Sayt test holatida ishlamoqda!
22 Iyul, 2025   |   27 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:31
Quyosh
05:09
Peshin
12:35
Asr
17:37
Shom
19:54
Xufton
21:24
Bismillah
22 Iyul, 2025, 27 Muharram, 1447

Soxta salafiylar kimlar?

02.03.2021   2297   6 min.
Soxta salafiylar kimlar?

Hozirgi kunda insonlarni tug'ilib-o'sgan Vataniga xiyonat qilishga chaqirayotgan, musulmonlar o'rtasida ix-
tilof va bo'linish keltirib chiqarayotgan buzg'unchi oqimlar juda ko'p. Ana shunday oqimlardan biri soxta salafiylardir.

Soxta salafiylar Islom dini ahkom va fatvolarini har bir zamon taqozosiga qarab emas, hijriy sananing dastlabki uch asriga muvofiq ravishda hayotga tatbiq etishni targ'ib qiladi. Bu oqim a'zolari o'n to'rt asrdan buyon Islomning etuk allomalari, faqihu mujtahidlari qabul qilgan fatvolarga ko'r-ko'rona qarshi chiqadi.

Aslida, “salafi solih” deganda, Payg'ambarimiz zamonlarida hamda ke­yin­gi ikki asrda yashagan ulug' dindoshlarimiz tushuniladi. Shunga ko'ra, Islom ulamolari sahobiy, tobein va tabaa tobein, ya'ni ilk musulmonlarni “solih ajdodlar” deb hisoblashda yakdildirlar. Ke­yingi davrlarda yashagan musulmonlarga nisbatan “salaf” yoki “salafiylar” tushunchalarini ishla­tish to'g'ri emas.

Soxta salafiylik shakllanishining tarixiy ildizlari ilk Islom davridagi ijtimoiy-ma'naviy muhit bilan bog'liq. Hususan, milodiy VIII asr oxiri va IX asr boshlarida “Qur'onning yaratilgani” haqidagi g'oyani bayroq qilib olgan mo''tazila oqimi vujudga kelgan edi. Bunday adashganlarga qarshi keskin kurash, o'z navbatida, sala-
fi solihlar an'anasiga qaytish ha­qidagi g'oyalarning kun tartibiga qo'­yilishiga olib keldi.

Soxta salafiylikning kuchayib, keng yoyilishi suriyalik Ibn Taymiya (1263–1328) faoliyati bilan bog'liq. U umri davomida o'zining agressiv qarashlari sababli to'rt marta (1307, 1309, 1322 va 1326-yillarda) ozodlikdan mahrum qilingan va 1328 yili qamoqxonada
vafot etgan. Mazkur shaxs harakatning nazariy asoslarini belgilab berganini barcha mutaxassislar e'tirof etadi.

Ibn Taymiya go'yoki, asrlar davomida Islomga turli bid'atlar kirib qol­ganini iddao qilib, jamiyat va musulmonlarning kundalik turmush tarzi uning talqinidagi Qur'on va sunnatga asoslangan holda qat'iy tartibga solinishi zarurligi haqidagi g'oyani ilgari surdi.

Soxta salafiylarning dinimiz asos­larini buzishda izchil harakatlarini alohida qayd etish lozim. Ibn Taymiya tomonidan o'ylab topilgan tavhidning ikkiga bo'linishi haqidagi qarashlar Islom asoslarini buzish yo'lida ilk qadam bo'lgan edi.

Soxta salafiylar Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning, sahobalar hamda aziz-avliyolarning qabrlarini ziyorat qilish kabi Islom shariati joiz deb bilgan amallarni bajaradigan musulmonlarni kufr va shirkda ayb­lashadi.

O'zlarini asl Islom tarafdorlari deb biladigan soxta salafiylar Madinai munavvaradagi sahobalarning qabr­­larini buzish bilan kifoyalanmay, hat­to Payg'ambarimizning muborak ziyorat­gohlarini vayron qilishga ham urinib ko'rishgan. Soxta salafiylar ke­yinchalik ushbu masalada yanada chuqurlashib, “Qab­istonga borish kufr. Bu kufr esa butparastlarning kufridan ham xatarliroq”, degan asossiz qarashlarni ilgari surishdi.

