وَإِذَا طَلَّقۡتُمُ ٱلنِّسَآءَ فَبَلَغۡنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمۡسِكُوهُنَّ بِمَعۡرُوفٍ أَوۡ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعۡرُوفٖۚ وَلَا تُمۡسِكُوهُنَّ ضِرَارٗا لِّتَعۡتَدُواْۚ وَمَن يَفۡعَلۡ ذَٰلِكَ فَقَدۡ ظَلَمَ نَفۡسَهُۥۚ وَلَا تَتَّخِذُوٓاْ ءَايَٰتِ ٱللَّهِ هُزُوٗاۚ وَٱذۡكُرُواْ نِعۡمَتَ ٱللَّهِ عَلَيۡكُمۡ وَمَآ أَنزَلَ عَلَيۡكُم مِّنَ ٱلۡكِتَٰبِ وَٱلۡحِكۡمَةِ يَعِظُكُم بِهِۦۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمٞ٢٣١
231. Hotinlaringiznitaloqqilganingizdaiddalaritugasa, ularniyaxshilikbilanushlabqolinglaryokiyaxshilikchajavobiniberinglar. Ulargazulmbilanzararetkazishniyatidaushlabqolmanglar. Kimshundayqilsa, o'zigazulmqilganbo'ladi. Allohningoyatlarinihazilsanamanglar. Allohningsizlargaberganne'matini, nasihatuchuntushirganKitobinivahikmatiniyoddatutinglar. Allohdanqo'rqinglarvabilinglarki, Allohalbattahammanarsanibiluvchidir!
Ya'ni, erlar xotinlarini taloq qilishganida idda muddati tugagach, yana uni qaytarib olishi yoki yaxshilikcha, mahrini berib, javobini berishlari kerak. Islomning ilk davrida ba'zi johil kimsalar xotinlariga mahrini qaytarmaslik uchun u bilan yashashmas, ammo javobini ham berishmas edi. Bunday holat ayollarga nisbatan zulmdir, Allohning amrlariga qarshi chiqishdir. Kim Alloh chegaralarini buzguday bo'lsa, o'z joniga jabr qilgan bo'ladi. Alloh taolo bunday degan: "Eymo'minlar, sizlarmo'minalarninikohingizgaolsangizu, so'ngraularga "teginish"danoldinularnitaloqqilsangiz, uholdasizlaruchunularningzimmasidasanaydiganiddayo'qdir. Sizlarularni (ozginamoddiy) bahramandetib, chiroylikuzatishbilankuzatingiz" (Ahzob, 49).
Musulmon er iloji boricha taloq qilmaslik ruhida tarbiya topgan bo'ladi, chunki Islom shariatida taloqqa eng noxush narsa sifatida qaraladi. Taloq qilishdan Allohning arshi larzaga keladi, degan tushunchaga ega musulmon er o'zining bu huquqini eng oxirgi chora sifatidagina qo'llaydi. Chunki hadisi sharifda: «Alloh azza va jalla eng yomon ko'rgan halol – taloqdir», deyilgan. Shuning uchun ayollar iloji boricha erlaridan taloq talab qilmasliklari kerak. Erlar ham o'zlarini bu so'zni aytishdan saqlashlari lozim. Oilaning mustahkamligini ta'minlash maqsadida shariatda taloq qilishdan boshqa iloji qolmaganida ham bu ishni birdan sodir etmasdan, odoblarni yo'lga qo'yish tavsiya etilgan. Bu tavsiyada ham shoyad er o'ylab ko'rib, taloq qilish fikridan qaytsa, degan hikmat yotadi.
وَإِذَا طَلَّقۡتُمُ ٱلنِّسَآءَ فَبَلَغۡنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا تَعۡضُلُوهُنَّ أَن يَنكِحۡنَ أَزۡوَٰجَهُنَّ إِذَا تَرَٰضَوۡاْ بَيۡنَهُم بِٱلۡمَعۡرُوفِۗ ذَٰلِكَ يُوعَظُ بِهِۦ مَن كَانَ مِنكُمۡ يُؤۡمِنُ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِۗ ذَٰلِكُمۡ أَزۡكَىٰ لَكُمۡ وَأَطۡهَرُۚ وَٱللَّهُ يَعۡلَمُ وَأَنتُمۡ لَا تَعۡلَمُونَ٢٣٢
232. Hotinlaringiznitaloqqilganingizdaularningiddalaritugasa, shariatgamuvofiqo'zarokelishishganbo'lsa, erlarigaqaytanikohlanishdanto'smanglar. BunasihatAllohgavaqiyomatkunigaimonkeltirganlargadir. Busizlargasafoliroq, poklikroqdirvaAllohbilganinisizlarbilmassizlar!
