Al-azhar xalqaro elektron fatvo markazining ta’kidlashicha, koronavirus sababidan vafot etgan kishi shahid maqomida bo‘ladi va unga shahidlar ajri beriladi. Dunyo hukmlari borasida unga barcha musulmon mayyitlarga tatbiq qilinadigan g‘usl, kafanlash, janoza namozi kabi hukmlar joriy qilinadi. Buning dalili Payg‘ambar alayhissalomning quyidagi hadislari: “Shahidlar beshta: to’un (o‘lat)dan o‘lgan, qorin og‘rig‘i (ichki kasallik) bilan o‘lgan, cho‘kib o‘lgan, tom bosib o‘lgan, Alloh yo‘lida shahid bo‘lgan kishilar”. Bir rivoyatda, to’un (vabo)da o‘lgan shahiddir, deganlar.
Ana shulardan kelib chiqib koronavirusdan o‘lganlar ham to’un (o‘lat) dan o‘lganlar qatorida hisoblanadi.
Islom tadqiqotlari markazi huzuridagi fatvo hay’ati musulmonlarga koronavirus tarqalishi yoki yuqishidan ehtiyot bo‘lish sababli taqib oladigan niqoblarda namoz o‘qishni zarari yo‘qligini qayd etgan.
Misr fatvo uyi (Dorul ifto) Azhar shayxi va Misr vaqf vazirining yangi turdagi koronavirus tarqalishini oldini olish bo‘yicha ko‘rilayotgan chora-tadbirlar doirasida, ikki hafta mobaynida, Respublikaning barcha hududlarida jamoat va juma namozlarini ado etishni to‘xtatib, azon aytish bilan kifoyalanish qarorlarini ma’qullashini e’lon qildi.
Azhar fatvo markazi: spirt – gidrooksid birikmasi bo‘lgan uglerod va vodorod zarralaridan iborat ximiyaviy murakkab element.
Ximiklarga ko‘ra har qanday spirt deb ataluvchi moddalar ham mast qiluvchi bo‘lavermaydi. Mast qilmaydigan spirtning sifatlari mast qiladigani kabi bo‘lmagani va o‘zgarish sodir bo‘lgani uchun u pok hisoblanadi. Shuning uchun u bilan badanni va turli yuzalarni dezinfeksiyalash mumkin bo‘laveradi. Shu sababli badanga yoki namoz joyiga bunday spirt tekkandan so‘ng namoz o‘qish joiz.
Ammo, tarkibi va mast qilishi jihatidan avvalgi holida bo‘lgan spirtning hukmi esa ulamolar o‘rtasida ixtilofli masala bo‘lib, uning hukmi ixtiyor qilingan qavlga ko‘ra pokdir. Markazga ko‘ra spirtni tibbiy tomondan tozalashda ishlatish mumkin va u bilan turli yuzalarni, jamoat joylarini va masjidlarni tozalashning zarari yo‘q. Kiyimi, badani yoki joynamoziga spirt tekkan odamning namozi durust bo‘ladi.
Azharning xalqaro elektron fatvolar markaziga ko‘ra uyda jamoat bo‘lib, xutbalari bilan ikki rak’at o‘qilgan juma namozi ado topmaydi. Hattoki namozxonlar soni ko‘p bo‘lsa ham to‘g‘ri bo‘lmaydi. Uyda xutbasiz to‘rt rak’atdan iborat jamoat bo‘lib yoki yakka-yakka holda peshin o‘qiladi. Kishi erkak va ayollardan iborat o‘z ahliga imom bo‘lib, jamoat holda ado etishi mustahabdir.
“Fatvo uyi” quyidagicha javob berdi: jamoat va hattoki juma namozlarini tark qilishga sabab bo‘ladigan qator omillar mavjud bo‘lib, kuchli jala, insonga zahmat yetkazadigan loygarchilik, masjid yo‘lini ko‘rib bo‘lmas darajadagi qorong‘ulik kabi umumiy hamda kasallik, joniga, moliga, ahliga xatar bo‘lishi kabi xususiy omillar shular jumlasidandir. Shuningdek, badbo‘y narsa iste’mol qilish, kuchli mudroq bosishi va shularga o‘xshash holatlar ham jum’a namoziga hozir bo‘lishdan to‘sadi.
Azharning xalqaro elektron fatvolar markazi shifokorlar yangi turdagi koronavirusni oldini olishga qaratilgan choralar sifatida insonning og‘zi kun bo‘yi nam holda turishligi zarur degan tavsiya berganda Ramazon ro‘zasini tutish hukmi bo‘yicha savolga feysbuk ijtimoiy tarmog‘idagi rasmiy sahifasi orqali javob berdi.
