Tanlovga!
Bandalariga ro‘za tutishni farz qilgan Alloh taologa hamdu sanolar, Ro‘za amallarini go‘zal tarzda ado qilishda yo‘lboshchi bo‘lgan Sayyidimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamga salovot va salomlar bo‘lsin.
Albatta, Ramazon islomiy oylar ichida fazilatlarga boy va barakali oylardan hisoblanadi. Bu oyda hidoyat qo‘llanmasi bo‘lgan Qur’oni Karimning nozil bo‘lishi ham, bu oyning eng afzal oy ekaniga dalolat qiladi. Shuningdek, bu oyning fazilati va barkasi borasida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan juda ko‘plab hadisi-shariflar rivoyat qilingan.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: إِذَا دَخَلَ رَمَضَانُ فُتِّحَتْ أَبْوَابُ الجَنَّةِ ، وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ جَهَنَّمَ ، وَسُلْسِلَتِ الشَّيَاطِينُ رواه البخاري (3277) ، ومسلم (1079).
Rosululloh sollallohu alayhi vasallam: «Ramazon oyi kelishi bilan jannat eshiklari ochilib, do‘zax eshiklari yopiladi va shaytonlar kishanlanadi» - dedilar. Muttafaqun a’layh.
Haqiqatda, Ramazon oyining fazilatlari va barakotlari juda ham ko‘p. Bu borada juda ko‘p mavi’zalarda eshitib, ko‘plab maqolalar orqali xabardor bo‘lganmiz. Lekin, bugun e’tiborimizni boshqa tomonga qaratamiz. Ya’ni, bu oyning fazilatlari ko‘p bo‘lish bilan birga, tarixda bu ulug‘ kunda juda ko‘plab muhim tarixiy voqealar bo‘lib o‘tgan. Quyida ularni birma- bir sanab o‘tamiz.
Ramazonning birinchi kuni:
1) 2-hijriy yil Dushanba. Musulmonlar birinchi marta ramazon ro‘zasini tutdilar.
2) Ibrohim alayhissalomga ilohiy sahifalar tusha boshlagan.
3) Hijriy 73-yil. Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhu vafot etdilar.
4) Hijriy 91- yil. Andalusni fath qilish boshlangan.
5) Hijriy 472- yil. Abu Ali ibn Sino vafot etdi.
Ramazonning ikkinchi kuni:
1) Hijriy 65-yil. Abdumalik ibn Marvon Umaviy xalifa etib tayinlandi.
Ramazonning uchinchi kuni:
1) Hijriy 11- yil. Fotimai Zahro roziyallohu anho vafot etdilar.
2) Hijriy 37- yil. Tahkim voqeasi bo‘lib o‘tdi.
Ramazonning to‘rtinchi kuni:
1) Hijriy 1- yil. Hamza roziyallohu anhu birinchi sariyaga chiqdilar.
2) Hijriy 666 - yil. Antokiya Slavyanlardan qaytarib olindi.
Ramazonning oltinchi kuni:
1) Muso alayhissalomga Tavrot sahifalari tusha boshladi.
2) Hijriy 63- yil. Musulmonlar Sind shahrini fath qildilar.
Ramazonning yettinchi kuni:
1) Hijriy 361- yil. Al-Azhar universiteti ochildi.
Ramazonning sakkizinchi kuni:
1) Hijriy 273- yil. Ibn Moja rohimahulloh vafot etdilar.
2) Hijriy 455- yil. Alp Arslon Saljuqiylar voliysi etib tayinlandi.
Ramazonning o‘ninchi kuni:
1) Payg‘ambarlikning 10-yili, hijratdan 3 yil avval. Xadiyja roziyallohu anhu vafot etdilar.
2) Hijriy 485-yil. Nizomul mulk Abul Hasan Aliy ibn Ishoq o‘ldirildi.
