JINLARNING RASULULLOH SOLLALLOHU ALAYHI VASALLAMGA IYMON KЕLTIRISHI
Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam Zayd ibn Horisa roziyallohu anhu bilan Makka tomon yo‘l oldilar.
Yo‘lda Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning tongda namoz o‘qiyotganlaridagi qiroatlarini eshitgan bir guruh jinlar u zotga iymon keltirdilar va o‘z qavmlarini Islomga da’vat qilish uchun shoshilib ketdilar. Bu hakda Alloh taolo Ahqof va Jin suralarida xabar bergan.
Mazkur hodisaning og‘ir paytda yuz berishi alohida hikmatga ega bo‘lib, odamlar Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamni inkor qilib turganlarida jinlarning o‘zlaridan-o‘zlari iymon keltirishlari katta gap edi.
Ikkovlari Makkaga yaqinlashganlarida Zayd ibn Horisa roziyallohu anhu: «Ey Allohning Rasuli, ularning oldiga qanday kirasiz? Axir ular sizni chiqardilar-ku?!» dedi.
«Ey Zayd! Alloh sen ko‘rib turgan narsaga albatta kushoyish berur. Alloh O‘z diniga albatta nusrat berur. O‘z nabiysini g‘olib qilur», dedilar u zot.
HAJ MAVSUMLARIDA ISHTIROK ETISHLARI
Toifdan qaytib kelganlaridan keyin Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘zlarini turli qabilalarga ochiq-oydin tanishtirishni boshladilar. Buning uchun eng qulay fursat haj mavsumlari edi. Hajga atrof-tevarakdagi qabilalar har yili guruh-guruh bo‘lib kelishar edi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam odam ko‘p to‘planadigan joylarga borib, ularni Islomga chaqirar, Qur’oni Karimdan tilovat qilib berar edilar. U zot: «Ey Banu fulon! Men sizlarga Alloh yuborgan rasulman. Sizlarni Allohga ibodat qilishga, U Zotga biror narsani sherik qilmaslikka buyurishga amr qilinganman. U Zotdan boshqa ibodat qilayotgan narsalaringizni tark etishga chaqiraman. U Zotga iymon keltiring! Meni o‘z himoyangizga oling, toki U Zot yuborgan narsani yetkazay», der edilar.
Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam va’zlarini tugatishlari bilan Abu Lahab o‘rnidan turib: «Ey Banu fulon! Manavi sizlarni Lot va Uzzoni hamda sizlarga oshno bo‘lgan jinlarni bo‘yinlaringizdan otib tashlashga da’vat qilmoqda. O‘zi keltirgan bid’at va zalolatga chaqirmokda. Unga itoat qilmanglar. Unga quloq osmanglar», der edi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam da’vatlarini hech kim qabul qilmasa ham, ana shunday holda davom ettirar edilar.
YASRIBLIKLAR BILAN UCHRASHUV
U zot hojilar shaytonga tosh otadigan Aqaba nomli joyda Yasribda (Madinada) istiqomat qiluvchi Xazraj qabilasiga mansub bir guruh kishilarga duch keldilar. Ular olti kishidan iborat edilar: As’ad ibn Zurora, Avf ibn Horis, Rofe’ ibn Molik, Qutba ibn Omir, Uqba ibn Omir va Jobir ibn Abdulloh.
Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam ulardan: «Sizlar kim bo‘lasizlar?» deb so‘radilar. «Xazrajliklarmiz», deyishdi.
«Yahudiylarning do‘stlaridanmi?» dedilar. «Ha», deyishdi.
«O‘tirsalaringiz, bir gapim bor edi», dedilar. «Xo‘p», deb o‘tirishdi.
U zot ularni Allohga da’vat qildilar va Qur’oni Karimdan tilovat qilib berib, Islomga chaqirdilar.
