O`zbekiston musulmonlari idorasi

KIMKI YERGA MЕHR BЕRSA, BUNING SAVOBI KATTADIR

16.04.2020 3378 11 min.

Bismillahir rohmanir rohim.

Bugun Koronavirus kasalligining shiddat bilan Yer yuziga tarqalayotgani butun insoniyatni jiddiy tashvishga solmoqda. Har bir davlat ushbu ofat ta’sirini yumshatish, keng tarqalishining oldini olishga jiddiy harakat qilmoqda.

Har bir ibtidoning intihosi bo‘lganidek, bunday sinovli kunlar ham tez fursatda Alloh taoloning irodasi ila tarixga aylanishiga ishonamiz. Bugun har birimiz davlatimiz tomonidan o‘rnatilgan talablarga rioya etsak, muhtaram Yurtboshimizning ko‘rsatayotgan jonkuyarligini qalban his etib, itoat qilsak, mashaqqatlarni, albatta, yengib o‘tamiz, insho Alloh.

Davlatimiz rahbari ushbu kasallik keng tarqalib ketmasligining oldini olish borasidagi murojaatlari xalqimizga ruhiy madad, samimiy dalda bo‘ldi. Har birimizga kuch-quvvat berib, inon-ishonchimizni mustahkamladi. Yurtboshimiz tadbirkorlarga, yordamga muhtoj aholiga, yakka-yolg‘izlarga, nogironlarga moddiy ko‘mak va yordamlarni oshiramiz, deganlari insonparvarlikning oliy namunasi bo‘ldi.

Karantinning dastlabki kunlaridanoq yuksak safarbarlik choralari ko‘rilgani xalqimiz uchun, oilalar uchun, shu yurt fuqarosi sog‘lig‘ini ta’minlashga qaratilgani bilan ahamiyatlidir.

Taassufki, pandemiya tufayli o‘rnatilgan tartib-qoidalarni mensimaslik holatlari uchrayotgani kishini tashvishga soladi. “Birniki mingga, mingniki – tumanga”, degan gap bor xalqimizda. Arzimas bahona bilan ko‘chaga oshiqayotgan, karantin qoidalarini pisand qilmay, vaj-karsonlar to‘qiyotgan, qochib-pusib shaxsiy transport vositalari bilan ko‘chaga chiqishga urinayotgan kimsalarning maqsadi nima? Axir, ular ham vaziyatni yaqqol ko‘rib, sezib turishibdi-ku.

O‘tgan davrda karantin qoidalarining 47 mingga yaqin buzilish holatlari, shu jumladan, 34 ming marta niqob taqmaslik, 11 ming marta avtotransportda karantinga rioya qilmaslik holatlari aniqlangan. Hattoki, 24 ta holatda yuzlab odamlarni to‘plab, ziyofat va marosimlar o‘tkazilgani aniqlanganini qanday tushunish mumkin. Ularning bu xatti-harakatlari, avvalo, o‘zini, oilasini, bola-chaqasini og‘ir dardga giriftor qilib qo‘yishi mumkin-ku. Alloh taolo bundayga insofi tavfiq bersin.

Islom dinida insonning vaboga sabr qilishiga ulug‘ savoblar va’da qilingan. Agar biror joyda vabo yoki halok qiluvchi biror yuqumli kasallik tarqalsa, u yerdagi kishi o‘ziga Allohning hukmidan boshqa hech narsa yetmasligini ishongan holda sabr qilib o‘tirsa, unga shahidlik savobi beriladi. Agar biror kimsa besabrlik qilib, u yerdan qochib ketsa, u bu ajrdan bebahra qoladi.

Hazrati Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam: “Vabodan qochuvchi kimsa (gunohda) jang maydonidan qochuvchi kimsa kabidir” deganlar (Imom Ahmad rivoyati).

