Imom-xatib - din targ'ibotchisi,  shariat peshvosi, shu bilan birga jamiyatda olib borilayotgan xayrli islohotlarning faol ishtirokchisiga aylangan. Kishilarni halollik, poklik, diyonatga boshlashda, haq bilan botilni farqlashda din xodimining o'rni katta.

Ayniqsa, bugun daqiqa sayin ommalashib borayotgan virtual olamda imomning o'z maqomi, minbari bor. Voizning so'zi har qanday sahifalarni bezaydi. Har qanday qalblarni eritadi. Kuzatuvchini hidoyat va yaxshilik tomon yuzlanishiga, ezgu ishlarga rag'bat hosil qilishga katta ta'sir o'tkazadi. Shu bilan birga media makonda va jamiyatda imom shaxsiga nisbatan shakllangan o'ziga xos qarashlar mavjud. Ular nimalardan iborat? Yaqinda Toshkent shahridagi “Dorulomon” jome masjidi imom-xatibi Abdulhamid Jumanov internet telekanallaridan biriga bergan interv'yusida ana shu masalalar atrofida so'z yuritib, bugungi kun imomining umumiy tavsifi, unga bildirilayotgan ishonch va ishonchsizlik, yutuq va muammolar sababini tahlil qilishga intilgan: 

Imomlik - lavozim emas

- Imom aslida kim? Imom – har bir (ortidan) ergashiluvchi, taqlid qilinuvchi insondir. Aslida imom tushunchasi keng bo'lib, uning tarixiy, ilmiy jihatlari bor. Bugungi kunda esa imom deyilganda asosan namoz imomlari tushuniladigan bo'lib qolgan. Ibodatda ortlaridan turib iqtido qiladigan imomlarimiz. O'z-o'zidan bu atamalarning holatidan, haqiqatidan kelib chiqib aytish mumkinki, imomlik lavozim emas. Shar'iy nuqtai nazarga ko'ra, imomlik bu – vazifa, mas'uliyatli vazifa. Istaymizmi-yo'qmi, Payg'ambar sallallohu alayhi vasallam va u zotdan avvalgi o'tgan payg'ambarlardan silsila bo'lib kelayotgan muqaddas vazifaning davomi. Imom insonlar uchun, ularning qiyomatda hamma narsadan birinchi so'raladigan amali - namozi uchun mas'ul. Imomning maqomi, unga beriladigan ajrdan ko'ra, avvalo, uning mas'uliyatini his qilish kerak. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilingan hadisi sharifda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam shu haqda ogohlantirib, quyidagicha marhamat qilganlar: «Imom - zomin, muazzin - mu'tamandir. Yo Allohim! Imomlarni irshod aylagin va muazzinlarni mag'firat qilgin!».  

Ya'ni imom zomin, mas'ul. Imom ertaga Allohnig huzurida so'raladi. Ortidan bitta odam ergashsa bitta, o'nta ergashsa o'nta odam haqida. Bugun imomlarimizni ortida ergashib turgan minglab odamlar bor. Mana shularning har birining namozi haqida so'raladigan inson. Shu bilan birgalikda imom dinni etkazishda, dinning omonati haqida ham mas'ul. Shuning uchun ham Rasululloh sallallohu alayhi va sallam hadislarining davomida “imomlarimizni irshod aylagin”, to'g'ri yo'lga boshlagin, deya omonat egalari  haqqlariga duo qildilar.

Jamiyatdagi har bir muammoga imom javobgarmi?

Allohga shukurki, zamonamizda imomning o'z hurmati, ehtiromi bor. Bu davlat darajasidagi e'tibordir. So'zsiz tan olamiz buni. Va bunday e'tirofdan kelib chiqib, o'z vazifalarimizni yuqori shasht bilan ado etamiz.

Biroq, jamiyatda imom shaxsiga nisbatan shakllangan o'ziga xos qarashlar ham borki, go'yo imom har bir muammoga javobgardek. Falon mavzu ochilsa, “Nima uchun imom gapirmayapti?” Falon hodisa...“Nima uchun imom munosabat bildirmayapti?” Falon mavzu....“Nima uchun imom jim?” deya ta'na qiluvchi, gapiruvchilar bor. Bu borada ikki toifa fikr egalarini ajratish mumkin:

Birinchi toifa: tarqalayotgan yoki tarqatilayotgan masalalarning mohiyatiga etib bormaydi, uning haqiqatini tushunmasdan turib, har bir jarayonga imomning mas'ulligi, munosabat bildirishini da'vo qiladi. Go'yoki O'zbekistondagi imom dunyodagi jami ijtimoiy-siyosiy jarayonlarga mas'uldek qaraydiganlar bor.  