Mazkur xazrajliklarning qalblarida Islomga kirishga moyillik bor edi. Ularning yurtida yahudiylar ham yashar, ular ahli kitob bo‘lishgani uchun ko‘p narsalarni bilishardi. Agar arablar bilan yahudiylar o‘rtasida janjal chiqib qolsa, yahudiylar ularga: «Bizning payg‘ambarimizning chiqish vaqti yaqinlashib qoldi. Biz unga ergashib, sizlarni o‘ldiramiz. Od va Eram xalqlari qirilib ketgandek, sizlar ham qirilib ketasizlar», deyishar edi.
Muhammad mustafo sollallohu alayhi vasallam mazkur xazrajliklarga gapirib bo‘lishlari bilan ular bir-birlariga qarab: «Bildingizmi? Bu yahudiylar vasfini keltiradigan payg‘ambarning o‘zi-ku! Ulardan oldin iymon keltirib qolish kerak!» deyishdi.
Ularning barchalari iymonga kelishdi. So‘ng Payg‘ambar sollallohu alayxi vasallamga: «Biz o‘z qavmimizni qoldirib kelganmiz. Dunyoda u qavm kabi adovatli va yomon qavm bo‘lmasa kerak. Shoyad, Alloh ularni sizning sababingizdan jam qilsa. Biz borib, ularni ham sizning ishingizga da’vat etamiz. Ularga sizdan qabul qilgan dinni taklif qilamiz. Agar Alloh ularni sizning atrofingizda jamlasa, sizdan azizroq odam bo‘lmaydi», deyishdi.
So‘ng kelasi yili yana uchrashishga va’dalashib, qaytib ketishdi. O‘sha yili mazkur guruhning harakati bilan Yasribda Islom dini tarqaldi.
BIRINCHI AQABA BAY’ATI
Nubuvvatning 12-yili zulhijja oyi, haj mavsumida va’dalashilgan joyga yasribliklardan o‘n ikki kishi kelishdi.
Ularning besh nafari bir yil oldin Makkaga kelib musulmon bo‘lgan edi. Ular o‘shanda olti kishi bo‘lib, bu safar Jobir ibn Abdulloh roziyallohu anhu kelmaganlar.
Boshqa yetti nafar yangi musulmonlar: Muoz ibn Horis, Zakvon ibn Abdulqays, Uboda ibn Somit, Yazid ibn Sa’laba, Abbos ibn Uboda, Abul Haysam ibn Tayhon va Uvaym ibn Soida roziyallohu anhum. Ular Aqabada Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bilan uchrashishdi. Shunda u zot sollallohu alayhi vasallam ulardan bay’at oldilar. O‘sha bay’atning ishtirokchisi Uboda ibn Somit roziyallohu anhu bu haqda quyidagilarni aytadilar:
«O‘n ikki kishi edik. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bizga: «Kelinglar! Menga Allohga biror narsani shirk keltirmasligingiz, o‘g‘rilik, zino qilmasligingiz, bolalaringizni o‘ldirmasligingiz, qo‘l va oyoqlaringiz orasidan «to‘qilgan bo‘hton» keltirmasligingiz, menga ma’ruf ishda isyon qilmasligingiz haqida bay’at qilinglar. Sizdan kim bunga vafo qilsa, uning ajri Allohning zimmasida. Kim undan biror narsani buzib, bu dunyoda jazosini olsa, o‘sha uning uchun kafforatdir. Kim undan biror narsani buzsa-yu, Alloh uni satr qilsa, uning ishi Allohga havoladir. Xohlasa iqob qiladi, xohlasa afv etadi», dedilar».
Mazkur musulmonlar o‘z yurtlariga qaytayotganlarida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ularga Mus’ab ibn Umayr roziyallohu anhuni qo‘shib, u kishiga odamlarga Qur’on o‘qitish, Islomdan ta’lim berish va din ahkomlarini o‘rgatishni topshirdilar.
