Ramazon oyi kelishi sababli jannat eshiklari ochilib, do‘zax eshiklari berkitilar ekan. Shaytonlar kishanband qilinib, Alloh taoloning rahmat farishtalari yer yuziga tushar ekan. Ramazon oyining boshqa fazilatlari ham ko‘p bo‘lib, ulardan yana biri ro‘za o‘z sohibini do‘zax o‘tidan asrashligidir. Inson ro‘za tutish bilan gunoh ishlardan o‘zini saqlashga harakat qiladi, shu jumladan ro‘za insondagi shahvoniy hirslarni bo‘g‘ib turadi. Ro‘za bizlarga bu dunyoda gunoh ishlardan saqlaguvchi bir qo‘rg‘on bo‘lsa, oxiratda do‘zaxdan to‘sib to‘sib turuvchi bir qo‘rg‘on kabidir. Shuning uchun Rasuli akram sallallohu alayhi va sallam ro‘za ibodatini do‘zaxdan asrovchi vosita dedilar.
Ro‘za tutmoqlik faqat yeb ichish va shahvoniy hirsni jilovlash kabi moddiylikdan iborat narsalardan saqlanish emas. Balki, ro‘za farz qilinishining asosiy hikmati bandalarda taqvo hosil qilish, musulmonlarning ma’naviy-ruhiy dunyosini shakllantirish ekanligini Alloh taolo “Baqara” surasining 183-oyatida ma’lum qilgan. Insonning ruhiy va ma’naviy dunyosini shakllantirib, uning xulqini oliylarga ko‘taradigan ishlardan biri bema’ni so‘zlar, haqorat qilish, masxaralash, behuda gap sotish, g‘iybat, bo‘htonlardan o‘zini tiyishdir. Ro‘za tutgan kishi esa o‘zini mana shunday qabih ishlardan saqlash kerakligini Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam ta’kidlaganlar. Tilni bunday be’mani narsalardan saqlamaslik ro‘zaning asl mohiyatiga putur yetkazib, uni savobidan mahrum bo‘lishga olib keladi.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam ushbu hadislarida ro‘za va uning fazilatlari, ro‘zadorning zimmasidagi burchlari va unga bo‘lgan hisobsiz ajr-savoblarni birma-bir bayon qildilar. Darhaqiqat, muborak Ramazon oyi kelishi bilan bandalarga mana shunday fazilatlar, ulkan savobu ajrlar yog‘iladi.
Ramazon oylarning sayyidi, xojasidir. Uning boshqa oylardan fazilatli jihatlari bor. Ular quyidagilar:
1) Ramazonda Qur’oni karim nozil bo‘ldi.
U Ramazonda, xususan, Laylat ul-qadrda Lavh ul-mahfuzdan Bayt ul-izzatga bir daf’ada endirildi. Keyinchalik Qur’oni karim Muhammad Mustafo sallallohu alayhi vasallamga 23 yil davomida bo‘lib-bo‘lib nozil etildi. Alloh taolo degan:
شهر رمضان الّذي أنزل فيه القرآن هدًى للنّاس وبيّناتٍ من الهدى والفرقان
“Ramazon oyi – odamlar uchun hidoyat (manbai) va to‘g‘ri yo‘l hamda ajrim etuvchi hujjatlardan iborat Qur’on nozil qilingan oydir”. (Baqara surasi, 185-oyat).
2) Ramazon oyining ro‘zasi Islomning beshta arkonlardan biridir.
Imom Buxoriy va Imom Muslimlar Hazrati Ibn Umar raziyallohu anhudan rivoyat qilgan hadisi sharifda bunday deyiladi: “Islom beshta ustun tepasiga bino bo‘lgandir: Allohdan o‘zga iloh yo‘qligiga, Muhammad Allohning elchisi ekanligiga guvohlik berish; namozni barpo qilish; zakotni berish; Baytullohni tavof qilish; Ramazon ro‘zasini tutishdir”.
3) Ramazon oyida qilingan sadaqalar, xayr-ehsonlar boshqa oylardan ko‘ra afzaldir.
Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam o‘zlari tabiatan saxiy edilar, Ramazon kirishi bilan esa saxovatlari, yaxshiliklari ommaviy, uzluksiz bo‘lib ketar edi. Ramazon oyida qilingan yaxshiliklar boshqa oylardagidan yetmish barobar ortiq bo‘lishi haqidagi hadisi sharif (Bayhaqiy rivoyatida) vorid bo‘lgan. Ibrohim Naxa’iydek tobi’in: “Ramazonda bir marta tasbih aytish boshqa oylarda ming marta aytishdan yaxshiroqdir”, degan ekanlar.
4) Ramazonda ming oydan yaxshiroq bo‘lgan bir kecha bor.
U Laylat ul-qadr, ya’ni Qadr kechasidir. Mazkur kechaning ming oydan yaxshiroq ekanligini Alloh taoloning o‘zi ham, Rasululloh alayhissalom ham ta’kidlaganlar.
5) Ramazonda boshqa oylardan farqli o‘laroq kechalari namoz bilan qoim bo‘lish sunnat qilingan.
Taroveh namozlari masjidlarda ommatan o‘qilishi, jamoat bo‘lib duo qilishlar fayzu futuhini hech narsa bilan o‘lchab bo‘lmaydi!
6) Ramazonning oxirgi o‘n kunligida masjidlarda e’tikof o‘tirishlar sunnati muakkadadir.
Janobi Rasululloh sallallohu alayhi vasallam, ahli ayollari va as'hoblari bilan e’tikof o‘tirishni kanda qilmaganlar. Hatto ul zoti sharif umrlarining oxirgi yilida yigirma kun e’tikof o‘tirganlari naql qilingan. E’tikof esa ibodatlarga sho‘ng‘ish, Allohga astoydil bandalik qilish demakdir!
7) Ramazon Qur’on oyidir.
Qur’oni karimni o‘qish va o‘rganish oyidir. Qur’on o‘qishni ko‘paytirish, Qur’on darslarini ziyoda qilish bu oyda mustahabdir. Zotan, Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam ham Jabroil alayhissalom bilan Qur’on darslarini Ramazoni sharifda hammaning ko‘z o‘ngida qilar, ko‘paytirar edilar. O‘tgan salafi solihiyn, ota-bobolarimiz hatto madrasa darslarini, o‘zlarining ilmiy ishlarini Ramazonda to‘xtatib, faqatgina Qur’oni karim bilan shug‘ullanganlari ma’lum.
8) Ramazonda boshqa oylarda bo‘lmaydigan iftorliklar bor.
Bu xursandchilik, kattayu kichikning dili shod bo‘ladigan bir tadbirdir. “Kimki bir ro‘zadorni iftor qildirib, qornini to‘ydirsa, uning savobidan kamaytirilmasdan unga ham beriladi”, degan ma’nodagi hadisi sharif vorid bo‘lgan.
9) Ramazonda qilingan umra ibodati boshqa vaqtda qilinganidan savobi ortiqdir.
Ramazonda qilingan umra farz haj amali bilan tengligi aytilgan hadis ham bor.
Safvatullo Qayumov,
“Hidoya” o‘rta maxsus islom
bilim yurti o‘qituvchisi
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُغَفَّلٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «نَفَقَةُ الرَّجُلِ عَلَى عِيَالِهِ صَدَقَةٌ».
Abdulloh ibn Mug‘affaldan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kishining ahli ayoliga qilgan nafaqasi sadaqadir», dedilar.
Sharh: Darhaqiqat, ahli ayolga nafaqa qilish sadaqadir. Chunki bunda kishi vojib ibodatni ado etadi. Zotan, shariat hukmi bo‘yicha ahli ayolning nafaqasi vojibdir. Bu Alloh taoloning amridir. Shariatda ko‘rsatilgan amalni Allohning amrini bajarish niyati bilan qilish Alloh taoloning yo‘lida qilingan ish bo‘ladi. Shuning uchun o‘z ahli ayolimga bersam, sadaqaning savobidan mahrum bo‘laman, degan tushuncha noto‘g‘ridir. Aksincha, yaxshi niyat bilan, shariatning buyrug‘ini, Alloh taoloning hukmini ado etyapman, ahli ayolimning nafaqasi menga vojibdir, shuni haloldan ado etaman, deb harakat qilgan kishi ahlining nafaqasi tufayli ulug‘ ajrlarga erishadi.