Buning ma’nosi shuki, qaysi joyda vabo tarqalsa, u yerdan qochmasdan, sobit turish lozim. U yerdan qochish esa besabrlik va Alloh taologa tavakkal qilmaslik belgisi bo‘lgani uchun gunohdir. Shunday ekan, har bir fuqaro berilgan tavsiya va ko‘rsatmalarga amal qilmasa, avvalo, o‘zining, oilasining, yaqinlarining hayotiga katta xavf tug‘dirishi, hatto umriga zomin bo‘lishi mumkinligini unutmasligi zarur.

Ba’zan kasallikdan ko‘ra vahima va sarosimalar insonni hushidan ayirayozadi. Tib ilmining sultoni, bobokalonimiz Ibn Sino aytganidek: “Vahimaning o‘zi yarim kasallikdir. Xotirjamlik yarim sog‘likdir. Sabr esa shifoning boshlanishidir”.

Bemor har qanday og‘ir dardni bandalikka xos sifatlar ila qabul qilib, ajrini Allohdan umid qilsa, uning ortidan o‘zi bilmagan yaxshiliklarga erishadi. Zero, har bir dard va musibat behikmat emas. Nabiy sollallohu alayhi va sallam aytadilar: «Qaysi bir kishiga to’un (epidemiya) yetsa va uyida sabr ila savob umidida o‘tirsa, o‘ziga Alloh taqdir qilganidan boshqa narsa yetmasligini bilsa, unga shahidning ajrichalik savob beriladi» (Imom Buxoriy rivoyati).

Vaboga chalingan kishi dardidan tuzalsa ham shahidlik ajri beriladi. Alhamdulillah, har kuni oynai jahon orqali koronavirus infeksiyasini yuqtirib olgan yurtdoshlarizning ba’zilari sog‘ayayotganini ko‘rayapmiz. Shu paytgacha 42 nafar kishi butunlay darddan forig‘ bo‘ldi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: «Albatta, tuzalib, sog‘aygan bemorning misoli xuddi osmondan yangi tushgan do‘l donasining rangiga va sofligiga o‘xshaydi», dedilar (Imom Termiziy rivoyati).

Ta’kidlash joizki, insonlarning dardidan tuzalib, gunohlardan forig‘ bo‘lishida ulamolar va shifokorlarning xizmati beqiyos. Ulamolar ma’naviy choralarni ko‘rib, aholining ruhiyatini tarbiyalaydi. Shifokorlar esa kasallikka qarshi moddiy choralar, zohiriy sabablar ila dardlarga malham bo‘ladi. Agar ularning xizmatlari tufayli bir bemor shifo topsa, nomai a’mollariga ulkan ajru savoblar bitiladi. Alloh taolo Qur’oni aziymush sha’nda marhamat qiladi: «Kim uni (bir jonni) tiriltirsa, xuddi hamma odamlarni tiriltirgandek bo‘ladi» (“Moida” surasi, 32-oyat).

Mufassirlar ushbu oyatdagi “tiriltirsa” so‘zini “o‘limdan saqlab qolsa” deganlar. Imom Soviy rahmatullohi alayh “yashab qolishiga sababchi bo‘lsa”, deya tafsir qilganlar.

Demak, bugun bemorlarni davolayotgan shifokorlarimiz insonlarning hayotini saqlab qolgandek ulug‘ savobga erishyapti. Sharafli kasb egalari faoliyatlari davomida bir necha insonlarni oyoqqa turg‘izib, hadsiz-hisobsiz ajrlarni qo‘lga kiritayotganlarini bir tasavvur qilib ko‘ring!

Ikki hafta davomida yaqinlarini, farzandlarini ko‘rmasdan, uyqu, halovat nimaligini bilmasdan mehnat qilayotgan zahmatkash shifokorlar, huquq-tartibot idoralari xodimlari, shu ishga kamarbasta bo‘lgan barcha-barchani men ZAMONAMIZ QAHRAMONLARI, deb bilaman. Shu ishga hissa qo‘shayotganlarni Yaratgandan Egam yuksak mukofotlar bilan siylasin.

