydi".

b) u miskinning o'sha kundagi taomi bo'lgani uchun.

  • Fitr sadaqasidan maqsad: miskinlarga kenglik, shodlik va quvonch kuni bo'lgan hayit bayrami kuni ularni taom so'rab yurishlaridan ozod qilishdir.

 Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: "Nabiy sollallohu alayhi vasallam: "Fitr sadaqasi ro'zadorni bekorchi va fahsh so'zlardan poklovchi va miskinlarga taom ulashishdir", dedilar". (Abu Dovud rivoyati)

Umar ibn Abdulaziz rohimahulloh aytdilar: "Fitr sadaqasini berib, so'ng iyd namozida chiqiladi".

  • Fitr sadaqasi har bir nisobga etgan moli bor mo'minga farzdir.

Ibn Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: "Rasululloh sollallohu alayhi vasallam har bir hur va qul yoki har bir erkak va ayolga fitr sadaqasini farz qildilar". (Muttafaqun alayhi rivoyati)

  • U ro'za tutadimi, tutmaydimi, kattami yo kichikmi hattoki beshikdagi go'dak bo'ladimi nisobga etgan puli bo'lsa fazrdir.
  • U ramazon hayitining quyoshi chiqishi bilan farz bo'ladi. Kim quyosh chishidan avval tug'ilsa yo islomni qabul qilsa, unga vojib bo'lmaydi. Lekin quyosh chiqqach, vojib bo'adi.
  • Kim mana shu vaqtdan oldin vafot etsa unga ham vojib emas. Kim o'sha vaqtga etgan zahoti vafot etsa, uni merosidan chiqariladi.
  • Musulmon kishi o'zi, kichik bolalari va ota-onasi hamda turmushga chiqmagan qizi nomidan beradi.
  • Hotinining nomidan ham bermaydi.
  • Majnun bolasining nomidan beradi.
  • Boy farzandi nomidan bermaydi.
  • Erkak kishi raj'iy taloq qo'ygan ayoli nomidan ham beradi.
  • Boin taloq qo'yganidan bermaydi.
  • Farzand otasining faqir xotini nomidan bermaydi, chunki u ayolning nafaqasi u bolaga vojib emas.
  • Ota-onasining nomidan ham bermaydi. Ammo ota-onasi ham faqir, ham majnun bo'lsa unda beradi.
  • Farzand agarchi otasi uni nomidan beradigan bo'lsa ham, o'zi berishga qodir bo'lsa, o'zi berishi kerak bo'ladi.
  • Kishi musulmon ishchilari nomidan bermaydi. Agar bersa, hech qisi yo'q.
  • Yetim bolani kafilligiga olgan kishi uning nomidan fitr sadaqa berishi shart emas.
  • Fitr sadaqaning miqdori bug'doydan yarim so', undan boshqalaridan bir so'. Bir so'=3.800 gramm.
  • Abu Said Al-Hudriy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: "Biz Rasululloh sollallohu alayhi vasallam zamonlarida bir so' miqdoricha taom berar edik". (Muttafaqun alayhi)
  • Barcha mazhab hurmo va arpadan bir so' berilishiga ittifoq qilganlar.
  • Bug'doydan bersa, yarim so' beradi.
  • Fitr sadaqasi har o'lkada o'sha erning keng tarqalgan taomidan beriladi.
  • Shakar, tuz kabi narsalardan chiqarilmaydi. Insonlar odatda ovqat sifatidan tanovul qiladigan narsadan berilishi kerak.
  • Konservalangan narsalardan ham berib bo'lmaydi.
  • Bir so'dan ko'proq miqdorda bersa ham joiz. Ziyodasiga savob oladi.
  • Hanafiy mazhabida arpa, hurmo, mayiz va bug'doyni o'zini berish joiz. Undan boshqa narsani pulidan beradi.
  • Bir kishining qarzi o'rniga bersa joiz emas.
  • Ishchisiga xizmat haqqi hisobidan ham berishi jozi bo'lmaydi.
  • Fitr sadaqasi berishning ikki vaqti bor. A) Mustahab vaqti: hayit kuni namozga borishdan avval.  B) joiz vaqti: hayitdan bir yoki ikki kun avval.
  • Kim bu vaqtlardan ham oldin bergan bo'lsa, Hanafiy mazhabiga ko'ra joiz bo'ladi. Qolgan mazhablarda qaytadan beradi.
  • Kishi bir vakil orqali bersa ham bo'ladi. Muhimi vaqtida bersa kifoya.
  • Iyd namozidan avval bera olmasa, keyin beradi.
  • Hanafiy mazhabida puldan bersa ham joiz.
  • Fitr sadaqasini haqiyqiy musulmon miskinga beradi.
  • Ishlashga qurbi etsa ham ishlamay yurganlarga bermaydi.