Ikkinchi toifa: O'zlari eshitishni xohlagan narsalarini imomdan talab qilishadi. Ya'ni, shaxsning o'zi nimanidir eshitgisi yoki bilgisi keladi va imom ana shunday bo'lishi kerak, bunday gaplarni aytishi kerak, degan talabni qo'yadi.

Jamiyatning ba'zi a'zolarining e'tiborsizligi, sustkashligi sababidan bugun istaymiz-yo'qmi ba'zi muammolar, kamchiliklar bor. Ana shu kamchiliklarni birgalikda to'ldirish o'rniga, ya'niki, imomlarni yonida turib, ularning himoyachisi, ko'makchisi bo'lib, yukini oz bo'lsada ko'tarmasdan turib hamma  narsani imomning elkasiga qo'yib qo'yish bu – mehrob egalarini ko'p sohalarda mag'lub bo'lishlariga sababchi bo'ladi. Birgina imom nima qilsin....? Bir oila ajralib ketsa ham....imom, ikkita odam janjallashsa ham....imom, falon hodisa yuz bersa ham....imom aybdormi? To'g'ri, har bir narsada imomning o'z o'rni bor, degan tamoyilda e'tiroz yo'q. Chunki, yuqorida aytdik, imom - oldingi safda turuvchi, xalqqa namuna, peshvo va eng asosiy ma'rifatchi. Biroq shu bilan birga ma'rifatchi o'zining vazifasini bajarishi uchun unga ko'mak kerak, yordam zarur. Kimning yordami? Oddiy xalqning, insonlarning yordami. Moddiy, ma'naviy, fikriy yordami. Yoki bir ma'noda o'xshatish qilsak: “Siz videoga gapiring, biz kamerani tutib turamiz”, deyish kerak. Imom-xatib o'zi tasvir vositasini ushlab, o'zi gapirishi xalq uchun, jamiyat uchun or sanaladi. Demak, “Siz shu narsani qiling, biz yoningizdamiz, siz bilan birgamiz, mana bu jihatlarda yordam beramiz”, degan takliflarni berishlari muammolarni ularning elkalariga yuklab qo'yishdan ko'ra to'g'riroq bo'lar edi.

Bugun imomlarga bo'layotgan munosabatni ma'joziy ma'noda aytsak, xuddiki, Muso alayhissalomning qavmlari u zotga: “Robbing bilan bahs yuritib kel, biz shu erda kutib turamiz”, deb aytgan gaplariga o'xshash munosabat bor imomlarga. Ular ma'lum ma'noda yolg'izlatib qo'yilgan.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga risolat yukini etkazishda sahobalarning o'rni katta bo'lgan. Buni tarixdan yaxshi bilamiz.  Birlik - islomning asosiy negizi, quvvatidir. Bugun xalqimizning ixlosi haqida e'tiroz yo'q, xalqimining talablari ehtimol to'g'ridir. Lekin shu talabga yarasha ko'makchi xalq, yordamchi inson yo'q. “Biz yordam beramiz, sizning ko'makchingiz, ansoringizmiz”, deydigan insonlarni topolmaymiz bugun. Bo'lsa ham juda ozchilikni tashkil etadi. Shuning uchun xizmatlar ko'rinmayapti, vazifalar mukammal joy-joyida bo'lolmay qolyapti. Halqimizda ham dono gap bor: “Yolg'iz otning changi chiqmaydi, changi chiqsa ham dong'i chiqmaydi”. Huddi shu singari kishining yonida ko'makchisi bo'lsagina ishlar natija beradi. Shuning uchun biz imomni ehtiromini qilar ekanmiz, shu bilan birgalikda uni yolg'izlatib qo'yishimiz kerak emas.