Soxta salafiylarning Payg'ambarimizga hurmatsizlik qilishi u zotning ota-onalari musulmon holda vafot etmagan deyishlarida ham yaqqol ko'rina-
di. Ularning bunday g'ayriislomiy yondashuvi go'yoki “nubuvvat”, ya'ni payg'ambarlik Nabiy alayhissalomning faqat so'zi va amalida namoyon bo'lgan, degan xulosaga olib keladi. U zotning tanalari, ya'ni jismlaridan foyda yo'q. Chunki bu tana u zotning mushrik ota-onasining bir bo'lagidir. Payg'ambar o'ldi, uning jasadidan foyda yo'q. Shu bois soxta
salafiylar u zotning qabrlari ziyoratidan ma'ni yo'q, degan soxta, asossiz, bema'ni, mantiqsiz, tuturuqsiz gaplarni tarqatishadi.

Payg'ambarimiz sollallohu alayhi va sallamga salom berish va u zotning qabrlarini ziyorat qilish baxt va saodatdir. Shu bois bu muborak ravzadan yil bo'yi Yer yuzining turli burchaklaridan kelgan mo'min-musulmonlarning qadami uzilmaydi. Nabiyyi muhtaram sollallohu alayhi va sallam vafotlaridan keyin qabrlarini ziyorat qiluvchi ummatlarga bunday deya marhamat qilganlar: “Biror kishi menga salom bersa, albatta, Alloh mening ruhimni qaytarib beradi va men o'sha odamning salomiga alik olaman” (Imom Abu Dovud va Imom Bayhaqiy rivoyati). Payg'ambarimiz alayhissalom boshqa hadisda: “Kim qabrimni ziyorat qilsa, unga shafoatim vojib bo'ladi”, dedilar (Qozi Iyoz rivoyati).

Vaholanki, barcha diniy manbalarda Payg'ambarimiz sollallohu alayhi va sallamning ajdodlari hurmatga sazovor va yuksak fazilatlarga ega insonlar bo'lgani qayd etilgan. Hadislarda ham u zotning nasl-nasabi Ismoil alayhissalomga bog'lanishi xususida ma'lumotlar bor.

Imom Abu Hanifa rahmatullohi alayh­ning “Fiqhul akbar” kitobida ta'­kidlanganidek, Rasulullohning otaonala­ri Islom fitrati, ya'ni is­lomiy tabiat­da vafot etganlar.

Soxta salafiylar milodiy yil hisobini ishlatish, boshqa din vakillarining bayram, madaniy tadbirlarida ishtirok etish va tabriklash, kostyum, pal'to, shim va ko'ylaklar kiyishni, galstuk taqishni ham imonsizlik deb hi­sob­lashadi.

Sekulyarizm (dunyoviylik) va davlat­ning demokratik tamoyillarini qora­lash, inkor qilish hamda davlat to'ntarishini amalga oshirish orqali hokimiyatni qo'lga kiritish va xalifalikka asoslangan tuzumni o'rnatish
soxta salafiylarning asosiy maqsadi hi­soblanadi.

Hozirgi kunda ham soxta salafiylarning e'tirof etilgan fiqhiy mazhab­larni tan olmayotgani ularning asl qora niyatini yaqqol namoyon etadi. Zero, bunday iddaolari bilan ular diniy birlik va aqidaviy yakdillikka ham raxna solmoqda.

Bugungi kunda ushbu buzg'unchi oqim-lar xal­qaro terrorchi tashkilotlar bilan uzviy aloqada ekani va ularning faoliyati tomonidan moliyalashtirilayotgani hech kimga sir emas. Ayniqsa, so'nggi yillarda Qozog'iston, Qirg'izis­ton va Tojikistonda bir qator terrorchiliklarning amalga oshirilgani har bir fuqaroda hushyorlikni, ogohlikni oshirishni talab etmoqda.

“Hidoyat” jurnalidan olindi

Maqolalar
Boshqa maqolalar
Yangiliklar

O‘zbekistonda 52 metrli “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” yaratilmoqda

21.07.2025   2098   7 min.
O‘zbekistonda 52 metrli “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” yaratilmoqda

Bugun O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi muzeyi “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” bo‘ylab joylashtiriladigan miniatyuralarning tayyorlanish jarayoni bilan tanishish uchun olimlar, mutaxassislar ishtirokida ommaviy axborot vositalari vakillariga press tur tashkil etildi. 


    Ikkinchi Renessans davri miniatyuralarini o‘z ichiga olgan  “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” uzunligi qariyb 52 metr, bo‘yi bir metrli ganchkor bezak bilan hisoblaganda 5 metrni tashkil etadi.


    Devor bo‘ylab jami 10 dan ortiq miniatyura o‘rin oladi. Devoriy suratning hajmini hisobga olgan holda miniatyuralarni 50 ga yaqin rassomlar ikki oydan buyon tinim bilmay mehnat qilmoqda.