Mus’ab ibn Umayr roziyallohu anhu va yasriblik musulmonlar aholini Islomga da’vat qilishda jonbozlik ko‘rsatdilar. Mus’ab ibn Umayr roziyallohu anhu Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning tavsiyalari bo‘yicha ish olib borar, odamlarga Qur’on o‘qitish, Islomdan ta’lim berish va din ahkomlarini o‘rgatishni ajoyib uslub bilan yo‘lga qo‘yar edilar. Gohida ba’zi odamlar u kishining huzurlariga qurol ko‘tarib kelishardi. Ammo Mus’ab ibn Umayr roziyallohu anhuning chiroyli muomalalari, qiroatlari va Islom haqidagi so‘zlaridan keyin ko‘ngli erib, musulmon bo‘lib, u kishi nima topshiriq bersa, o‘shani so‘zsiz bajaradigan bo‘lib ketishar edi. Islom Yasrib bo‘ylab misli ko‘rilmagan tezlikda tarqalib borardi. U yerdagi bosh qabilalar – Avs va Xazrajning ko‘plab odamlari, jumladan, Sa’d ibn Muoz va Usayd ibn Huzayr kabi o‘z qavmining ulug‘lari ham Islomga kirdilar. Avs qabilasi, Banu Abdulashhal urug‘ining hammasi bitta ham qolmay musulmon bo‘ldilar.
ISRO VA MЕ’ROJ HODISASI
Hijratdan bir yil oldin Alloh taolo Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni Buroq nomli bir ulovga mindirib, Baytul maqdisga kechqurun sayr qildirdi. U zotga Jabroil alayhissalom hamroh bo‘ldilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam u yerda nabiylarga imom bo‘lib namoz o‘qidilar, so‘ngra Alloh taolo u zotni osmonlarga ko‘tardi. U yerda nabiylar bilan uchrashdilar. So‘ng Baytul ma’murga, u yerdan esa Sidratul muntahoga ko‘tarildilar.
Alloh taolo u zot sollallohu alayhi vasallam bilan gaplashdi va beradigan narsalarini berib, u zot sollallohu alayhi vasallamning ummatlariga namozni farz qildi.
«Isro» so‘zi lug‘atda «kechaning bir qismida sayr qildirish» degan ma’noni anglatadi. Shariatda esa Alloh taoloning hazrati Muhammad sollallohu alayhi vasallamni kechalardan birida Masjidul Haromdan Masjidul Aqsoga sayr qildirishiga «Isro» deyiladi.
Yana shuni ham ta’kidlab aytish lozimki, Isro hodisasi tush emas, ruhiy safar ham emas, balki Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning ham jasadlari, ham ruhlari bilan qilgan safarlaridir. Agar tush yoki ruhiy safar bo‘ladigan bo‘lsa, bu voqeaning mo‘jizaligi qolmas edi. Isro surasining 1-oyati karimasida «bandasini» deb ta’kidlanishi ham bu hodisa ham jasad, ham ruh bilan bo‘lganini ko‘rsatadi. Agar faqat ruh bilan bo‘lganida, «bandasining ruhini» degan bo‘lar edi. «Me’roj» lug‘atda «yuqoriga ko‘tarilish» degan ma’noni anglatadi. Shariatda esa Muhammad sollallohu alayhi vasallamning Baytul maqdisdan Allohning huzuriga ko‘tarilishlari «me’roj» deyiladi.
Muhaddislarning rivoyat qilishlaricha, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam xufton namozidan so‘ng Ummu Honi’ bint Abu Tolibning uyida uxlab yotganlarida uyning shifti ochildi va Jabroil alayhissalom u zotni Baytullohga olib chiqdi. Shu bilan Isro hodisasi boshlandi. Buroq nomli ulovga minib, Baytul maqdisga bordilar. So‘ng u yerdagi katta xarsangtosh ustida turganlarida Me’rojga ko‘tarildilar. Hozirda ana shu tosh ustiga qubba – gumbaz qurilgan. Uning dumaloq bino shaklidagi suratlari butun dunyoga tarqalgan. Ko‘pchilik bilmaganlar uni Masjidul Aqso deb tushunadilar.
Me’rojda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bilan Jabroil alayhissalom ham birga bo‘ldilar. Har bir osmonga yetganda, u kishi eshikni ochishni so‘rar edilar. Qo‘riqchi farishtalar «Kim?» deb so‘rashardi. U kishi: «Jabroil» deb javob berar edilar. Ular «Yoningdagi kim?» deb so‘rashardi. Jabroil alayhissalom «Muhammad» desalar, ular «U Payg‘ambar etib yuborildimi?» deya eshikni ochib so‘rashardi.
