Fitr sadaqasi nisob miqdoridagi mol-mulkka ega hur va musulmon bo‘lgan kishilar uchun hayt tongida ado qilishi vojib bo‘lgan sadaqadir. Fitr sadaqasining vojib ekanligida o‘ziga xos hikmatlar bor.
عن ابن عباس قال فرض رسول الله صلى الله عليه وسلم زكاة الفطر طعمة للمساكين وطهرة للصيام من اللغو والرفث فمن أدى قبل الصلاة فهي زكاة مقبولة ومن أداها بعد الصلاة فهي صدقة من الصدقات رواه أبو داود و الدارمي
Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi, u zot: “Rasullulloh sollallohu alayhi vasallam fitr sadaqasini ro‘zador uchun behuda gap-so‘z va harakatlardan poklanish va miskinlar uchun taomlanish bo‘lishi uchun farz qildilar. Kim uni hayt namozdan oldin ado qilsa, u maqbul sadaqadir. Kim uni hayit namozdan keyin ado qilsa, sadaqalardan bir sadaqani bo‘ladi”-dedilar. Abu Dovud va Doramiy rivoyat qiladi.
Ushbu hadisi sharifdan fitr sadaqasining hukmini va uning savobini topish bilan birgalikda ikkita hikmat va foyda ko‘zda tutilishi ma’lum bo‘ladi.
Birinchi hikmati va foydasi fitr sadaqasi ramazon ro‘zasini xato va kamchiliklardan poklaydi. Shuning uchun Vake’ ibn Jarroh “Ramazon oyining fitr sadaqasi xuddi namozning sahv sajdasiga o‘xshaydi. Namozning vojib amali tark bo‘lgan vaqtda sahv sajdasi namozni to‘g‘rilagandek, fitr sadaqasi ro‘zaning kamchiliklarini to‘g‘rilaydi” -deydi. Lekin biror uzr bilan ro‘za tutolmagan kishilar ham, ro‘za tutish vojib bo‘lmagan yosh bolalarga ham fitr sadaqasini berish vojib bo‘ladi.
Ikkinchi hikmati va foydasi hayit kunida kambag‘al va miskinlar, yetim va bechoralarni xursand qilish, ularning ochliklarini ketkazib, haqiqiy bayram kayfiyatini ularga berishdir. Shuning uchun ham fitr sadaqasini hayit kuni tong vaqtida berish vojib bo‘ladi. Ammo, ramazonning avvalida, oldindan bersa joiz. Hayit namozidan keyinga qoldirmaslik kerak. Namozdan keyinga qolsa ham soqit bo‘lmaydi. Hattoki, zimmasiga vojib bo‘lgandan so‘ng inqirozga uchrab kambag‘al bo‘lgandan keyin ham fitr sadaqa soqit bo‘lmaydi.
Fitr sadaqasi vojib bo‘lish shartlari.
Fitr molyaviy ibodatlardan bo‘lgani uchun hur bo‘lmagan kishilarga vojib bo‘lmaydi. Chunki qulning mol-mulki bo‘lmaydi. Balki, qul xojasining mulki bo‘ladi. Agar xojasiga fitr sadaqa vojib bo‘lsa, xizmat qilib turgan qulning ham fitr sadaqasini berish xojasiga vojib bo‘ladi.
Fitr sadaqasi ibodat va u bilan qurbat (savob) hosil bo‘ladi. Ibodatlarning to‘g‘ri bo‘lishi uchun xolis Alloh uchun degan niyat bo‘lishi lozim. Bunday niyat esa faqat musulmon kishidangina durust bo‘ladi.
Fitr sadaqasi molyaviy ibodat bo‘lgani uchun ma’lum bir miqdordagi mol-mulkka ega kishiga vojib bo‘ladi. Faqir va miskinlarga vojib bo‘lmaydi.
عن أبي هريرة: لا صدقة إلا عن ظهر غني رواه أحمد
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasullulloh sollalohu alayhi vasallam sadaqa boylikni orqasidan vojib bo‘ladi” –dedi. Imom Ahmad rivoyat qiladi.
Rasullulloh sollalohu alayhi va sallam ushbu hadisi sharifda fitr sadaqni vojib bo‘lishi boy bo‘lgan, ma’lum bir moddiy quvvati bor kishiga vojib bo‘lishini bayon qilmoqda. Islom dini yengil, uning molyaviy ibodati ham yengil bo‘lishi kerak. Sadaqani yengil ado qilinishi ma’lum miqdordagi nisobga ega bo‘lgandan keyin bo‘ladi.
Ammo shu narsa bilish kerakki, zakotning nisobi boshqa, fitr sadaqasining nisobi boshqa. Zakot nisobi faqat zakot chiqariladigan o‘suvchi mollardan hisob qilinadi. Fitr sadaqasining nisobi esa asliy hojatdan (ishlatilib turgan mol-mulkdan) tashqari mol-mulklar ham hisob qilinadi. Ushbu fitr sadaqasini nisobiga ega kishiga o‘zining va balag‘otga yetmagan faqir farzandining fitr sadaqasi vojib bo‘ladi. Xotinining, balag‘otga yetgan farzandining va balag‘otga yetmagan boy farzandining fitr sadaqasi vojib bo‘lmaydi. Lekin mazkurlarni fitr sadaqasini bersa ado topadi. Shu boylikka ega kishiga boshqalarning zakotini, sadaqasini va nazrini olmoq harom bo‘ladi. Shuningdek qurbonlik qilish va nafaqasiz qolgan mahram qarindoshlarning nafaqasini qilish vojib bo‘ladi.
