إِنَّ ٱلَّذِينَ يَكۡتُمُونَ مَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ مِنَ ٱلۡكِتَٰبِ وَيَشۡتَرُونَ بِهِۦ ثَمَنٗا قَلِيلًا أُوْلَٰٓئِكَ مَا يَأۡكُلُونَ فِي بُطُونِهِمۡ إِلَّا ٱلنَّارَ وَلَا يُكَلِّمُهُمُ ٱللَّهُ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمۡ وَلَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمٌ١٧٤
174. Alloh tushirgan Kitobdagi narsani yashirganlar va uni arzonga sotganlar qorinlarini faqat olovga to'ldirishadi. Qiyomat kuni Alloh ular bilan so'zlashmaydi, ularni poklamaydi va ularga alamli azob bordir.
Odamlarni kufr va shirk iskanjasida tutib turish uchun, o'z shaxsiy manfaatlari yo'lida Parvardigorlari tomonidan nozil qilingan ilohiy vahiylarga ishonmagan, ishonish uyoqda qolib, ularni odamlardan yashirgan yoki dunyoning arzon matohlariga alishtirib yuborgan johillar qorinlarini do'zax olovi bilan to'ldirishgani aniq! Qiyomat kuni Alloh taolo ularning arzi-hollariga, bahona-sabablari haqida so'zlashmaydi ham, ularga rahmat nazari bilan qaramaydi ham, ularning tavbalarini qabul qilib, gunohlaridan poklamaydi ham. Ularga mangu qiynoqlar, aslo tugamaydigan azob-uqubatlar tayyorlab qo'yilgan. Alloh taolo bunday deydi: "Kim Allohga shirk keltirsa, albatta unga Alloh jannatni harom qiladi va uning borar joyi do'zaxdir. Zolimlarga yordamchilar bo'lmaydi" (Moida, 72).
أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ ٱشۡتَرَوُاْ ٱلضَّلَٰلَةَ بِٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡعَذَابَ بِٱلۡمَغۡفِرَةِۚ فَمَآ أَصۡبَرَهُمۡ عَلَى ٱلنَّارِ١٧٥
175. Ana shular hidoyat evaziga zalolatni, mag'firat o'rniga jazoni sotib olganlardir. Ular do'zax o'tiga shunchalik bardoshlimi?
Alloh taologa shirk keltirish, ya'ni Unga biror maxluqni sherik qilish, Allohdan boshqa but-sanamlarga, tosh, daraxt, oy-quyosh kabilarga sig'inish eng ulkan gunohdir. Alloh taolo qancha ko'p gunoh bo'lsa ham mag'firat etishi mumkin, ammo shirkni aslo kechirmaydi: "Chunki shirk keltirish eng katta zulmdir" (Luqmon, 13). Ya'ni shirk qabih amal va ochiq zulmdir. Shirkka mubtalo bo'lganlar hidoyat yo'lini tan olmay, zalolatni tanlagan bo'ladi. Ular Alloh taoloning mag'firati o'rniga Uning azobi-jazosini tanlagan bo'ladi. Ular do'zax oloviga shunchalik ham chidamlimiki, to'g'ri yo'l turganida zalolatga yuz buradi? Allohning mukofoti, jannati turganida do'zaxdagi azobini istaydi? Hadisda kelishicha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Sizlarga gunohi kabiralarning eng kattasi haqida xabar beraymi?" deb so'radilar. Biz: "Ha", dedik. "Allohga shirk keltirish va ota-onaga oq bo'lish", dedilar (Buxoriy va Muslim rivoyati).
ذَٰلِكَ بِأَنَّ ٱللَّهَ نَزَّلَ ٱلۡكِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّۗ وَإِنَّ ٱلَّذِينَ ٱخۡتَلَفُواْ فِي ٱلۡكِتَٰبِ لَفِي شِقَاقِۢ بَعِيدٖ١٧٦
176. Bu shuning uchunki, Alloh Kitobni haq bilan tushirgan edi, Kitob haqida tortishganlar esa, ixtilofda chuqur ketganlardir.