Unda keltirilishicha, agar kasallikka chalinmagan bo‘lsa, musulmonga Ramazon oyida og‘iz ochish mumkin emas. Lekin shunga qaramay shifokorlar ro‘za koronavirusga chalinish va u orqali halok bo‘lish xavfini kuchaytiradi degan taqdirda va bu narsa ilmiy jihatdan o‘z tasdig‘ini topganda, ro‘za tutmaslik mumkin bo‘ladi. Biroq bu narsa hozirgacha ilmiy tasdig‘ini topgan emas.
Mashhur Islom da’vatchisi Mabruk Atiyyaga ko‘ra tarovih namozlarini uyda ado etish masjidlarda ado etishdan afzaldir. Chunki tarovihning hukmi sunnat bo‘lib, sunnatlarni uyda ado etish masjidda ado etishdan yaxshiroqdir. Olimning ta’kidlashicha, yig‘ilish musulmonlarga zarar yetishiga sabab bo‘ladigan bo‘lsa, namoz uchun yig‘ilmaslik kerak. Koronavirus sababli masjidlar farz namozlari uchun yopilgan bir paytda sunnat namozlar uchun ochilmasligi o‘z-o‘zidan tushunarli.
“Misr fatvo uyi” hozirda fuqarolarni koronavirus tarqalmasligi uchun har qanday to‘planishga chorlashdan ogohlantirdi.
Fuqarolarni ko‘chada yoki boshqa biror joyda har qanday maqsadda va har qanday sabab bilan to‘planishga bo‘lgan barcha chaqiriqlar shar’an harom va buzg‘unchilikdir. Ushbu chora-tadbirlarga amal qilmagan har bir shaxs shar’an gunohkordir.
Shayx U’vayda Usmon (dorul ifto bosh kotibi): koronavirus yuqishidan qo‘rqib kursiga o‘tirib namoz o‘qish mumkin emas. Musulmon kishi uchun zarur ehtiyot choralarini ko‘rishgina vojib bo‘ladi.
Masjid yonida yo maydonlarda yoki binolarning tomida yoki yopilgan masjid ichida kamchilik kirib olib, ustilaridan qulflab juma yoki boshqa jamoat namozlarini ado etib, masjidlarda jamoat va juma namozlarini ado etmaslik qaroriga amal qilmaslik hech kimga joiz emas.
Televizor yoki radio orqali namoyish qilinayotgan juma yoki boshqa namozga iqtido qilib namoz o‘qish hech kim uchun joiz emas.
Misr fatvo uyi: zakot aslida o‘z vaqtida chiqariladi. Kambag‘al yoki biror shunga haqli bo‘lgan muhtojning ehtiyojidan kelib chiqib bir yoki bir necha yilning zakotini avvaldan chiqarish mumkin, bunga hech qanday shar’iy mone’lik yo‘q.
Azhar markazi feysbuk orqali: masxara va istehzo shariat qaytargan ishlardan bo‘lib, balo, ofat va musibatlar vaqtida insonlardan bu kabi qiliqlarning sodir etilishi to‘g‘ri emas. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti va dunyo davlatlari sog‘liqni saqlash vazirliklarining ushbu vabo vaqtida ehtiyot va profilaktik choralari sifatida bayon qilayotgan yo‘l-qo‘riqlari masxara qiladigan, dindagi bid’at yoki nosog‘lom aql bilan qilinayotgan ishlar emas. Aksincha, dinimiz 1400 yil avval bu kabi ishga bizni chorlagan. Jumladan, hadisi sharifda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam: “Biror yerda vabo chiqqanini eshitsangiz u yerga bormang, agar siz turgan yerda vabo tarqasa u yerdan qochib chiqmang”, deganlar (Imom Ahmad rivoyati).
Badan yoki kiyimga tarkibida spirt bo‘lgan moddani tozalash yo virus va bakteriyalardan himoyalanish uchun surib namoz o‘qish joiz.
Odatda vafot etgan musulmon g‘usl qildirilib, kafanlanib, janozasi o‘qiladi, lekin vabo tarqalgan va meditsina mayyitni ushlagan tiriklarga o‘tishini isbotlab turgan bir vaqtda mayyit ustidan suv quyilib, uni ishqalamasdan biror chora qilib suv yetkazilishi kifoya qiladi. Bunda g‘assolga kasallik yuqmasligi uchun maxsus kambinzon kiydirish, xonani dezinfeksiyalash kabi mutaxassislar tomonidan beriladigan barcha choralar qo‘llanishi kerak bo‘ladi.
Agar mayyit tanasidan suyuqlik oqish xavfi bo‘lsa, kafan ustidan suv o‘tkazmaydigan material bilan yaxshilab o‘rab qo‘yilishi shart. Kasalxonadan yuvib, o‘rab chiqarilgan mayyit ahllari masjiddan boshqa alohida joyda janoza o‘qib, dafn qilishlari mumkin. Unga janozani jamoatning eng kam miqdori bo‘lgan ikki kishi o‘qisa ham kifoya. Hattoki g‘oibona janoza o‘qilishi ham joiz. Bularning bari muqaddas dinimizning yuksak insonparvarlik maqsadlari bilan hamohang hisoblanadi. Shuningdek, bunga shariatda e’tiborli hujjatlar bor. Zero zaruratlar taqiqlarni bekor qiladi hamda zarurat kerakli miqdorda e’tiborga olinadi.