Ramazonning o‘n birinchi kuni:
1) Hijriy 3-yil. Rosululloh sollallohu alayhi vasallam Zaynab binti Xuzayma roziyallohu anhoga uylandilar.
2) Hijriy 9-yil. Saqif qabilasi elchilari Rosululloh sollallohu alayhi vasallam huzurlarida bo‘ldi.
3) Hijriy 95- yil. Sai’d ibn Jubayr vafot etdilar.
4) Hijriy 624- yil. Chingizxon vafot etgan.
5) Hijriy 922- yil. Sulton Salim Damashqni fath qildi.
Ramazonning o‘n ikkinchi kuni:
1) Hijriy 597- yil. Ibn Javziy rohimahulloh vafot etdilar.
Ramazonning o‘n uchinchi kuni:
1) Hijriy 15-yil. Umar roziyallohu anhu Shomni egalladilar
2) Hijriy 40- yil. Abu Luboba roziyallohu anhu vafot etdilar.
Ramazonning o‘n to‘rtinchi kuni:
1) Hijriy 132-yil. Abbosiylar Umaviylar poytaxti Damashqqa hujum qilishdi.
2) Hijriy 612- yil. Ibn Atoulloh Sakandariy tavallud topdilar.
Ramazonning o‘n beshinchi kuni:
1) Hijriy 3-yil. Hasan ibn Aliy roziyallohu anhu dunyoga keldilar.
2) Hijriy 37-yil. Muhammad ibn Abu Bakr roziyallohu anhu Misrga voliy etib tayinlandilar.
3) Hijriy 383- yil. Abu Bakr Xorazmiy vafot etdilar.
4) Hijriy 543- yil. Fahriddin ar-Roziy dunyoga keldilar.
Ramazonning o‘n yettinchi kuni:
1) Hijriy 2-yil. Katta Badr g‘azoti bo‘lib o‘tdi.
2) Hijriy 2-yil. Ruqayya (roziyallohu anho) binti Rosululloh sollallohu alayhi vasallam vafot etdilar.
3) Hijriy 85-yil. Mo‘minlar onasi Oyisha roziyallohu anho vafot etdilar.
4) Hijriy 124- yil. Muhammad ibn Muslim az-Zuhriy vafot etdilar.
Ramazonning o‘n sakkizinchi kuni:
1) Hijriy 21- yil. Xolid ibn Valid vafot etdilar.
2) Hijriy 560- yil. Muhyiddin ibn Arabiy dunyoga keldi.
Ramazonning yigirmanchi kuni:
1) Hijriy 8-yil Makka fath qilindi.
2) Hijriy 652- yil. Sayfuddin Qutuz dunyoga keldilar.
Ramazonning yigirma birinchi kuni:
1) Hijriy 40- yil. Aliy ibn Abu Tolib roziyallohu anhu vafot etdilar.
2) Hijriy 95- yil. Hajjoj ibn Yusuf as-Saqofiy dunyoga keldi.
3) Hijriy 1353- yil. Fors yurti Eron davlati deb o‘zgartirildi.
Ramazonning yigirma uchinchi kuni:
1) Hijriy 9-yil Musulmonlar «Lot» nomli butni buzib tashlashdi.
2) Hijriy 26- yil. Yazid ibn Muoviya tug‘ildi.
Ramazonning yigirma to‘rtinchi kuni:
1) Hijriy 20- yil. Amr ibn Os masjidini qurish boshlandi.
Ramazonning yigirma beshinchi kuni:
1) Hijriy 8-yil. Xolid ibn Valid roziyallohu anhu «Uzzo» nomli ibodatxonani buzib tashladilar.
2) Hijriy 129-yil. Abu Muslim Xurosoniy Umaviylarga qarshi qo‘zg‘olon boshladi.
3) Hijriy 544- yil. Faxruddin ar-Roziy tavallud topdilar.
4) Hijriy 658- yil. «Ayni jolut» jangi bo‘lib o‘tdi.