Mushriklarning adashuvlari shundaki, ular Allohning tavhidi borasida va Uning haq bilan tushirgan kitobi (Tavrot) haqida bema'ni tortishuvlarga borganidir. Bunday tortishuvchilar barcha makon va zamonlarda bo'lgan va bo'ladi. Arastu falsafasi tarafdorlari, "vahdati vujud", jabariya, mo''tazila kabi oqimlarni yoqlaydiganlar, yahudiy va nasroniy dinidagi ayrim olimlar Allohning vahdoniyati, Uning zotiy va fe'liy sifatlari haqida o'rinsiz tortishuvlarga borib, haq yo'ldan adashib ketishdi. Ular adashuvining asl sabablari esa ixtilofda chuqurlashib ketganlari, Allohning haq Kitobi turib, insonlar o'ylab topgan boshqa asoslarga suyanganlaridadir.
Ilohiy kitoblarning birortasini inkor qilgan kishi kofir bo'ladi. Boshqa ilohiy kitoblarga imon keltirib, Qur'oni karimni inkor etuvchi kishi ham kofir bo'ladi. Bular – haqiqatdir, Alloh taoloning amridir. Zero, ilohiy kitoblarda hidoyat va nur bor, ilohiy kitoblar o'zidan oldingi kitobni tasdiqlovchidir. Alloh taolo insoniyatning kamolot darajasiga qarab oldingi hukmlariga o'zgarishlar kiritgan, xolos. Avvalgi payg'ambarlar etkazgan hukmlar (shariat)ni keyin kelgan payg'ambarlar Alloh irodasi bilan bekor qilishgan. Bunga Hazrati Iso alayhissalomning o'z ummatlariga: «Men Allohning sizlarga (yuborgan) payg'ambaridirman. (Men) o'zimdan oldingi Tavrotni tasdiqlovchi va o'zimdan keyin keladigan Ahmad (Muhammad) ismli payg'ambar haqida xushxabar (bashorat) etkazuvchiman» (Saf, 6) degan so'zlari dalildir. Alloh taolo Hazrati Muso alayhissalomga Tavrot kitobini tushirgan. Ammo Tavrotning asli yo'qolgan, uning qayerdaligini hech kim bilmaydi. Alloh taolo Bani Isroilni ilohiy kalomni davomli ravishda buzib kelganlarini bizlarga bildirgan. Mo'min-musulmonlar Alloh taoloning Muso alayhissalomga Tavrotni tushirganiga imon keltiradilar va busiz imonlari butun bo'lmaydi.
“Arafot” so‘zi lug‘atda – “bilish, tanish” ma’nolarini bildiradi.
Makka shahridan 20 km, Minodan 10 km, Muzdalifadan esa 6 km, Namira masjididan 1,5 km uzoqlikda joylashgan. Uzunligi 11-12 km va kengligi 6,5 km bo‘lgan vodiy. U qattiq katta toshlardan iborat. Janubiy tomonda 168 ta zinasi mavjud.
Ma’lumotlarga ko‘ra, Odam Ato bilan Havvo onamiz jannatdan chiqarib yuborilganlaridan keyin bir-birlari bilan shu yerda uchrashganlar, deyiladi.
Boshqa bir rivoyatda Jabroil alayhissalom Ibrohim alayhissalomga ushbu makonda haj amallarini o‘rgatib: “Arofta?” (“O‘rgandingizmi?”) deganlarida, Ibrohim alayhissalom: “Ha”, deganlar. Shundan keyin Arafot deb nomlanib qolgan.