Ekin ekib, rizq-ro‘z talab eting!

Xabaringiz bor, shu yilning 8 va 14 aprel kunlari muhtaram Prezidentimiz raisligida o‘tkazilgan yig‘ilishlarda bu yilgi murakkab vaziyatni hisobga olib, barcha tomorqalarda 2-3 marta ekin ekish va qo‘shimcha hosil olish birinchi darajali vazifa ekani ta’kidlandi. Albatta, bu hozir eng to‘g‘ri yo‘l hisoblanadi. Zero, bugungi og‘ir damlarda aholi ro‘zg‘orining butligiga erishish, har bir oilaning tomorqasidagi mavjud imkoniyatlardan foydalanmay turib hal etish mushkul.

Shu ma’noda pandemiya tufayli yurtimizda e’lon qilingan karantin vaqtida aholini oziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan birlamchi talabini qondirish ko‘p jihatdan tomorqalardan qanchalik oqilona foydalanishimizga bog‘liq. Davlatimiz rahbari o‘z chiqishlarida: “Hozirgi sinovli davrda tomorqa yerlariga ekin ekmaslik, qarovsiz tashlab qo‘yish yurtga va yerga nisbatan xiyonat deb baholanishi kerak”, deb qat’iy ta’kidladilar.

Hammamiz yaxshi tushunamiz, “Yerni boqsang, yer ham seni boqadi”, degan maqol bejiz aytilmagan. Sohada katta natijaga erishmoqchi bo‘lsak, birinchi navbatda rizq-ro‘zimiz manbai bo‘lgan yerni boqishimiz kerak. Mutafakkir Alisher Navoiy bobomiz “olam ahlining to‘qligi, quvonchi, avvalo, yerga urug‘ sochib, bebaho noz-ne’mat yetishtiradigan fidoyi insonlar mehnatidandir”, deb mirishkor dehqonlar xizmatiga juda katta baho berganlar.

Ayni kunlarda ko‘pchiligimiz vaqtimizni oila davrasida o‘tkazyapmiz. Bu karantin qoidalariga rioya qilish bilan birga, xonadonimizdagi mavjud tomorqada ishlash uchun ham yaxshi imkoniyat. Agar har bir xonadonda ro‘zg‘or uchun zarur bo‘lgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtirilsa, avvalo, kelgusida bu mahsulotlarga bo‘lgan ehtiyojni qondirish, bozorlarda narx-navoning asossiz ravishda oshib ketishining oldini olishda muhim omil hisoblanadi. Demak, bahorning har bir kunini g‘animat bilib, ekin-tikin ishlarini tezroq yakuniga yetkazaylik. Har bir qarich unumdor yerni qadriga yetaylik.

Alloh taolo yer yuzini osmondan obi-rahmat yog‘dirib, shu orqali barcha nabototlarni o‘stirib, insonlarning rizqini berib qo‘ydi. Qur’oni karimning ko‘plab oyatlarida Alloh taolo ekinlar va bog‘larni misol qilib keltirilgan. Qur’oni karimda shunday bayon qilinadi: «U osmondan sizlar uchun undan ichimlik bo‘ladigan suvni (yomg‘irni) yog‘dirgan zotdir. (Hayvonlaringizni) boqadigan giyohlar har o‘sha suvdan (sug‘orilur). U sizlar uchun o‘sha (suv) bilan (turli) ekinlarni, zaytun, xurmo, uzum va barcha mevalarni undirur. Albatta, bunda tafakkur qiladigan kishilar uchun alomat bordir» (“Nahl” surasi, 10–11-oyatlar).

Muborak dinimiz ekin-tekin ishlariga targ‘ib qiladi. Bu haqda hazrat Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallamdan juda ko‘plab hadislar kelgan. Jobir roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Kim biror o‘lik yerni tiriltirsa, ya’ni obod etsa, unga shunda ajr bordir. Shuningdek, undan biror jonzot yegan narsada unga sadaqa (savobi) bordir”, dedilar (Imom Dorimiy rivoyati).