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Bu mavzuda salaflarimizdan kelgan bir qancha ta’sirli rivoyatlar bor. Quyida ularning ayrimlarini keltiraman:
1. Shaqiq Balxiy rahimahulloh aytadi:
"Men xushu’ni Isroil ibn Yunusdan o‘rgandim. Biz uning atrofida edik, u o‘ng tomonida kim bor, chap tomonida kim borligini bilmasdi — oxirat haqida tafakkur qilardi".
2. Yusuf ibn Asbat rahimahulloh aytadi:
"Sufyon ibn Uyayna rahimahulloh menga xufton namozidan so‘ng: "Tahorat idishini (obdasta) bergin", dedi. Unga berdim. U o‘ng qo‘li bilan olib, chap qo‘lini o‘ng qo‘lining ustiga qo‘ydi va tafakkurga cho‘mdi. Men uxlab qoldim, so‘ng saharda turdim — qarasam, idish hali ham qo‘lida. "Tong otdi", dedim. U esa bunday dedi: "Sen idishni bergan paytingdan buyon shu holda oxirat haqida tafakkur qildim".
3. Abdulloh ibn Muborak rahimahullohdan rivoyat:
U Suhayl ibn Adiyni sukunatda, tafakkurda ko‘rib:
"Qaysi nuqtaga yetding?" deb so‘radi.
U: "Sirot ko‘prigidaman", deb javob berdi.
4. Muhammad ibn Vase’ rahimahullohdan rivoyat:
Basralik bir kishi Abu Zarr vafotidan keyin uning xotini Ummu Zarrga borib, uning ibodatini so‘radi. U bunday dedi: "Abu Zarr kun bo‘yi uyning bir chetida tafakkur qilib o‘tirardi".
5. Ummu Dardo (Abu Dardoning xotini) aytadi:
"Abu Dardo roziyallohu anhuning eng afzal ibodati — tafakkur va ibrat olish edi".
6. Sirriy Saqatiy rahimahulloh aytadi:
"Har kuni burnimga qarayman — yuzim qorayganmi, deb. Tanish joyda o‘lishni yoqtirmayman — yer meni qabul qilmay qo‘ysa, sharmanda bo‘lishdan qo‘rqaman".
7. Abu Shurayh rahimahulloh haqida:
Bir kuni u yurib ketayotgan edi, to‘xtab, ko‘ylagini boshiga tashlab, yig‘lashga tushdi.
Uni ko‘rib: "Nima uchun yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U bunday javob berdi: "O‘tgan umrimni, kam amalimni, yaqinlashgan ajalimni tafakkur qildim".
8. Umar ibn Xattob roziyallohu anhu bir kuni yig‘ladi. Sababini so‘rashdi. U bunday dedi: "Dunyo va uning shahvatlari haqida o‘yladim. Ular tugamay turib, achchiq alam bilan almashadi. Agar buning o‘zida ibrat bo‘lmasa ham, aqlli kishi uchun unda pand nasihat bor. Endi o‘z holingizga qarang, ahli oilangiz, yaxshi ko‘rgan kishilaringiz bilan bugun jam bo‘lib turibsiz, ertagachi? Ertaga esa, albatta ulardan ajralish bor".
9. Dovud Toiy rahimahullohning holati:
U to‘lin oy kechasi uyning tomiga chiqdi. Osmonga qarab Osmon va yerning yaratilishi haqida tafakkurga cho‘mdi va yig‘lay boshladi. Shunchalik qattiq ta’sirlandiki, tomdan qo‘shnisining hovlisiga yiqilib tushganini sezmay qoldi. Qo‘shni uni o‘g‘ri deb o‘ylab, qilichiga yopishdi. Ammo kelib qarasa — Dovud ekan. "Qanday qilib tomdan tushib ketding?" - deb so‘radi. Dovud: "Qanday yiqilganimni sezganim yo‘q", deb javob berdi.
10. Sufyon Savriy rahimahulloh haqida:
U do‘stlari bilan o‘tirgan edi, chiroq o‘chib qoldi. Hamma yoqni zulmat qopladi. Keyin chiroqni yoqishdi. Qarasalar, Sufyonning ko‘zlaridan oqayotgan yoshi yuzi yuvyapti. Undan: "Senga nima bo‘ldi, nega yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U: "Shu onda qabr zulmatini esladim…", deb javob berdi.
Xulosa:
Salafi solihlar har bir holatda tafakkur qilganlar — taom yeganda, yurganda, yotganda, hatto suv idishini ushlab turgan paytda ham oxiratni eslab yig‘lardilar. Ular uchun tafakkur — ibodatning qalbi edi.
Homidjon qori ISHMATBЕKOV