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam har bir osmonda payg‘ambar va ko‘plab farishtalar ila ko‘rishdilar. Shuningdek, jannat va jahannamning holini ko‘rdilar. Sidratul muntahoga o‘gib, Allohning malakut olamida ko‘pgina ajoyibotlarni ko‘rdilar. O‘shanda besh vaqt namoz farz qilindi. So‘ng ortga qaytdilar. U zotning o‘zlari Ummu Honi’ga qissani to‘liq so‘zlab berdilar.
So‘ng masjidga chiqmoqchi bo‘lib, o‘rinlaridan turdilar. Ummu Honi’ u kishining kiyimlariga yopishib oldi. U zot sollallohu alayhi vasallam: «Senga nima bo‘ldi?» dedilar. Ummu Honi’: «Agar bu xabarni aytsangiz, qavmingiz sizni yolg‘onchiga chiqarishidan qo‘rqaman», dedi.
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: «Yolg‘onchiga chiqarsa ham mayli», dedilar.
Chiqib borib Ka’ba yonidagi Abu Jahlning oldiga o‘tirdilar va Isroning xabarini unga yetkazdilar. Shunda Abu Jahl: «Ey Banu Ka’b[1] ibn Luay jamoasi, kelinglar!» deb baqirdi. So‘ng bo‘lgan gapni ularga aytib berdi. Ular hayron bo‘lib, taajjubga tushishdi. Biri qarsak chalsa, boshqasi boshini ushlab, hayratini ifodaladi.
Bir guruh odamlar hazrati Abu Bakr roziyallohu anhuning huzurlariga yugurib borishdi. U kishi xabarni eshitgandan so‘ng: «U zot shu gaplarni aytdilarmi?» deb so‘radilar. Ular: «Ha», deyishdi. U kishi: «Agar u zot aytgan bo‘lsalar, to‘g‘ri aytibdilar, men bunga shoxidlik beraman», dedilar. Ular: «Shom o‘lkasiga bir kechada borib, yana tong otmay turib, Makkaga qaytib kelishiga ishonasanmi?!» deyishdi. Abu Bakr: «Men u zotning bundan g‘aroyibroq so‘zlarini ham tasdiqlayman. Osmondan xabar aytishlarini ham tasdiqlayman», dedilar.
Shundan so‘ng Abu Bakr roziyallohu anhu «Siddiq» – «doimo tasdiqlovchi» deb atala boshladilar.
Odamlarning ichida Baytul maqdisga borganlari bor zdi. Ular Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan o‘sha yerdagi masjidni sifatlab berishlarini talab qilishdi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga masjid namoyon qilindi. U zot sollallohu alayhi vasallam ularga masjidni vasf qila boshladilar. Ular: «Ammo vasfini to‘g‘ri qilding, – deyishdi-da, so‘ngra: – Sen bizning karvonimizdan xabar ber», deyishdi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ularning karvonidagi tuyalarning soni, ahvoli haqida to‘liq xabar berib, nihoyasida: «Karvon ertaga, quyosh chiqish paytida yetib keladi. Oldinda kulrang tuya bo‘ladi», dedilar.
Ertasi tongda hammalari shahar chetiga chiqib, karvonning kelishini kuta boshlashdi. Ulardan biri: «Mana, quyosh ham chiqdi», dedi. Boshqasi esa: «Mana, Allohga qasamki, karvon ham ko‘rindi. Muhammad aytganidek, oldinda kulrang tuya kelmoqda», dedi.
Ammo shunda ham ular iymon keltirishmadi. Isro hodisasi buyuk mo‘jiza edi. Buni bilgandan keyin har qanday inson iymon keltirishi lozim edi. Lekin ular iymonga mayl etishmadi.