Yana bir hadisi sharifda bunday deyilgan. Jobir roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Nabiy sollallohu alayhi va sallam: “Kim Allohga ishonib, savob umid qilgan holda qarovsiz yerni obod qilsa, unga yordam va baraka berish Allohga lozim bo‘ldi”, dedilar (Imom Bayhaqiy va Imom Tabaroniy rivoyatlari). Hadisdagi “Allohga lozim bo‘ldi” degan so‘z mazkur bandaga Allohning fazl-karami bo‘ldi deganidir.

Sahobalardan bir qanchalari ekin ekish bilan shug‘ullanganlar. Abu Hurayra roziyallohu anhu sahobalar orasida zohidlardan bo‘lsa-da, dehqonchilik qilar edi. Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhu mo‘l hosil olish uchun o‘z yeriga o‘g‘itlar bilan ishlov berar edi. Zero, Muhammad sollallohu alayhi va sallam muborak hadislarida: “Yerda ekin-tikin qilib rizq-ro‘zingizni talab qilingiz”, degan edilar (Imom Tabaroniy rivoyati).

Boshqa bir hadisi sharifda esa: “Albatta, farishtalar ekin yoki ko‘chat ekuvchining haqqiga, modomiki, ekkan narsasi ko‘karib turarkan, istig‘for aytib turishadi”, deyilgan.

Rivoyat qilinishicha, Sahoba Xuzayma ibn Sobitning bo‘sh yerlari bor edi. Umar ibn Xattob roziyallohu anhu u kishining yonlariga kelib: Ey Xuzayma! Mana bu yeringizga ko‘chat ekib qo‘ying, dedilar. Shunda Otam: Men keksayib qoldim, umrim ham oz qoldi, dedilar. Shunda Umar ibn Xattob roziyallohu anhu: “Yo‘q, unday demang, bo‘sh turgan bu yeringizga, albatta, ko‘chat eking, deb o‘zlari birga o‘sha yerga ko‘chat ekdilar”.

Odam alayhissalom jannatdan Yer yuziga tushirilganlarida, Jabroil alayhissalom bug‘doy olib kelib, yerga ekishga buyuradi. Odam alayhissalom bug‘doyni yerga ekkan, sug‘organ va hosilni yig‘ishtirib olganlar.

Nabiy sollallohu alayhi va sallam: “Kasblaringizning eng yaxshisi yer haydash (dehqonchilik) va qo‘y boqishdir. U payg‘ambarlarning amalidandir. Yer haydovchi dehqon o‘zining amali tufayli yetgan har bir narsa uchun ajr oladi”, dedilar.

Hazrati Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam ummatlarini ko‘chat, ekin ekishga shu darajada targ‘ib qildilarki, hatto qiyomat qoim bo‘lish arafasida bo‘lsayam, imkon qilolsa, ko‘chatni ekib qolishga buyurdilar: “Agar qiyomat qoim bo‘lishni boshlasayu, biringizning qo‘lida nihol bo‘lsa, qiyomat qoim bo‘lishdan oldin uni ekishga qurbi yetsa, bas, shundoq qilsin”, deganlar.

Demak, har bir qarich yerdan unumli foydalansak, o‘zimizga, ro‘zg‘orimizga kerakli har xil ekinlarni eksak, astoydil mehnat qilsak, hukumatimizga kamarbasta bo‘lib, og‘ir kunlardan Qodir Egamning marhamati ila osonlik bilan o‘tib olamiz.

Yaratgan Parvardigordan ushbu kasallikni tezda bartaraf etishini so‘raymiz hamda Razzoq Alloh taolo yurtimizga qut-baraka, hosillarimizga mo‘l-ko‘llik, dasturxonimizga to‘kin-sochinlik bo‘lishini nasibu ro‘zi aylasin! Omin Yo Robbal alamiyn!

Usmonxon ALIMOV,

O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Duolarning ta’sirlari bayoni

10.01.2025 2730 10 min.