Arofat tepaligida bir baland joy borki, u yerni “jabalul rohma”, ya’ni “rahmat tog‘i” deyiladi. Arafa kuni hojilarga yog‘iladigan behisob rahmat va barakalar sababli “rahmat tog‘i” deb nomlanadi. Ushbu tog‘ Ilol, Nobit hamda Quriyn deb ham ataladi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam vafotlaridan 93 kun oldin, hijratning 10 yili Madinadan hajga kelib, arafa kuni shu tepalikka chiqqanlar va oq tuyalarini cho‘ktirib, uning ustida turib “Vidolashuv va’z”ini aytganlar. Bu joy uzoqdan ko‘rinib turishligi uchun ustun shaklida ko‘tarilib, oqqa bo‘yab qo‘yilgan.
Arafotda hajning asosiy arkoni ado etiladi. Arafa kuni bomdod namozi o‘qilgandan so‘ng Minodan Arafotga qarab yo‘lga tushiladi. Zilhijja oyining 9-kuni, ya’ni arafa kuni hojilar shu tepalikka chiqib, to quyosh botgunga qadar ibodat bilan mashg‘ul bo‘ladilar. Arafotda ma’lum muddat turmagan kishining haji haj hisoblanmaydi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Haj Arafotdir”, deganlar (Imom Termiziy va Nasoiy rivoyati).
Arafotga chiqishdan oldin g‘usl qilib olinsa yaxshi bo‘ladi.
Arafotga chiqishda va u yerda turganda doim takbir, tahlil, hamd va talbiya (“labbayka”) aytiladi. Arafotda duolar ijobat bo‘ladi. Shuning uchun hojilar ko‘proq duoda, zikrda, tilovatda, iltijoda, chin dildan tazarruda bo‘lishga intilishlari lozim.
Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Duolarning yaxshisi – Arafot kungi duodir”, deganlar (Imom Termiziy rivoyati).
Arafotda quyidagi oyat nozil bo‘lgan: “Bugun Men sizlar uchun diningizni komil qildim, Men sizlarga ne’matimni to‘kis qilib berdim va sizlar uchun Islomni din qilib tanladim” (Moida surasi, 3-oyat).
Arafotda va Rahmat tog‘ida quyidagi duolarni o‘qish tavsiya etiladi:
“Subhanallohi va bihamdihi. Subhanallohil ’aziym”.
“Laa ilaha illa anta. Subhanaka inni kuntu minaz-zolimiyn”.
“Laa havla va laa quvvata illa billahil ’aliyil ’aziym”.
“Robbana atina fid-dunya hasanatan va fil axiroti hasanatan va qina ’azaban-nar”.
“Allohumma aslih li diniyallaziy huva ’ismati amri va aslih li dunyayallati fiha ma’ashiy va aslih liy axirotiyallati fiha ma’adiy, vaj’alil hayata ziyadatalli min kulli xoyrin, vaja’lil mavta rohatalli min kulli sharrin”.
“A’uzu billahi min jahdil balai va darkish-shaqoi va su’il qazoi va shatamatil a’dai”.
Arafotda peshin va asr namozlari bir azon va ikki iqomat bilan qo‘shib qasr qilib o‘qiladi. Hajning amiri xutba o‘qiydi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: “Arafa kuni, Alloh bandalarni do‘zaxdan ko‘p ozod qilganchalik boshqa biror kun yo‘q!” (Imom Muslim rivoyati).
Boshqa hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday deganlar: “Alloh huzurida Arafot kunidan yaxshiroq kun yo‘q. Alloh taolo dunyo osmoniga (farishtalarga maqtanib) yer ahli bilan faxrlanib aytadi: “Mening chang bosgan bandalarimga qarang! Mening rahmatimdan umidvor bo‘lib, barcha joylardan keldilar. Vaholanki, ular mening azobimni ko‘rmaganlar. Alloh taolo biror kunda Arafa kunidek bandani do‘zaxdan ozod qiladigan kun yo‘q, deydi”.
Alloh taolo hajingizni mabrur, sa’yingizni mashkur va gunohingizni mag‘fur qilsin!
Davron NURMUHAMMAD