IKKINCHI AQABA BAY’ATI
(nubuvvatning 13-yili zulhijja oyi)
Yana haj mavsumi qaytib keldi. Mus’ab ibn Umayr roziyallohu anhu boshliq yasriblik musulmonlar hech kimga bildirmay, o‘z qavmlarining mushriklariga qo‘shilib hajga keldilar. Odamlar bilan birga haj qildilar. Arafotdan keyin tashriq kunlarining o‘rtasida Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bilan Aqabada uchrashishga kelishdilar. Uchrashuv kechasi bo‘lganda hammalari o‘z qavmlari ila uxlagani yotdilar. Kechaning uchdan biri o‘tgandan keyin bitta-ikkita bo‘lib, hech kimga bildirmasdan uchrashuv joyiga kela boshladilar.
To‘planib bo‘lgach, qarasalar, yetmish uch erkak va ikki ayol (Ummu Umora Nusayba bint Ka’b va Asmo bint Amr) ekanlar. Hammalari jam bo‘lib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni kutishdi. Bir vaqt u zotning kelayotganlarini ko‘rishdi. Yonlarida bir kishi ham bor edi. Yaqin kelganlarida u kishi Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning amakilari Abbos ekani ma’lum bo‘ldi. Orada qisqa so‘zlashuv bo‘lib o‘tdi. Musulmonlar Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam ulardan nimani talab qilsalar, o‘sha narsaga tayyor ekanlarini bildirdilar.
Keyin Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ularga Qur’on tilovat qilib berdilar, Allohga da’vat, Islomga targ‘ib qildilar va: «Ayollaringiz va bolalaringizni nimadan himoya qiladigan bo‘lsangiz, meni ham o‘shandan himoya qilishingiz sharti ila sizlarning bay’atingizni qabul qilaman», dedilar.
Birinchi bo‘lib As’ad ibn Zurora roziyallohu anhu Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning qo‘llarini olib, bay’at qildi. Keyin hamma birma-bir bay’at qilib chiqdi.
Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam ularning oralaridan o‘n ikkita naqib (o‘z urug‘iga mas’ul rahbar) saylashni so‘radilar. Ular o‘n ikki kishini tanladilar. U zot naqiblarga: «Xuddi Iyso ibn Maryamning havoriylari o‘z qavmlariga kafil bo‘lganlaridek, sizlar ham o‘z qavmingizga kafilsizlar. Men o‘z qavmimga (ya’ni muhojirlarga) kafilman», dedilar.
So‘ng Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ularga: «Endi joylaringizga boraveringlar», dedilar.
Bo‘lib o‘tgan ishdan Makka mushriklari xabardor bo‘lib qolishdi. Yasribliklar turgan joyga borib, surishtira boshlashdi. Yasrib mushriklari: «Biz bunday ish qilganimiz yo‘q», deb qasam ichib, turib oldilar. Musulmonlar hech narsani bilmagandek, jim turaverdilar.
Hojilar jo‘nab ketganlaridan keyin mushriklar ishning tafsilotini o‘rganishdi. Ular yasriblik musulmonlarni ortlaridan quvib borishdi. Sa’d ibn Muoz roziyallohu anhuni tutib ham olishdi. U sishini kaltaklab, Makkaga olib kelishdi. Ammo Sa’d roziyallohu anhuning ittifoqdoshlari u kishini mushriklar qo‘lidan ajratib oldilar.
Bu ishdan darg‘azab bo‘lgan mushriklar musulmonlarga nisbatan adovatni yana ham avj oldirishdi.
MUSULMONLARNING MADINAGA HIJRATI
Mushriklarning tazyiqi ostida qolgan musulmonlar Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan hijratga izn so‘ray boshladilar, chunki ular Yasribda o‘z dindoshlari ularga yordam berishlarini yaxshi bilar edilar. Ana shu paytda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Menga hijrat diyoringiz haqida xabar berildi. U Yasribdir. Kim chiqmoqchi bo‘lsa, o‘sha yoqqa yo‘lga chiqsin», dedilar. Ba’zi musulmonlar maxfiy ravishda hijratga tayyorlana boshladilar.