عَنِ الْحَسَنِ يَرْفَعُ الْحَدِيثَ قَالَ: «إِذَا أَنْفَقَ الرَّجُلُ عَلَى أَهْلِهِ مِنْ غَيْرِ إِسْرَافٍ وَلَا إِقْتَارٍ كَانَتْ نَفَقَتُهُ بِمَنْزِلَةِ النَّفَقَةِ فِي سَبِيلِ اللهِ».
Hasandan rivoyat qilinadi: «Kishi ahli ayoliga isrof ham qilmay, juda siqib ham qo‘ymay nafaqa qilsa, Allohning yo‘lidagi nafaqa o‘rnida bo‘ladi».
Sharh: Ahli ayolga, ya’ni qaramog‘idagilarga qilingan nafaqada isrof qilish ham, xasislik qilish ham durust emas. Balki o‘rtacha, bir me’yorda nafaqa qilib borish Allohning yo‘lidagi nafaqa bo‘ladi.
Ahli ayolning nafaqasida isrofga yo‘l qo‘yish barcha holatlardagi isrof kabi noshar’iy ish hisoblanadi. Shu bilan birga, bu ish ahli ayolning haddidan oshishiga, odobsizliklarga qo‘l urishiga sabab bo‘lib qolishi ham mumkin.
Ahli ayolning nafaqasini siqib qo‘yish baxillikning yorqin namunasidir. Bu nafaqadagi kishilarning haqqini poymol qilishdir.
Barcha ish va holatlardagi kabi, bu ishda ham o‘rtacha bo‘lish ma’qul. Zotan, dinimiz vasatiylik – o‘rtacha yo‘l tutish dinidir.
Alloh taolo Furqon surasida aytadi: «Infoq qilganlarida isrof ham, xasislik ham qilmaslar, bu ikkisi o‘rtasida mo‘tadil bo‘lurlar» (67-oyat).
Arab tilida «infoq» – «nafaqa» iboralari mol-pul sarflash ma’nosini anglatadi. Bizda «birovga sadaqa qilish», «ehson qilish» ma’nosida ishlatish odat tusiga kirib qolganligi oyatni noto‘g‘ri tushunishga, xayr-ehson, sadaqa qilganda mo‘tadil bo‘lishi kerag-u, boshqa vaqtlarda nima qilsa, o‘zi biladi, degan xayolga olib kelmasligi lozim.
Musulmon kishi mol-pul sarflashda doimo mo‘tadil bo‘lishi kerak. Mol-dunyoni hech qachon isrof ham qilmasligi va haddan tashqari xasis bo‘lib, zarur joyga va kerakli miqdorda sarflashdan bosh tortmasligi ham kerak.
Islomda shaxsiy mulkchilikka keng yo‘l ochib qo‘yilgan. Shu bilan birga, kishilarga shaxsiy mulklarini havoyi nafslariga binoan tasarruf qilishlariga ham yo‘l qo‘yilmaydi. Avvalo, bu mulkni gunoh ishlarga, harom-harishga ishlatish man qilingan.
Shuningdek, mol-mulkni behuda sarflashga «isrof» degan nomni berib, musulmonlar isrofdan qaytarilgan. Mol-mulkini behuda, noo‘rin sarflaydigan odam «safiyh» – esi past deyiladi. Kim safiyh bo‘lsa, mahkamaning hukmi ila uning mol-mulki muzlatib qo‘yiladi. Kerak bo‘lganida, ma’lum miqdori beriladi, qolgani saqlab turiladi.
Shu bilan birga, o‘ta xasis odamga qarshi chora ham ko‘riladi. Bola-chaqasidan, nafaqasidagilardan qisib, ularga haqlari darajasida sarf qilmasa, mahkama ularning haqlarini olib beradi.
Isrofgarchilik va xasislikni tanqid etib, qoralovchi ko‘plab hadislar kelgan.