Ramazonning yigirma oltinchi kuni:
1) Hijriy 762- yil. Badruddin Ayniy rohimahulloh dunyoga keldilar.
Ramazonning yigirma yettinchi kuni:
1) Hijriy 927- yil. Belgrad fath etildi.
Ramazonning yigirma sakkizinchi kuni:
1) Hijriy 2-yil. Zakot farz bo‘ldi.
Ramazonning yigirma to‘qqizinchi kuni:
1) Hijriy 1425- yil. Yosir Arafot vafot etdi.
Ramazonning o‘ttizinchi kuni:
1) Hijriy 256- yil. Imom Buxoriy vafot etdilar.
2) Hijriy 384- yil. Imom ibn Hazm dunyoga keldilar.
Toshkent Islom instituti talabasi
Muhammad Ali Muhyiddin.
Oila – inson hayotidagi ma’naviy suyanch, ijtimoiy tartib, nasl davomiyligini ta’minlovchi qo‘rg‘on va mehr-muhabbat maskanidir.
Alloh taolo Qur’oni karimda marhamat qiladi: “Uning alomatlaridan (yana biri) – sizlar (nafsni qondirish jihatidan) taskin topishingiz uchun o‘zlaringizdan juftlar yaratgani va o‘rtangizda inoqlik va mehribonlik paydo qilganidir. Albatta, bunda tafakkur qiladigan kishilar uchun alomatlar bordir” (Rum surasi, 21-oyat).
Bu oyat oila qurishning ilohiy hikmatga ega ekanini, er-xotin munosabatida muhabbat va mehr-shafqat asosiy omil bo‘lishini anglatadi.
Islom nikohni faqat shaxsiy xohish emas, balki ma’naviy, axloqiy va ijtimoiy majburiyat sifatida qabul qilgan. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Nikoh mening sunnatimdir. Kim sunnatimdan yuz o‘girsa, mendan emas”, deganlar (Muttafaqun alayh).
Bu hadisga ko‘ra, nikoh musulmon hayotidagi ibodat hisoblanadi. Uning asosiy maqsadlari nafsni halol yo‘l bilan qondirish, nasliy poklik, farzand tarbiyasi va jamiyat barqarorligini ta’minlashdir.
Islomda er va xotinning vazifalari bir-birini to‘ldiruvchi xususiyatga ega. Alloh taolo erkakni mas’uliyatli rahbar, ayolni esa oila mustahkamligini ta’minlovchi qilib yaratgan: “Erkaklar xotinlar ustidan (oila boshlig‘i sifatida doimiy) qoim turuvchilardir. Sabab – Alloh ularning ayrimlari (erkaklar)ni ayrimlari (ayollar)dan (ba’zi xususiyatlarda) ortiq qilgani va (erkaklar o‘z oilasiga) o‘z mol-mulklaridan sarf qilib turishlaridir” (Niso surasi, 34-oyat).
Erkak ayoldan ba’zi xususiyatlarda ortiq qilib yaratilganida bir necha hikmatlar bor. Mufassir ulamolar, jumladan, quyidagi shar’iy nuqtayi nazardan erkaklarga xos xususiyatlarni qayd etishgan: payg‘ambarlik, jismoniy kuch-quvvat, oila nafaqasiga mas’ullik, aqlu idrok, xotira va tafakkurning ziyodaligi, imom-xatiblik, muazzinlik, jamoat bilan namoz o‘qish, juma namozining vojib bo‘lishi, tashriq takbirini aytish, janglarda qatnashish, to‘liq guvohlik, taloq berish huquqiga ega bo‘lish, oilaning unga nisbat berilishi, namoz va ro‘zani uzrsiz ado etish kabilar.
Shu jihatlarni hisobga olib, ayol kishi eriga nisbatan itoatli, hamiyatli va iffatli bo‘lib, oila totuvligi yo‘lida doimiy harakatda bo‘lishi juda matlub ishdir.