    San’atshunoslik fanlari bo‘yicha falsafa doktori, rassom Behzod Hojimetovning ma’lum qilishicha, devor uchun Hirot Buxoro, Samarqand va qisman hind miniatyura maktablari asosida ishlangan miniatyuralar saralab olingan. 

    “50 ga yaqin miniatyuralar orasida Sheroz, Isfahon, Tabriz miniatyura maktablari uslubida ishlanganlari ham bor edi, ammo o‘zimizning allomalar, tarixiy voqeliklar aks etgan rasmlar tanlab olindi. Bundan tashqari ov, jang kabi manzaralardan voz kechildi. Sababi devoriy suratlar konsepsiyasi birinchi o‘rinda sivilizatsiyalar, shaxslar hamda kashfiyotlar mavzularini o‘z ichiga oladi. Miniatyuralar ham shu mavzulardan chetlab o‘tilmagan holda saralangan. 10 dan ortiq miniatyura chizish ishlarining 80 foizini bajarib bo‘ldik. Muzey devorining balandligi 8 metrni tashkil qilib, uning 3 metrdan yuqori qismiga aynan ushbu miniatyuralar devori joylashtirishi ko‘zda tutilgan. Miniatyuralar hajmini inobatga oladigan bo‘lsak, uni Ginness rekordlar kitobiga ham kiritishimiz mumkin. Kompozitsiyalarimiz yuqori sifatli matoga, sifatli bo‘yoqlar bilan chizildi hamda Italiyadan keltirilgan tilla suvi bilan ishlov berildi. Endilikda ustaxonada ishlangan barcha ishlarni O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazining qurilishi yakuniga yetgan binosiga olib borib, maxsus yelimlar bilan devorga joylashtirish ishlari qolgan. Miniatyuralarni tanlashda ekspozitsiyada joylashtirilgan faksimellar, eksponatlar va qo‘lyozmalarni takrorlamaslikka e’tibor qaratildi. Shuningdek, bosh g‘oya sifatida kashfiyotlar va sivilizatsiyalar mavzusiga e’tibor berildi.
 
   Miniatyuralarning ayrimlari bizgacha to‘liq yetib kelmagan, ularni devor hajmiga moslashtirib, o‘z uslubidan chiqmagan holda kompozitsiyani to‘liq tikladik. Shuningdek, har bir miniatyuralar orasiga o‘sha davrda ishlatilgan naqshlar bilan hoshiyalar chizildi. Ushbu naqshlarni ikki xil – Buxoro hamda Hirot maktabi uslubida chizdik. Naqshlardan aynan bittasi ilmiy kengash a’zolari tomonidan tanlanib, barcha miniatyuralar orasiga joylashtiriladi” – dedi rassom Behzod Hojimetov. 

    
    Qayd etilishicha, devordagi miniatyuralardan Amir Temurning Movarounnahr hukmdori deb e’lon qilinishi va uning ilm-fan, madaniyat va me’morchilik rivojiga qo‘shgan hissasiga alohida e’tibor qaratiladi. Bu tarixiy jarayonni ifodalashda Sharafiddin Ali Yazdiyning “Zafarnoma” asarining Londonda, Britaniya kutubxonasida saqlanayotgan nusxasidagi miniatyuralardan foydalanilgan. Devor markazida Amir Temurning toj kiyish marosimi aks etgan “Balx qurultoyi” miniatyurasi joylashtirgan. Asosiy e’tibor Amir Temurning ma’rifatparvar hukmdor sifatidagi siymosini ko‘rsatib berishga qaratiladi. Jumladan, ushbu yirik tasviriy san’at asarida Amir Temur davrida qurilgan imoratlar tasvirlanadi. Shu bilan birga Samarqandda Behzod tomonidan aks ettirilgan Bibixonim masjidining qurilish jarayoni ham alohida ko‘rsatiladi. Mirzo Ulug‘bek va uning jahon ilm-faniga qo‘shgan hissasiga ham alohida e’tibor qaratiladi. Ulug‘bekning hayotligida chizilgan ikkita miniatyura – ulardan biri Nizomiy “Xamsa”sidan olingan miniatyura, ikkinchisi As-Sufiyning “Kitabi sivaril-kavakib as-sabita” kitobidagi Sefey yulduz turkumi suratidir. Mirzo Ulug‘bekning asl qiyofasini tiklashda bu suratlar katta o‘rin tutadi. Shu bois rangtasvir asarida ushbu miniatyuralarni ham aks ettirish nazarda tutiladi. 