عَنْ أَبِي الْمُخَارِقِ قَالَ: خَرَجَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي غَزَوةِ تَبُوكَ فَطَلَعَتْ نَاقَتُهُ، فَقَامَ عَلَيْهَا سَرِيعًا، فَمَرَّ بِهِ رَجُلٌ، فَقَالَ لَهُ بَعْضُ أَصْحَابِهِ: مَا رَأَيْنَا كَالْيَوْمِ رَجُلًا أَجْلَدَ وَلَا أَقْوَى لَوْ كَانَ فِي سَبِيلِ اللهِ. فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِنْ كَانَ يَسْعَى عَلَى صِبْيَةٍ صِغَارٍ فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَإِنْ كَانَ يَسْعَى عَلَى وَالِدَيْهِ فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَإِنْ كَانَ يَسْعَى عَلَى نَفْسِهِ لِيُغْنِيَهَا فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَإِنْ كَانَ يَسْعَى رِيَاءً وَسُمْعَةً فَهُوَ لِلشَّيْطَانِ».
Abul Muxoriqdan rivoyat qilinadi:
«Nabiy sollallohu alayhi vasallam Tabuk g‘azotiga chiqdilar. Tuyalari kelib qoldi. Unga tezda mindilar. Shunda oldilaridan bir kishi o‘tib qoldi. Hamma o‘sha kishiga qaradi. Shunda sahobalardan biri u zotga: «Bugungiga o‘xshash baquvvat, chapdast odamni hech ko‘rmagan edik. Qani endi u Allohning yo‘lida bo‘lsa», dedi.
Shunda Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Agar u o‘zining kichik bolalari uchun urinayotgan bo‘lsa, Allohning yo‘lidadir. Agar u ota-onasiga yaxshilik qilish uchun urinayotgan bo‘lsa, Allohning yo‘lidadir. Agar u o‘zining behojatligi uchun urinayotgan bo‘lsa, Allohning yo‘lidadir. Agar riyo va xo‘jako‘rsin uchun urinayotgan bo‘lsa, shaytonning yo‘lidadir», dedilar».
Sharh: Demak, mo‘min-musulmonlar riyokorlikdan, xo‘jako‘rsinchilikdan, falonchi gapiradi, pistonchi kuladi, falonchini qoyil qilib qo‘yay, kabi bandaning rioyasini qilishdan mutlaqo uzoq bo‘lishlari, hazir bo‘lishlari kerak. Balki har bir ishni sof niyat bilan, shariatda ko‘rsatilganidek, Alloh taolodan savob umidida ado etish lozim ekan. Shunda ham hojati ravo bo‘ladi, ham murod-maqsadiga yetib, boshqalarni xursand qiladi, eng muhimi, Allohning yo‘lida amal qilgan inson darajasiga ko‘tariladi.
Ushbu hadisi sharifdan olinadigan foydalar:
1. O‘zining kichik bolalari uchun urinayotgan odam Allohning yo‘lida urinayotgan shaxs ekani.
2. Ota-onasiga yaxshilik qilish uchun urinayotgan odam Allohning yo‘lida urinayotgan shaxs ekani.
3. O‘zining behojatligi uchun urinayotgan odam Allohning yo‘lida urinayotgan shaxs ekani.
4. Riyo va xo‘jako‘rsin uchun urinayotgan odam shaytonning yo‘lida urinayotgan shaxs ekani.
قَالَ شُعْبَةُ: فَقُلْتُ لِعَدِيٍّ: عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ؟ فَقَالَ: عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا أَنْفَقَ الرَّجُلُ عَلَى أَهْلِهِ نَفَقَةً يَحْتَسِبُهَا كَانَتْ لَهُ صَدَقَةً».
Shu’badan rivoyat qilinadi:
«Adiyga: «Nabiy sollallohu alayhi vasallamdanmi?» dedim.
«Ha, Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan. U zot: «Qachon kishi ahliga savob umidida nafaqa qilgan bo‘lsa, uning uchun sadaqadir», dedilar», dedi».
Sharh: Ahliga, qaramog‘idagilarga savob umidida, bu Allohning hukmi, shariatning buyrug‘i, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ko‘rsatmalari, bu menga vojib, degan niyatda va albatta, halol-pok yo‘l bilan topilgan moldan qilingan nafaqa sadaqa o‘rniga o‘tib, ulkan ajr-savoblarga sabab bo‘lishi shubhasiz haqiqatdir.
«Yaxshilik va silai rahm» kitobi 1-juz