Yasribga birinchi bo‘lib hijrat qilib kelgan musulmon Abu Salama ibn Abdulasad bo‘ldi. Aslida u Ikkinchi Aqaba bay’atidan bir yil oldin hijrat qilgan edi. Undan keyin Omir ibn Rabiy’a ayoli bilan keldi. Uning xotini Laylo bint Abu Hasma birinchi muhojir ayol bo‘ldi. So‘ng boshqa sahobalar ham birin-ketin o‘ta maxfiy ravishda Makkani tark etib, Yasribga hijrat qila boshladilar.
YASRIBGA ISLOMNING KIRISH OMILLARI
Yasribga Islomning kirishiga sabab bo‘lgan holat va sharoitlarning eng muhimi quyidagilardan iborat:
– Yasrib arablari samoviy dinlarga eng yaqin arablar bo‘lishgan, chunki ular o‘zlari bilan qo‘shni bo‘lib yashayotgan yahudiylardan ko‘p gaplarni eshitishgan edi.
– Madina yahudiylari arablarga tahdid qilib, oxirzamon payg‘ambarining chiqishiga oz qolganini, ular o‘sha payg‘ambarga ergashib, arablarni yo‘q qilishlarini aytishar edi. Shuning uchun Madina arablari Nabiy sollallohu alayhi vasallamga ergashishga shoshildilar.
HIJRAT. ISLOM DAVLATINI BARPO QILISH
NABIY ALAYHISSALOMNI
QATL QILISH HAQIDA MASLAHAT
Quraysh mushriklari musulmonlarning hijratidan bezovtalanib qolishdi. Muhammad sollallohu alayhi vasallamning o‘zlariga ergashgan kishilarga borib qo‘shilishlaridan havotirlana boshlashdi. Agar u zot Yasribda tursalar, mustahkam markaz qurib olishlaridan qo‘rqishdi.
Quraysh Dorun-nadvada jamlandi. Ular bilan birga iblis ham Najd ahlidan bo‘lgan bir cholning suratida hozir bo‘ldi. Yig‘ilganlar Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni o‘ldirish haqida maslahat qilishdi. Abu Jahl har bir urug‘dan bittadan yosh yigitni tanlab olib, ularga qilich berib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni baravariga o‘ldirishni maslahat berdi va: «Shunda uning qoni barcha urug‘larga tarqalib ketadi va ular bilan urusha olmagandan so‘ng Banu Abdumanofning (Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning urug‘lari) xunni qabul qilishdan boshqa iloji qolmaydi», dedi. Majlisda ishtirok etganlar uning maslahatini qabul qilishdi. La’nati iblis buni muborakbod etdi.
Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhudan Ahmad ibn Hanbal quyidagi rivoyatni keltiradilar:
«Quraysh bir kecha Makkada mashvarat qildi. Kimdir: «Ertalab Muhammadni ushlab, bog‘lab qo‘yinglar», dedi. Boshqalari esa: «Io‘q, uni o‘ldirish kerak», deyishdi. Ba’zilari: «Makkadan chiqarib yuboringlar», deyishdi.
Alloh taolo Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga buni bildirdi. Hazrati Aliy Rasulullohning to‘shaklariga kirib yotdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam esa Makkadan chiqib, Savr g‘origa yetib oldilar. Mushriklar Aliy roziyallohu anhuni Rasululloh sollallohu alayhi vasallam deb o‘ylab, kechasi bilan poylab chiqishdi. Ertalab yopirilib kirib, Aliyni ko‘rganlarida Alloh ularning makrlarini puchga chiqardi. Ular: «Og‘ayning qani?» deb so‘rashdi. Hazrati Aliy: «Bilmayman», dedi.
Ular Rasulullohning izlaridan axtarib ketishdi... Rasululloh o‘sha joyda uch kun qoldilar».
MAKKADAN CHIQISH
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Abu Bakr roziyallohu anhuning oldilariga bordilar va ikkovlari birgalikda yo‘lga chiqishdi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sheriklari hamrohligida Makkadan chiqib, Savr g‘origa bordilar. Quraysh esa ularni yana ham jiddiyroq izlashga tushdi. Hatto g‘orning og‘zigacha borishdi. Shunda Abu Bakr roziyallohu anhu: «Agar ulardan biri oyog‘ining ostiga qarasa, albatta bizni ko‘radi», dedilar. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Uchinchilari Alloh bo‘lgan ikki kishi haqida nima gumon qilasiz? Mahzun bo‘lmang, Alloh taolo biz bilandir», dedilar.