- 58وَلِلدَّعَوَاتِ تَأْثِيرٌ بَلِيغٌ وَقَدْ يَنْفِيهِ أَصْحَابُ الضَّلاَلِ

Ma’nolar tarjimasi: Duolarning yetuk ta’siri bordir, gohida adashganlar uni inkor qiladilar.

Nazmiy bayoni:

Duolarning yetuk ta’sirlari bor,
Adashganlargina qilarlar inkor.

Lug‘atlar izohi:

لِ – jor harfi فِي ma’nosida kelgan.

دَعَوَاتِ – kalimasi دَعْوَةٌ ning ko‘plik shakli bo‘lib, lug‘atda “iltijolar” ma’nosini anglatadi. Jor va majrur mubtadosidan oldin keltirilgan xabardir.

تَأْثِيرٌ – xabaridan keyin keltirilgan mubtado.

بَلِيغٌ – sifat. Ushbu kalimada duoning ta’sirga sabab ekaniga ishora bor. Chunki ta’sir, aslida, Alloh taoloning yaratishi bilan vujudga keladi.

وَ – “holiya” ma’nosida kelgan.

قَدْ – “taqliliya” (cheklash) ma’nosida kelgan.

يَنْفِيهِ – fe’l va maf’ul. نَفِي kalimasi lug‘atda “bir chetga surib qo‘yish” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.

اَصْحَابُ – foil. Bu kalima صَاحِب ning ko‘plik shakli bo‘lib, “lozim tutuvchilar” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.

الضَّلاَلِ – muzofun ilayh. Ushbu izofada لِ jor harfi muqaddar bo‘lgan[1]. “Zalolat” kalimasi “to‘g‘ri yo‘ldan adashish” ma’nosida ishlatiladi.

Matn sharhi:

Duo lug‘atda “iltijo”, “o‘tinch” kabi ma’nolarni anglatadi. Istilohda esa “banda o‘zining faqirligini, hojatmandligini va muteligini hamma narsaga qodir bo‘lgan Alloh taologa izhor qilib, manfaatlarni jalb qilishni va zararlarni daf qilishni so‘rashi, duo deb ataladi”[2].

Mo‘min bandalarning qilgan duolarida o‘zlariga ham, agar marhumlar haqlariga duo qilayotgan bo‘lsalar, ularga ham manfaatlar yetadi. Duolarning ta’siri borligini adashgan kimsalargina inkor qiladilar. Matndagi “zalolatdagilar” degan so‘zdan mo‘taziliy toifasi ko‘zda tutilgan. Chunki mo‘taziliy toifasi bu masalada ham Ahli sunna val-jamoa e’tiqodiga zid da’volarni qilgan.

Duolarning ta’sirini inkor etadiganlar bir qancha dalillarni keltirishgan. Masalan, oyati karimalarda har bir insonga o‘zi qilgandan boshqa narsa yo‘qligi bayon qilingan:

“Insonga faqat o‘zi qilgan harakatigina (mansub) bo‘lur”[3].

Boshqa bir oyatda esa kishi o‘zining qilgan yaxshi ishlari tufayli mukofotga erishsa, yomon qilmishlari sababli jazolanishi bayon etilgan:

“Uning kasb etgani (yaxshiligi) – o‘ziga va orttirgani (yomonligi) ham o‘zigadir”[4].

Ushbu oyati karimalarda har bir kishining ko‘radigan manfaatlari boshqalarning qilgan duo va xayrli ishlaridan emas, faqat o‘zining qilgan ishlaridan bo‘lishi bayon qilingan, bu esa duolarning ta’siri yo‘qligiga dalolat qiladi, – deyishgan.