 

“Hadis va islom tarixi fanlari” kafedrasi mudiri F.Homidov

 

RAMAZON-2021
Boshqa maqolalar

Namozdan keyin bajariladigan sunnatlar

26.09.2025   6086   7 min.
Namozdan keyin bajariladigan sunnatlar

1. Uch marta “Astag‘firulloh” deb, so‘ngra ushbu duoni o‘qish:

اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلامُ وَمِنْكَ السَّلامُ تَبَارَكْتَ ذَا الْجَلالِ وَالإِكْرَام

Allohumma antas salaam va minkas salaam. Tabaarokta yaa zal Jalaali val Ikrom

 “Yo Alloh! Sen Salomsan. Omonlik Sendandir. Ey, buyuklik va ikrom Sohibi bo‘lgan Zot, Sen ulug‘san”. 

 

2. Oyatal – kursiyni o‘qish. Har farz namozidan so‘ng Oyatal-kursiyni o‘qib yurgan kishini jannatdan faqatgina o‘lim to‘sib turadi.

 

3. “Subhanalloh”, “Alhamdulillah” va “Allohu akbar”ni o‘ttiz uch martadan aytib, bir marotaba “Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu. Lahul mulku va lahul hamdu va huva a’la kulli shayin qodiyr”ni o‘qish.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim har namozdan keyin o‘ttiz uch marta (Subhanalloh) Allohga tasbeh aytsa, o‘ttiz uch marta (Alhamdulillah) Allohga hamd aytsa, o‘ttiz uch marta “Allohu akbar” desa, jami to‘qson to‘qqiz bo‘ladi. Yuzta bo‘lishi uchun – “Laa ilaaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ’ala kulli shayin qodiyr” deb aytsa, gunohlari dengiz ko‘pigi kabi ko‘p bo‘lsa ham mag‘firat qilinadi» (Imom Muslim rivoyati) dedilar.


4. Quyidagi zikrni o‘qish:

لا إله إلا الله وحده لا شريك له، له الملك وله الحمد وهو على كل شيء قدير. اللهم لا مانع لما أعطيت ولا معطي لما منعت ولا ينفع ذا الجد منك الجد

“Laa ilaaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ’alaa kulli shayin qodiyr. Allohumma laa maania’ lima a’toyta va laa muti’a lima mana’ta va laa”.

“Allohdan o‘zga iloh yo‘q. U Yolg‘izdir. Uning sherigi yo‘q. Mulk va maqtov Unga xosdir. U barcha narsaga qodirdir.”

Abu Ayyub Ansoriy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kim «Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ’alaa kulli shayin qodiyr», deb o‘n marta aytsa, Ismoil zurriyotidan to‘rt kishini ozod qilgandek bo‘ladi”, dedilar (Imom Buxoriy, Imom Muslim rivoyati).

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kim: «Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ’alaa kulli shayin qodiyr», deb bir kunda yuz marta aytsa, o‘nta qul ozod qilgan barobarida bo‘libdi. Unga yuzta hasanot yozilib, yuzta yomonligi o‘chiriladi, kech kirgunicha shaytondan omonda bo‘ladi. Uning bu amalidan afzalroq ishni hech kim qila olmaydi. Faqat shu kalimalarni ko‘proq aytgan kishi o‘zib ketishi mumkin”, dedilar.