    Xurosondagi Temuriylar davri Renessansida Husayn Boyqaro va Alisher Navoiyning hissasi alohida ko‘rsatiladi. Bunda qadimiy miniatyuralar orqali Hirot manzaralari, Navoiy, Husayn Boyqaro, ularning davrasida turgan Abdurahmon Jomiy, Kamoliddin Behzod, Xondamir singari Hirot madaniy muhiti namoyandalari ko‘rsatib beriladi. Shuningdek, Husayn Boyqaroning ilm va madaniyat homiysi sifatidagi rolini ham ko‘rsatib berish maqsad qilingan. Bunda ham turli qo‘lyozmalarda aks etgan ana shunday miniatyuralardan foydalaniladi. 


    Mazkur ekspozitsiyada Bobur va Boburiylar merosiga ham alohida e’tibor qaratiladi. Boburga bag‘ishlangan qismda uning tarixiy qo‘lyozmalardagi miniatyuralaridan keng foydalaniladi. Ayniqsa, Amir Temurning Bobur va va uning avlodlari qurshovida yaratilgan miniatyurasi alohida o‘rin tutadi. 

 

    Shuningdek, Markaziy Osiyoda Temuriylardan so‘ng davlatni uzoq vaqt idora qilgan Shayboniylar va Ashtarxoniylar davridagi ilm-fan, ta’lim va madaniy hayot o‘sha davrda chizilgan tarixiy suratlarda o‘z aksini topadi.


    O‘tkazilgan taqdimotda bir qator tarixchi va san’atshunos olimlar, ishchi guruh a’zolari hamda rassomlar ishtirok etib, “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” yuzasidan o‘z fikr va mulohazalarini bildirib o‘tdi. Ayrim ko‘zga tashlangan kamchiliklarni tuzatish bo‘yicha takliflar berildi.  


   O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy kotibi Rustam Jabborov ham miniatyuralar devorini shakllantirishda rassomlar bilan birgalikda fikr almashib, o‘zining tavsiyalarini bergan.

   “Markazning muzey ekspozitsiyasi ichki kontentini boyitish, markaz devorlarini o‘z davriga xos miniatyura hamda suratlar bilan bezatish yuzasidan qizg‘in jarayon davom etmoqda.  Markazning kengaytirilgan yig‘ilishlari muhokamasida olimlar va mutaxassislar tomonidan aynan “Ikkinchi Renessans davri” bo‘limini miniatyuralardan iborat kompozitsiya bilan boyitish taklifi berilgan edi. Ikkinchi Renessans davri Amir Temur taxtga o‘tirgan paytdan boshlanishini inobatga oladigan bo‘lsak, ushbu devorda aynan shu mavzuga mos miniatyura ham joylashtiriladi. 1450 yilga oid Sharafiddin Ali Yazdiyning «Zafarnoma» asaridagi miniatyura bugungi kunda Britaniya kutubxonasida saqlanadi. Endilikda biz ushbu miniatyurani O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ekspozitsiyasida ko‘rishimiz mumkin bo‘ladi. 35 yoshli navqiron Amir Temur beklar, sarkardalar, saroy amaldorlari hamda ustozlari qurshovida tasvirlangan surat qo‘sh sahifada chizilgan. Uni rassomlarimiz devor hajmiga moslashtirgan holda yaxlit kompozitsiya sifatida tiklagan. Ushbu miniatyuralarning har birining asosi mavjud. O‘ylashimcha, Markazga tashrif buyuradigan tomoshabin "Ikkinchi Renessans davri" zalida aynan o‘sha paytdagi muhitni his qiladi. Sababi ayni shu davrda miniatyura san’ati taraqqiy etgan. O‘sha davrning eng buyuk rassomlaridan Kamoliddin Behzod, Mahmud Muzahhib singari musavvirlar ijod qilishgan. Devor uchun tanlangan miniatyuralar ham aynan shu musavvirlar hamda ularning shogirdlari tomonidan ishlangan. Bu miniatyuralarda o‘sha paytdagi davlatchilik, xalq hayoti, ijtimoiy himoya, ayollar, yoshlar kabi masalalar aks ettirilgan”, – deydi Rustam Jabborov.


    O‘zbekistondagi islom sivilizatsiyasi markazi muzeyida Ikkinchi Renessans davri miniatyuralarini o‘z ichiga olgan  “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” tashrif buyuruvchilar ko‘z o‘ngida tarixni jonlantirsa, ajabmas. 


Islom sivilizatsiyasi markazi Axborot xizmati

O‘zbekistonda 52 metrli “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” yaratilmoqda O‘zbekistonda 52 metrli “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” yaratilmoqda
O'zbekiston yangiliklari