Rasuli akram sollallohu alayhi va sallam: “Sizlarning eng yaxshilaringiz o‘z ahliga yaxshilik qiluvchilaringizdir”, deganlar (Imom Termiziy rivoyati).
Erkak oila boshlig‘i sifatida adolatli, g‘amxo‘r va mehribon bo‘lishi kerak. U o‘z ayoli va farzandlarining ehtiyojlarini ta’minlab, ularni to‘g‘ri yo‘lga boshlashi lozim.
Xotinning vazifalari – oilada sog‘lom muhit yaratish, erga itoat va uning sha’nini asrash. U oila tinchligi va farovonligi uchun intilishi, eriga vafodor bo‘lib, farzandlar tarbiyasida fidoyilik ko‘rsatishi lozim.
Qur’oni karimda bunday marhamat qilinadi: “Ular sizlarning libosingiz, sizlar ularga libossiz” (Baqara surasi, 187-oyat).
Bu oyat nikohdagi juftlarning bir-biriga muhtojligi va ular o‘rtasidagi yaqinlikni ta’riflaydi.
Nikoh faqatgina ikki insonning emas, balki oilalar va jamiyatning ham mas’uliyatidir. Ko‘p hollarda ota-onalar, qarindoshlar va jamiyatning qo‘llab-quvvatlashi nikohning mustahkamligida muhim ahamiyat kasb etadi.
Bugungi kunda ko‘pchilik oilaviy muammolar uchinchi tomonlarning (qaynona-qaynota, yaqinlar, do‘stlar) chuqur va nomunosib aralashuvi oqibatida kelib chiqmoqda. Har bir inson o‘ziga tegishli chegarani bilishi zarur.
Ali ibn Abu Tolib roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Odamlarning arazlashganlarini yarashtirib qo‘yish nafl namoz o‘qishdan va nafl ro‘za tutishdan ko‘ra savobliroqdir”, deganlar (Imom Tabaroniy rivoyati).
Ota-onalar, qarindoshlar – yoshlar hayotiga rahbar sifatida kerakli maslahat beradilar, ammo ularning shaxsiy munosabatlariga befarq yoki ortiqcha aralashish – oilaviy muhitni buzishi, o‘rtadagi muhabbatni so‘ndirishi mumkin.
Ko‘pincha oilada ota-ona va farzandlar, oilaning boshqa a’zolari orasida ham turli kelishmovchilik bo‘lib turadi. Arzimagan sabab-bahonalar bilan tinch xonadonlar mojarolar maskaniga aylanadi. Bir-biriga yaqin, qadrdon, qarindoshlar o‘rtasida mehr-oqibat ko‘tariladi.
Kechira olish – go‘zal fazilat, dinimizda maqtalgan sifatlardan. Bir qarashda oniy yutqazishday ko‘ringan kechira olish katta mojarolarning oldini oladi, g‘alabani ta’minlaydi. “Er-xotinning urishi – doka ro‘molning qurishi” deganlariday, ikki oshufta qalbning arazi uzoqqa bormasligi kunday ravshan.
Sal ixtilof chiqdimi, bir tomon darrov murosa-kelishuv yo‘lini ko‘rishi kerak. Bir tomonning aql-idrok bilan ish tutishi shaytonning bo‘ynini sindirib, katta mojarolarning oldini oladi.
Joriy yilning birinchi choragida viloyat imom-xatiblari, otinoyilari 838 ta ana shunday nizomi oilani yarashtirishib, yoshlarning baxtli hayot kechirishiga sababchi bo‘ldilar.
Xulosa shuki, Islom oilaga yuksak maqom bergan, uni jamiyatning yuragi deb baholagan. Biz oyat va hadislar asosida shu muqaddas ne’matni asrash, mustahkamlash va yoshlarga to‘g‘ri yetkazish yo‘lida jiddiy harakat qilishimiz kerak.
Ubaydulloh ABDULLAYEV,
Farg‘ona viloyati bosh imom-xatibi