Abu Bakrning o‘g‘illari Abdulloh va Omir ibn Fuhayra ikkovlari g‘orga kelib, xabarlarni aytib turishdi. Shu holatda g‘orda uch kun qoldilar. Abu Bakr roziyallohu anhuning qizlari Asmo ularga taom keltirib berdi. So‘ng ikki do‘st Madina tomon yo‘l oldilar.
SUROQA IBN MOLIK QISSASI
Quraysh qabilasi kim Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni tutib kelsa, mukofotiga yuzta tuya berilishini e’lon qildi. Odamlar u zotni ushlashga jiddiy kirishdilar. Ularning ichida mashhur izquvar Suroqa ham bor edi. Suroqa Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni izlab topdi, orqalaridan yetib boray deganda, mingan otining oldingi ikki oyog‘i yerga botib qoldi. Bu holat ikki marta takrorlandi. Shundan keyin Suroqa: «Men uchun duo qilinglar, men sizlardan odamlarni qaytaraman», dedi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uning haq-qiga yaxshi duo qildilar.
UMMU MA’BAD QISSASI
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam, Abu Bakr va qamrohlari yurib borib, Xuzo’a qabilasiga mansub Ummu Ma’bad ismli ayolning chodiri oldidan o‘tdilar. U ayolning chodirida na taom va na suv bor edi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qarib sutdan qolgan sovliqning yelinini muborak qo‘llari bilan siladilar. Undan sut otilib chiqa boshladi. Undan o‘zlari ham ichdilar, boshqalarga ham ichirdilar. So‘ng yurishda davom etdilar.
KЕYINGI MAVZULAR:
HIJRATNING BIRINCHI YILIDAGI MUHIM HODISALAR.
Nabiy alayhissalomning Yasribga kirishlari;
Yasribning yangi nomi. Islom jamiyatiga asos solish;
Yangi jamiyatning eng muhim asoslari;
Urush va g‘azot ishlari;
Harbiy harakat pog‘onalari;
Islomdagi birinchi bayroq;
Hijriy ikkinchi yildagi g‘azotlar;
Abdulloh ibn Jahshning yuborilishi;
Badr jangi;
Urushning boshlanishi va uning natijalari;
Badr g‘azotining ahamiyati;
Munofiqlarning yuzaga chiqishi;
Kudrdagi Banu Sulaym g‘azoti;
Banu Qaynuqo’ g‘azoti;
Hijriy ikkinchi yilda bo‘lib o‘tgan boshqa hodisalar;
[1] Ka’b Payg‘ambarimizning sakkizinchi bobolari bo‘lib, Banu Ka’b undan tarqalgan avloddir.
Hayotda shunday sohalar borki, ularni mukammal egallash uchun butun umr o‘qib-izlanish lozim. Ana shunday kasblardan biri imom-xatiblikdir. Kimdir bu kasb egalariga oson tutishi mumkin. Lekin yetuk imom bo‘lish uchun to‘rt yil madrasa, to‘rt yil diniy oliy ta’lim dargohida o‘qishning o‘zi kamlik qiladi. Chunki imom o‘zi uchun ham jamoat uchun Alloh oldida burchli bo‘lsa, el oldidiga javobgarlik ham katta mas’uliyat yuklaydi. Bu mas’uliyat va xalq ishonchini oqlashning birdan bir yo‘li ilm va taqvodir.