5. Quyidagi zikrni o‘qish:

لا إله إلا الله وحده لا شريك له، له الملك وله الحمد وهو على كل شيء قدير لا حول ولا قوة إلا بالله، لا إله إلا الله ولا نعبد إلا إياه له النعمة وله الفضل وله الثناء الحسن ولا إله إلا الله مخلصين له الدين ولو كره الكافرون

“Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu lahul mulku va lahul hamdu va huva a’la kulli shayin qodiyr. Laa havla va laa quvvata illa billah. Laa ilaha illallohu va laa na’budu illa iyyahu lahun nimatu va lahul fazlu va lahus sanaul husna. Va laa ilaha illallohu muxlisiyna lahud diyn va lav karihal kaafiriyn”

 

6. Ushbu duoni o‘qish:

اللهم أعني على ذكرك وشكرك وحسن عبادتك

Allohumma a’inniy ’alaa zikrika va shukrika va husni ’ibaadatik

“Allohim! O‘zingni zikr qilish, shukr qilish va Senga chiroyli ibodat qilishimda madad ber”.

Muoz ibn Jabal roziyallohu anhu aytadi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qo‘limdan tutib, “Ey Muoz, Allohga qasamki, men seni yaxshi ko‘raman”, dedilar. “Ota-onam sizga fido bo‘lsin! Allohga qasamki, men ham sizni yaxshi ko‘raman”, dedim. U zot alayhissalom: “Ey Muoz, har (farz) namozdan so‘ng: “Allohumma, a’inniy ’alaa zikrika va shukrika va husni ’ibaadatik” deb aytgin”, dedilar (Imom Abu Dovud rivoyati).

Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam namozdan keyin bunday duo qilar edilar:

“Allohumma, inniy a’uuzu bika minal jubni val buxl va a’uuzu bika min fitnatid dunya va a’uzu bika min fitnatil qobr”

“Allohim, qo‘rqoqlikdan, baxillikdan panoh so‘rayman. Dunyo fitnasidan panoh so‘rayman. Qabr fitnasi (qabrda ikki farishtaning savollariga javob bera olmay qiynalish)dan panoh so‘rayman” (Imom Buxoriy rivoyati).


7. Ixlos, Falaq va Nas suralarini o‘qish: Bomdod va Shom namozlaridan so‘ng uch martadan o‘qiladi.


8. Quyidagi zikrni Bomdod va Shom namozlaridan so‘ng o‘n martadan o‘qish:

لا إله إلا الله وحده لا شريك له له الملك وله الحمد يحيي ويميت وهو على كل شيء قدير

Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu yuhyii va yumiytu va huva a’laa kulli shayin qodiyr”.

“Allohdan o‘zga iloh yo‘q. U Yolg‘izdir. Uning sherigi yo‘q. Mulk va maqtov Unga xosdir. U barcha narsaga qodirdir”.

 

9. Tasbehlarni o‘ng qo‘l bilan sanash. O‘ng qo‘l bilan sanash afzaldir.


10. Mazkur zikrlarni namoz o‘qigan joyda qilish.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Har bir tasbeh (Subhanalloh) sadaqadir[1]. Har bir takbir (Allohu akbar) sadaqadir. Har bir tahmid (Alhamdulillah) sadaqadir. Har bir tahlil (Laa ilaha illalloh) sadaqadir”, deganlar (Imom Muslim rivoyati).

Abu Hurayra roziyallohu anhu ko‘chat o‘tkazayotganlarida yonlaridan Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘tib qoldilar va aytdilar: “Ey Abu Hurayra, seni sening uchun bundan-da yaxshi narsaga dalolat qilaymi?”.

U kishi: “Ha, ayting, yo Rasululloh”, dedilar. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Subhanalloh, Allohu akbar, Alhamdulillah, Laa ilaha illalloh degin, har biriga sening uchun jannatda bir daraxt o‘tkaziladi”, dedilar (Imom Ibn Moja rivoyati).

Ushbu zikrlar namozda bo‘lgan nuqson, kamchiliklarning o‘rnini to‘ldiradi.

Davron NURMUHAMMAD


[1] Ya’ni sadaqaning savobi beriladi.