Duolarning ta’sirlarini inkor etuvchilarga raddiyalar

Duolarning ta’sirlarini inkor etuvchilar keltirishgan yuqoridagi va undan boshqa dalillariga batafsil javoblar berilgan. “Talxisu sharhi aqidatit-Tahoviy” kitobida quyidagicha javob kelgan: "Insonga faqat o‘zi qilgan harakatigina (mansub) bo‘lur" ma’nosidagi oyatda bayon qilinganidek, haqiqatda inson o‘z sayi-harakati va yaxshi fe’l-atvori bilan do‘stlar orttiradi, uylanib bola-chaqali bo‘ladi, insonlarga mehr-muhabbat ko‘rsatadi va ko‘plab yaxshi ishlarni amalga oshiradi. Shunga ko‘ra insonlar uni yaxshilik bilan eslab, unga Alloh taolodan rahmat so‘rab duo qilsalar, toat-ibodatlarning savoblarini unga hadya qilsalar, bularning barchasi birovning emas, aslida, o‘z sayi-harakatining natijasi bo‘ladi.

Ikkinchi dalil bo‘lgan "Uning kasb etgani (yaxshiligi) – o‘ziga va orttirgani (yomonligi) ham o‘zigadir", ma’nosidagi oyat ham yuqoridagi kabi oyat bo‘lib, har bir kishi o‘zining qilgan yaxshi ishining samarasini ko‘radi, qilgan ma’siyatiga ko‘ra jazolanadi, kabi ma’nolarni ifodalaydi. (Ya’ni “har kim ekkanini o‘radi”, deyilgani kabi)”[5].

Shuningdek, duo qilishning foydasi bo‘lmaganida mag‘firat so‘rashga buyruq ham bo‘lmasdi. Qur’oni karimda esa mag‘firat so‘rashga buyurilgan:

“Bas, (ey Muhammad!) Allohdan o‘zga iloh yo‘q ekanini biling va o‘z gunohingiz uchun hamda mo‘min va mo‘minalar(ning gunohlari) uchun mag‘firat so‘rang!”[6].

Shuningdek, vafot etib ketgan kishilar haqiga qilingan duolarda manfaat bo‘lmaganida, ularni eslab duo qilganlar Qur’oni karimda madh etilmasdi:

“Ulardan keyin (dunyoga) kelganlar: “Ey Robbimiz, bizni va bizdan avval iymon bilan o‘tgan birodarlarimizni mag‘firat qilgin, iymon keltirganlarga (nisbatan) qalbimizda nafrat (paydo) qilmagin. Ey, Robbimiz, albatta, Sen shafqatli mehribonsan”, – derlar”[7].

Shuningdek, vafot etganlarga janoza namozini o‘qish tiriklar zimmasiga vojib qilingan. Janoza namozida esa sano va salovot aytish bilan birgalikda “Ey Allohim, bizlarning tiriklarimizni ham, o‘liklarimizni ham mag‘firat qilgin”, ma’nosidagi duo o‘qiladi.

Mazkur dalillarning barchasida duolarning ta’siri borligi ko‘rinib turibdi. Shuning uchun inson vafotidan keyin ham o‘z haqiga xayrli duolar qilinishiga sabab bo‘ladigan yaxshi amallarni qilishi lozim.

Duo qilish bandaga foyda keltiradigan va undan zararlarni daf qiladigan eng kuchli sabablardan ekani Qur’oni karimda ham, hadisi shariflarda ham bayon qilingan:

“Parvardigoringiz: “Menga duo qilingiz, Men sizlar uchun (duolaringizni) ijobat qilay!” – dedi. Albatta, Menga ibodat qilishdan kibr qilgan kimsalar yaqinda tuban holatda jahannamga kirurlar”[8].