Ijtimoy tarmoqlarda imom domlalarga munosabat

Tan olish llozim, faoliyatimizda bugun ba'zi muammolarimiz mavjud. Ulardan biri ijtimoy tarmoqlarda ayrim imomlarga nisbatan norozilik kayfiyatidir. Buning bir necha sabablarini ko'rsatishimiz mumkin:

Birinchi navbatda, imomlar yoki boshqa ulamolarning va'zlari, mav'izalarida uchragan xatoliklar. Hato hammada bo'ladi. Hato qilishdan ma'sum bo'lgan zot bu Rasululloh sallallohu alayhi va sallam. U zotdan boshqa hamma kishi xatokor. Har bir insonda nuqson bor. Bir necha yillar oldin ijtimoiy tarmoqlar ommalashayotgan bir vaqtda mav'izalarning har qanaqasining chiqib ketishi holatlari kuzatildi. Ular orasida  xatiblar tomonidan ortida hujjati bo'lmagan, asosli dalili bo'lmagan ma'lumotlar yoki zaif hadislar ishlatilgan va'zlar ham bo'lgan. Shuning uchun so'zlayotganda xatosiz gapirishga harakat qilish kerak. Ijtimoiy tarmoqda bir narsani e'lon qilib yuborsangiz, uni hech qachon to'g'irlay olmaysiz. Chunki, bir joydan o'chirsangiz, boshqa joyda  kimnidir, yo qaysidir sahifalarda saqlanib qoladi va vaqtlar o'tgach yana aylanib chiqib kelaveradi. 

Ikkinchi sabab: imom-xatiblarni qasddan obro'sizlantirishga qaratilgan harakatlar bor. Buni tan olmasdan iloj yo'q. Qanday qilib? Deylik bir imom-xatib mav'izasining qayeridadir xato qildi yoki yanglishdi. Agar yanglishganini sezib, ahamiyat qilinmasa, o'tib ketaverar edi. Biroq, aynan o'sha qism qirqib olinib, ommaga e'lon qilinadi,  yoki to'g'ri gapni noto'g'ri yo'nalishga egri talqin qilinadi yoxud mav'izadagi ba'zi so'zlarni mutlaqo aloqasi bo'lmagan qandaydir boshqa kadrlar, voqeelikka nisbatan qo'llab, noto'g'ri talqin etiladi.  Shunga o'xshash holatlarning bari imomni qasddan obro'sizlantirishdir.

Kim uchundir buning ortida manfaat bor, va shu sababdan o'zlarining foydalari yo'lida shu ishlarni namoyon etib turishibdi.

Uchinichi sabab: Oxirgi yillarda ba'zi kimsalarning tushunchasiga shu narsa kirib qolganki, bizning diyorda turib gapirayotgan odam to'g'ri gapni gapirmaydi. “O'zbekistondan turib gapirsa, bu odam haqni gapira olmaydi. Chetga chiqib gapirsagina haqni gapiradi”, deydi. Siz eng oliy haqiqatni aytsangiz ham, har qanday yo'nalish bersangiz ham tan olmaydi. Bu ba'zi insonlarning aql doiralari, dunyoqarashlaridagi nuqson. Bundan boshqa sabablar ham bo'lishi mumkin. Ular yuqoridagi uchtaning atrofidagi illatlardir.  

Ho'sh, bu muammolarni qanday engib o'tish kerak? Avvalo o'z ustimizda tinimisiz ishlashimiz, amallarimizda xolis bo'lishimiz, iloji boricha xato qilmasligimiz darkor. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: “Uzr so'raydigan ishni qilmang, uzrga sabab bo'ladigan amalni qilmang”, deb marhamat qilganlar.

Ta'kidlash kerak, tajribali imom domlalarimiz, ahli ilmlar jam bo'lib, nuqsonga yo'l qo'ygan xodimlarni chaqirib, to'g'ri yo'nalish berib kelishmoqda.

Va eng asosiysi, bugungi kun kishisi,  ayniqsa, yoshlar bilimni kitobdan ko'ra internetdan ko'proq olayotgan ekan, demak,  biz bu olamni yanada kengroq qamrovda zabt etishimiz kerak, toki, boshqa birov tarbiyalamasin farzandlarimizni. To'g'ri, biz bu olamga kirdik, lekin kechikib kirdik. Muhimi, bugun imomlarimiz bu yo'nalishda tizimli ish olib bormoqdalar. Ko'nikmalar, malakalar shakllanyapti. Ba'zilari media soxasida ancha ilagarilab ham ketishdi. Ijtimoy tarmoqda ko'rinmaganlari ishlamayapti deganlari emas, chekka hududlarda hatto maoshsiz xizmat qilayotgan, masjidini, mahallasini obod etib, qavmiga din omonatini, tarbiya, ma'rifatni qahramonlarimiz qancha. Alloh barchalaridan O'zi rozi bo'lsin! Doimo to'g'ri yo'lda qadamlarin mustahkam qislsin!

A.Jumanov interv'yusi asosida Zoirjon Sodiqov tayyorladi