Ya'ni, er xotinini taloq qilsayu iddalari tugagach shariatga muvofiq yana qayta nikohlanishga qaror qilishsa, bundan ularni qaytarmaslik lozim. Bu narsa juvonni ham, bokirani ham nazarda tutadi. Allohga va qiyomat kuniga imon keltirganlar ushbu nasihatga amal qilsinlar. Hasan roziyallohu anhu rivoyat qiladi: "Ma'qal ibn Yasorning singlisi bir kishiga erga tekkan edi, eri uni taloq qildi. Keyin to iddasi tugagunicha uni tashlab qo'yib, yana o'ziga xotinlikka so'radi. Shunda Ma'qal bunga qarshilik qilib: "Uni iddasi tugamasidan oldin qaytarib olish imkoniga ega bo'laturib o'z holiga tashlab qo'ydi, endi uni yana xotinlikka so'ratadimi?!" deb kuyovi va singlisining yarashib ketishiga to'sqinlik qildi. Shu asnoda Alloh taolo Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga yuqoridagi: "Hotinlaringiznitaloqqilganingizdaularningiddalaritugasa, shariatgamuvofiqo'zarokelishishganbo'lsa, erlarigaqaytanikohlanishdanto'smanglar. BunasihatAllohgavaqiyomatkunigaimonkeltirganlargadir. Busizlargasafoliroq, poklikroqdirvaAllohbilganinisizlarbilmassizlar!" oyati karimasini nozil qildi. Payg'ambar alayhissalom Ma'qalni chaqirib, unga mazkur oyatni qiroat qilib berdilar. Ma'qal kuyovi bilan singlisiga to'sqinlik qilishni bas qilib, Alloh taoloning amriga bo'ysundi" (Buxoriy rivoyati). Nofe' roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: "Umar ibn Hattobning (roziyallohu anhu) o'g'li xotinini hayz paytida bir taloq qildi. Rasululloh alayhissalom unga xotinini qaytarib olishni, hayzdan poklanib, yana hayz ko'rgach qayta poklangunicha uyida ushlab turishni, keyin agar istasa, hayzdan poklangan vaqtida unga yaqinlik qilmay turib talog'ini berishni buyurdilar". Ayollarni taloq qilishda rioya etilishi lozim bo'lgan, Alloh taolo buyurgan idda (muddat) mana shudir. Agar o'zlaridan so'rashsa, Abdulloh: "Agar uch taloq qilgan bo'lsang, xotining to boshqa erga tegib chiqmagunicha senga harom", der edilar. Ibn Umar: "Agar bir yoki ikki bora taloq qilgan bo'lsang, hazrati Rasululloh bunday holda nima qilishni menga buyurgandilar", deydilar" (Buxoriy rivoyati).
Zulhijja oyining 8 kuni “Tarviya kuni” deyiladi.
“Tarviya” deyilishiga sabab o‘sha kuni hojilar zam-zam suvidan qonib-qonib ichadilar.
“Tarviya” – “tafakkur” ma’nosida ham qo‘llaniladi. Chunki zulhijjaning sakkizinchi kechasida Ibrohim alayhissalom tushlarida o‘g‘illari Ismoil alayhissalomni qurbonlik qilayotganlarini ko‘radilar va bu tush shaytoniymi yoki rahmoniy deya o‘sha kunni tafakkur bilan o‘tkazadilar. Shunga ko‘ra, bu kun “Tarviya – tafakkur kuni” deyiladi.
Mino lug‘atda – “orzu, istak” degan ma’nolarni bildiradi. Makka va Muzdalifa oralig‘idagi qishloqning nomi. Arablar odamlar to‘plangan joyni “mino” deb atashadi. Mino Masjidul-harom shimolidan 7 km. uzoqlikda joylashgan.
Bu yerda Ibrohim alayhissalom shaytonga tosh otganlar, qurbonlik qilganlar. Nabiy sollallohu alayhi vasallam ham aynan shu joyda tosh otib, qurbonliklarini ado etganlar. Bu muqaddas makonda Nasr va Mursalot suralari nozil bo‘lgan.
Hojilar zulhijjaning sakkizinchi kuni bomdod namozidan so‘ng Minoga qarab yo‘l olishadi. Minoda tarviya kunining peshin, asr, shom, xufton hamda arafa kunining bomdod namozlari o‘qiladi. Keyin arafotga jo‘nab, o‘ninchi kuni yana Minoga qaytishadi va ikki kun shaytonga tosh otishni davom ettirishadi.
Minoda bajarilishi zarur bo‘lgan amallar haqida Qur’oni karimda bunday marhamat qilinadi: «Va o‘zlariga bo‘ladigan manfaatlarga shohid bo‘lsinlar. Ma’lum kunlarda ularga rizq qilib bergan chorva hayvonlarini (so‘yishda) Allohning ismini zikr qilsinlar. Bas, ulardan yenglar va bechora va faqirlarga ham yediringlar. So‘ngra o‘zlaridagi kirlarni ketkazsinlar, nazrlariga vafo qilsinlar va “Qadimgi uy”ni tavof qilsinlar”, deganimizni esla» (Haj surasi, 28-29-oyatlar).
Ushbu oyatda Mino kunlari jamarotda tosh otish, qurbonlik qilish va soch oldirib ehromdan chiqish kabi amallarni ado etish ta’kidlanmoqda. Mino kunlari ushbu uchta amalni mukammal tarzda bajarish vojibdir.
Alloh taolo qilayotgan va qiladigan barcha solih amallaringizni O‘z dargohida qabul etsin. O‘zi kuch-quvvat bersin..
Davron NURMUHAMMAD