Fitr sadaqasi zakot beriladigan kishilarga berish bilan ado topadi.
Jaloliddin Xolmo‘minov
“Ko‘kaldosh” o‘rta maxsus bilim yurti, Toshkent islom instituti o‘qituvchisi
«Musulmon Ummatining Buyuk G‘alabaga va Vatan himoyasiga qo‘shgan hissasi: tarix saboqlari va zamonaviy muammolar» nomli Astraxandagi II Xalqaro ilmiy-diniy konferensiyada
Diniy idoramiz vakili ishtirok etdi
Xalqaro anjumanda Janubiy federal okrug, Kavkaz orti va Yaqin xorij diniy arboblari hamda davlat hokimiyati organlari vakillari, ilmiy va ekspert jamoatchiligi, ta’lim muassasalari, oliygohlar o‘qituvchilari va talabalari, Rossiya harbiy qismining rahbarlari, Rossiya Federatsiyasi subyektlaridan diniy va jamoat arboblari, an’anaviy konfessiyalar diniy peshvolari va ko‘plab ommaviy axborot vositalari vakillari ishtirok etdilar.
Forum G‘alabaning 80 yilligi va “Vatan himoyachilari” yili doirasida o‘tkazilishini inobatga olgan holda, uning ishi davomida musulmon ulamolarining fuqarolik jamiyatini jipslashishdagi roli, shuningdek davlatlarimiz taraqqiyotining muhim tarixiy bosqichlarida diniy arboblarning davlat siyosatiga qo‘shgan hissasi muhokama qilindi.
Xalqaro forumda ma’ruza uchun so‘z berilgan Diniy idoramiz vakili Ibrohimjon domla Inomov O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy Shayx Nuriddin Xoliqnazar hazratlarining salomlari va duoi-xayrlarini hurmat bilan yetkazdi.
Astraxan davlat universitetida talaba yoshlar bilan uchrashuvda O‘zbekiston musulmonlari idorasi vakili “Ota-onani rozi qilish – farzandlik burchi”, “Aqidada adashmaylik!”, “Ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish odobi” mavzularida to‘xtalib o‘tdi.
Turli xil diniy oqimlardan ehtiyot bo‘lish zarurligi – ham shariat buyrug‘i, ham zamon talabi, ham davr ehtiyoji ekanligiga e’tibor qaratilib, keng tushunchalar berildi.
Xalqaro konferensiya doirasida Rossiya musulmonlari Markaziy Diniy idorasi raisi, Muftiy Talgat Safa Tadjuddin hazratlari O‘zbekiston musulmonlari idorasi vakili bilan uchrashuv o‘tkazdi.
Suhbat davomida tashrif uchun minnatdorlik izhor etib, o‘zining eng katta va iliq samimiy salomlarini, eng yaxshi tilak va xayrli duolarini O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy Shayx Nuriddin Xoliqnazar hazratlariga albatta yetkazishni bir necha bor ta’kidlab o‘tdi.
Rossiya musulmonlari Markaziy Diniy idorasi raisi, Muftiy Talgat Safa Tadjuddin hazratlarining O‘zbekistonga, Buxoroga, O‘zbekiston xalqiga mehri o‘zgacha baland ekanligi ko‘zlarida yosh bilan mehr ila ifoda etdi.
Uchrashuv davomida O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy Shayx Nuriddin Xoliqnazar hazratlarining ham salomlari delegatsiyamiz a’zosi tomonidan hurmat bilan yetkazildi.
Xizmat safari davomida konferensiya ishtirokchilari, xorijiy mehmonlar, vatandoshlarimiz hamda mahalliy fuqarolar va rasmiy tashkilotlar mas’ullari bilan bo‘lgan suhbatlarda delegatsiyamiz vakili tomonidan bugungi kundagi mamlakatimizdagi qilinayotgan ishlar to‘g‘risida to‘xtalib, davlatimiz va hukumatimiz tomonlaridan yurt tinchligi, xalq farovonligi va salomatligi, dinimiz kamoloti, masjidu-madrasalarimiz obodligi uchun behisob darajada ishlar olib borilayotganligini yoritib, bugungi kundagi mamlakatimizdagi hamma sohalarda, ayniqsa diniy sohada juda ham katta islohotlar, misli ko‘rilmagan yangiliklar to‘g‘risida xabar berib o‘tildi.
Astraxanda o‘tkazilgan «Musulmon Ummatining Buyuk G‘alabaga va Vatan himoyasiga qo‘shgan hissasi: tarix saboqlari va zamonaviy muammolar» nomli II Xalqaro ilmiy-diniy konferensiya Rossiya Federatsiyasining ko‘plab markaziy, hududiy va mahalliy ommaviy axborot vositalarida yoritib borildi.