Ibn Kasir rahmatullohi alayh ushbu oyat haqida: “Alloh taolo bandalarini O‘ziga duo qilishga da’vat etgan va O‘z fazlu marhamati bilan qilgan duolarini albatta ijobat etishga kafolat bergan”, – degan. Oyati karimaning davomidagi “ibodatdan kibr qilganlar” esa Alloh taologa duo qilishdan takabburlik qilgan kimsalar deya tafsir qilingan. Hadisi shariflarda duoning qazoni qaytarishga sabab qilib qo‘yilgani bayon etilgan:

عَنْ سَلْمَانَ الْفَارْسِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قال لَا يَرُدُّ القَضاءَ إلا الدُّعاءُ وَ لَا يَزِيدُ فِي الْعُمُرِ إِلاَّ الْبِرُّ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ

Salmon Forsiy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Qazoni faqatgina duo qaytaradi, umrni faqatgina yaxshilik ziyoda qiladi”, – dedilar (Termiziy rivoyat qilgan).

Sharh: Ushbu hadisda duoning bajariladigan ishlarga bog‘lab qo‘yilgan qazoni qaytarish sabablaridan ekani bayon qilingan. Zero, Alloh taolo amalga oshadigan barcha narsalarga azaliy sabablarni tayin qilib qo‘ygan. Solih amallar saodatga erishish uchun azaliy sabablar bo‘lsa, yomon amallar badbaxt bo‘lish uchun azaliy sabablardir. Shuningdek, yaxshilik, go‘zal xulqli bo‘lish, qarindoshlik aloqalarini uzmaslik kabi amallar ham azaliy sabablar qatoriga kiradi. Ana shunday azaliy sabablar yuzaga chiqarilgan paytda o‘sha sababga bog‘langan ishlar ham yuzaga chiqadi.

Imom Tahoviy[9] rahmatullohi alayh “Aqidatut Tahoviya” asarida quyidagilarni yozgan: “Tiriklarning duo va sadaqalarida o‘liklar uchun manfaatlar bordir. Alloh taolo duolarni qabul qiladi va xojatlarni ravo qiladi (deb e’tiqod qilamiz)”.

Keyingi mavzu:
Dunyoning yo‘qdan bor qilingani bayoni.

[1] Bu haqidagi ma’lumot 53-baytning izohida bayon qilindi.

[2] Doktor Ahmad Farid. Bahrur-Roiq. – Iskandariya: “Dorul Majd”, 2009. – B. 105.

[3] Najm surasi, 39-oyat.

[4] Baqara surasi, 286-oyat.

[5] Muhammad Anvar Badaxshoniy. Talxisu sharhi aqidatit-Tahoviy. – Karachi: “Zamzam babilsharz”, 1415h. – B. 192.

[6] Muhammad surasi, 19-oyat.

[7] Hashr surasi, 10-oyat.

[8] G‘ofir surasi, 60-oyat.

[9] Abu Ja’far Ahmad ibn Muhamad ibn Salama Tahoviy rahmatullohi alayh hijriy 239 yilda Misrning “Toha” shaharchasida tug‘ilgan.

Imom Tahoviy hanafiy mazhabidagi mo‘tabar olimlardan bo‘lib, “Sihohi sitta” mualliflari bilan bir asrda yashab faoliyat yuritgan. Bu zot haqida ulamolar ko‘plab maqtovli so‘zlarni aytganlar. Jumladan Suyutiy “Tobaqotul Huffoz” asarida: “Imom Tahoviy alloma, hofiz, go‘zal tasnifotlar sohibidir”, – degan. Zahabiy: “Kimki ushbu imomning yozgan asarlariga nazar solsa, bu zotning ilm darajasi yuqori, ma’rifati keng ekaniga amin bo‘ladi”, – degan.

Imom Tahoviy tafsir, hadis, aqida, fiqh va siyratga oid ko‘plab asarlar yozib qoldirgan. Ularning ayrimlari quyidagilardir:

1. Ahkamul Qur’an (Qur’on hukmlari);

2. Sharhu ma’onil osor ( Asarlarning ma’nolari sharhi);

3. Aqidatut Tahoviya (Tahoviy aqidasi);

4. Bayonu mushkilil osor (Asarlarning mushkilotlari bayoni);

5. Sharhu jomeis sag‘ir (Jomeus sag‘ir sharhi);

Imom Tahoviy rahmatullohi alayh hijriy 321 yilda Misrda vafot etgan.