So‘nggi yillarda ilm-fanning barcha yo‘nalishlar qatori diniy-ma’rifiy xususan, shariat, fiqh, aqoid kabi ilmlarni o‘rganish uchun keng yo‘llar ochildi. Bu borada Samarqandda Hadis ilmi oliy maktabi, Imom Moturidiy markazi qoshida Kalom ilmi, Farg‘onada – Marg‘inoniy ilmiy markazida islom huquqi maktabi, Buxoroda – Bahouddin Naqshband markazida tasavvuf maktabi, Qashqadaryoda – Abu Muin Nasafiy markazida aqida ilmi maktabini tashkil etilishi o‘z samarasini berib kelayotir. Chunki imom-xatiblarning madrasa va oliy ta’lim dargohida olgan bilimlarini mustahkamlash, ularni yanada chuqurlashtirish, yangi zamonaviy diniy masalalarni keng o‘rganishda mazkur maktablar muhim ahamiyat kasb etyapti. Bir so‘z bilan aytganda, bu maktablar imom-xatiblarni chin ma’noda sohaning yetuk egasiga aylanishiga zamin bo‘layotir.
Ayni kunda Farg‘ona viloyatidagi Marg‘inoniy ilmiy markazida islom huquqi maktabida yigirmadan ortiq vodiylik imom-xatiblar o‘z ish joylaridan uzilmagan holda diniy bilimlarini yana mustahkamlab, fiqh ilmini chuqurroq o‘rganmoqdalar. Ularga tajribali imom-xatiblar Ubaydulloh domla Abdullayev, Ibrohimjon domla Qodirov va Ahmadxon domla Nizomovlar ustoz-shogird an’anasi asosida ta’lim bermoqdalar. Shu kunga qadar tinglovchilar mazkur ustozlar ko‘magida “Muxtasarul-viqoya”, “Alfiqhul-akbar” kitoblari o‘qib tugatishdi. Ayni vaqtda “Kanzul-daqoiq” va Mulla Aliy Qorining “Alfiqhul-akbar”ga yozgan “Sharhul fiqhil Akbar” kitoblari mutolaa qilinib, asarlar batafsil o‘ranilmoqda. Ushbu asarlar Ahli sunna val jamoa aqidasi asosida mo‘min-musulmonlarni to‘g‘ri aqida hamda dinimiz ta’limotlariga amal qilishda vasatiy tarzda yurishlarida asosiy manbalardir.
Ta’kidlash joizki, imom-xatiblarning mazkur ilm dargohida olayotgan bilim va malakalari faoliyatlari uchun nihoyatda manfaatli bo‘lmoqda. Zero, turli yot g‘oyalar ta’siriga tushib adashgan yurtdoshlarimizni to‘g‘ri yo‘lga boshlash, mo‘min-musulmonlarga Ahli sunna val-jamoa va Hanafiy fiqhi asosida islom ta’limotlarini yetkazish, dolzarb mavzularda chiqish qilish, maqolalar yozishda bu dargohdan olinayotgan ilmiy va hayotiy tajribalar muhim ahamiyat kasb etmoqda. Shuningdek, turli uchrashuvlar va mahallalarda olib borilayotgan targ‘ibot tadbirlarida ham mazkur ilmiy maktabda hosil qilingan bilim va ko‘nikmalar asqotmoqda. Imom-xatiblar o‘rtasidagi bilimlar bellashuvida ham mazkur maktab tinglovchilari o‘zini har tomonlama namoyon etayotgani ham e’tiborga molik. Shu bilan birga maktab tinglovchilarining bir qanchasi ilmiy izlanishlarda davom etib, o‘z tadqiqotlari bilan dinimiz ravnaqiga o‘z hissalarini qo‘shmoqdalar.
Ma’lumki, ilk o‘rta asrlarda Farg‘ona vodiysida fiqh maktabi shakllanib, buyuk allomalar yetishib chiqdi. Birgina Burhoniddin Marg‘inoniy islom xuquqshunosligi borasida beqiyos asarlar ta’lif etgani barchaga ma’lum. Bugun u kishining “al-Hidoya” asari butun musulmon olamida mashhur bo‘lib, islom huquqi – fiqh bo‘yicha eng aniq, mukammal asar sifatida tan olingan.
Bugun ham mazkur an’analar qayta tiklanib, yurtimiz yana ilmu ma’rifat, olim ulamolar diyoriga aylanayotgani quvonarli holdir.
Rahmatulloh JALILOV,
Farg‘ona viloyati vakilligi Matbuot kotibi
(Hidoyat jurnali, 12-son)