Yaqinda bir yigitning: “Ayrim imomlar qimmat avtoulov minib, eng yaxshi kiyimlarni kiyib, maza qilib yuradi. Tag'in kamtar va xokisor bo'lish, isrof qilmaslik to'g'risida nasihat qilishadi. Axir, o'zi markabini sotib, yo'qsillarga tarqatsa, bo'lmaydimi?..” deganini eshitib qoldim.
Afsuski, odamlar orasida shunday fikrlaydiganlar oz emas. Ba'zi kishilar ko'z o'ngida imom, umuman, musulmon kishi deganda, qandaydir qoloq bir inson qiyofasi jonlanadi. Go'yo, mo'min-musulmonlarning hayot tarzi, tutumi masjidda o'tirishu ma'rakaga borishdan iboratdek...
Bunday qarash qayoqdan paydo bo'ldi?! Imom, musulmon deganda faqat nochor, jonsarak, ovozi zo'rg'a chiqadigan kishini tasavvur qiluvchilar ko'ziga “zamonaviy” ko'ringan mo'min-musulmon dinga amal qilmayotgandek ko'rinadi, shekilli. .
Holbuki, kimning boy yoki faqir bo'lishi Allohning izni bilan, qanday hayotni tanlashi o'zining ishi. Nasihat qilish, yaxshilikka buyurib, yomonlikdan qaytarish – nafaqat imom, balki har bir mo'minning vazifasi.
Alloh taolo halol kasb bilan topilgan boylikni hech kimga harom qilmagan. Boshqalarga yarashgan boylik nega endi mo'min-musulmonga yarashmas ekan?! Nikoh o'qiyotgan imom kuyovga: “Ayolingizning ta'minoti, kiyim-kechagi, zeb-ziynati, uy jihoziyu ro'zg'or buyumlari zimmangizda”, deb shariat ko'rsatmasini eslatsa-yu, o'zi nochor yashasa?! Minbarda: “Farzandlaringizni o'qiting, ta'lim yo'lida molingizni ayamang, deb o'zi birovning qo'liga qarab tursa? Imomlikni uddalab, bo'sh vaqtida tijorat bilan shug'ullansa – buning nimasi yomon?!
“Imom” so'zi istilohda “oldinda turuvchi” degan ma'noni anglatadi. U odamlarga peshqadamdir. U namozda oldinda turganidek, boshqa ishlarda ham peshvo bo'lishi kerak. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi va sallam ham imom – har bir ishda oldinda turuvchi edilar. U zotdan keyin Abu Bakr, Umar, Usmon, Ali roziyallohu anhum xalifa, shuningdek, imom edilar. Ular faqirlikka targ'ib qilishmagan. Tuya o'sha davrning eng yaxshi ulovi hisoblanib, u zotlarning bir qanchadan yaxshi tuyalari bor edi. Hech biri tuya qimmatli ulov, eshak minamiz, deyishmagan. Jannat bashorati berilgan ulug' sahobalar orasida Abdurahmon ibn Avf roziyallohu anhu eng boyi edi.
Sahobalar halol tijoratda o'zaro musobaqalashar edilar. Nabiy alayhissalom hech kimga nega boy bo'lib ketyapsan, demaganlar. Agar boylik ayb bo'lganida, Alloh taolo Sulaymon alayhissalomga boylik bermagan bo'lardi.
Islomda boy bo'lish emas, balki mol-dunyoga hirs qo'yish qoralangan. Haq taolo bunday marhamat qiladi: «U sizlar uchun er yuzidagi barcha narsani yaratgan zot» (Baqara surasi, 29-oyat). Boshqa bir oyatda: «Ayting: “Bandalari uchun chiqargan Allohning ziynatini va pok rizqlarni kim haromga chiqardi?”» «Ayting: “U (ziynat va pok rizqlar) bu dunyoda imon keltirganlar (va boshqalar) uchun, qiyomat kunida esa xolis (mo'minlarning o'zlari uchun bo'lur)”», deyiladi (A'rof surasi, 32-oyat). Mo'min boy bo'lsa, zakotini joyiga bersa, qanday yaxshidir! .
Shayx Muhammad G'azzoliy (1917–1996) bunday degan: “Qorun ega bo'lgan mulkdan ko'prog'iga ega bo'ling! Sulaymonning saltanatidan kattaroq saltanatni qo'lga kiriting! Haqiqat qo'llovga muhtoj zamonda, uni qo'llash uchun bularning barini ilkingizda tuting! O'lim onlari kelgan paytda esa ularni Alloh yo'lida qoldiring! Kambag'al, soyilday yashash jannat yo'li deb ishonish telbalik va aldanishdir”.
Abdulloh ALIQULOV
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Faqihlarning fiqhga bergan ta’riflarida «dalil» degan so‘z bormi? Yo‘q. Ular faqat mukallaflarning amallari haqida gapirishdi, hukmlarning mukallaflarga nisbatan joriy bo‘lish holatlariga e’tibor qaratishdi. Demak, umumiy qilib aytadigan bo‘lsak, fiqhga ikki xil ta’rif berildi. Biri usuliy ulamolarning ta’rifi, ya’ni «Qur’on va Sunnatdan hukmlarni qay tarzda chiqarib olish haqidagi ilm» degan ta’rif. Ikkinchisi fuqaholar bergan ta’rif bo‘lib, unda hosil bo‘lgan hukmlarning mukallaflarga qanday joriy qilinishi asosiy o‘ringa qo‘yildi. Bu hukmlar mutlaq mujtahidlar tarafidan chiqariladi. Hukmni faqat mutlaq mujtahid chiqara oladi. Ana shu mujtahid muayyan bir hukmni Qur’on va Sunnatdan qanday chiqarganini o‘rganish usul ilmining mavzusidir. Chiqarilgan hukmni o‘zimizga va jamiyatga tatbiq qilish esa muftiy va faqihlarning ishidir.
Demak, fiqhga ikki xil qarash mumkin ekan: hukmni chiqarib olish va uni tatbiq qilish. Bizning xatoimiz shuki, hukmni ishlab chiqish bilan uni tatbiq qilish orasidagi farqni tushunmayapmiz. Tushunmaganimiz uchun ham keraksiz gaplarni gapiryapmiz. Biz yuqorida aytib o‘tgan ikki yo‘nalish – tahallul, ya’ni dinga yengil qarash va tashaddud, ya’ni dinda g‘uluvga ketish yo‘nalishlari yo ikkinchi ta’rifdan bexabar qolishdi, yoki unga e’tiborsiz qarashdi. Ular faqat birinchi ta’rifni, ya’ni hukmni qay tarzda ishlab chiqishni izohlashdi.
«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan