O`zbekiston musulmonlari idorasi

Tarbiyaning achchiq mevaci

10.05.2019 5463 10 min.

Odatiy kunlardan biri. Avtobus yo‘lovchilar bilan to‘la. O‘zimga qulay joyga turib olib, bahor manzarasini oynadan tomosha qilib boraman. Maktabdan qaytayotgan bolajonlarning chug‘ur-chug‘uri xuddi avtobusga qamalib qolgan gala-gala qushlarning ovoziga o‘xshab ketadi. Shuncha shovqin-suronning ichida kimningdir uzuq-yuluq gapi qulog‘imga chalindi:

- Qanaqasini oldingiz?

- Namoz o‘rgatadigan kitob. Diniy qo‘mitaning muhri tushirilgani o‘tar ekan. Bekor o‘tirmay “u-bu” o‘rganlaring, deyishibdi. Pulim shunga yetdi.

- Ha, mayli, shunisiga ham shukr...

Beixtiyor orqamga o‘girildim. Oldi o‘rindiqda bo‘ylari pastgina, rangi qoramtir, ozg‘in, ko‘zlari mungli o‘rta yoshlardagi bir ayol. Orqasidagi yoshi kattaroq ayol tomonga damba-dam o‘girilib, hasrat qilib qo‘yadi...

- Kim so‘rasa, bir yillik harbiy xizmatga ketgan deyapman. Boshqa nima ham derdim. Qayerdaligini qanday aytaman. Agar bir yildan keyin yana so‘rashsa, harbiy sohada ko‘tarilib, komandirovkaga ketgan deb qo‘ya qolaman. E-e-e, yig‘layverib ko‘zimda yosh qolmadi, olti oy bo‘ldi ketganiga. Haligi gap bor-ku, “o‘lgan o‘lib ketarkan, qolganlar yashashi kerak”, deya mana yig‘lamay ham qo‘ydim...

- Chakki bo‘libdi. Hay, mayli siqilmang, buyog‘iga o‘zingizni asrang. Boshga tushganini ko‘z ko‘radi. Bundan yomoni bo‘lishi ham mumkin edi-ku!

- Ha, tinmay Xudodan so‘rayman, duo qilaman...

Gapning siyoqidan onaizor siqilab turgani, farzandiga biror korhol bo‘lgani sezilib turardi. Gaplashib ketayotgan orqadagi ayol yo qo‘shnisi yo biror qarindoshi bo‘lsa kerak: dardini aytib biroz tin olmoqchi bo‘lsa kerak...

Bekatlarda yo‘lovchilar tushib, salon ancha bo‘shadi. Ayniqsa g‘ujur-g‘ujuri quloqni qomatga keltirayotgan chug‘urchuqlar tushgach, avtobus ichi tinchidi-qoldi. Xayriyat! Boyagi mushtipar opaxonning to‘g‘risida joy bo‘shadi. O‘sha yerga o‘trib oldim. Qo‘lida yirtilay-yirtalay deb turgan hamyoni. O‘shandan uvadasi chiqqan bir bo‘lak qog‘ozni chiqardi. Uzun ro‘yxat yozilgan. Ona ro‘yxatni belgilab, har birining to‘g‘risiga narx yoza boshladi. Asta so‘radim:

- Bozorlikmi, opa?

- Ha, har oy olib boraman. Narxini yozib xo‘jayinimga ko‘rsatishim kerak. Mana ikki xalta to‘la narsa.

Haqiqatda oyoq tomonda katta ikkita xaltada mayda-chuydalar liq to‘la.

- Kechirasiz, xafa ko‘rinasiz. Biror musibat yuz berdimi?

Ha, boshimizga shunaqa kunlar ham bor ekan. Bolam yomon yigit emasdi. Hammaga qo‘lidan kelganicha yordam berardi. Ko‘pchilikni ishlik qilib qo‘yardi. O‘zining o‘rniga qo‘yib bo‘lsa ham insonlarga ko‘maklashardi. Epchil, uddaburon yigit edi. Nima bo‘ldi-yu, o‘sha kuni kechqurun uydan chiqib ketdi. Qayergaligini aytmadi. Ancha hayalladi. Kelavermadi. Tong ham otdi. Ming xavotirdan o‘lay dedim. O‘sha kuni politsiya mahkamasida ekanligi xabari keldi. Avvaliga eshitib, tushunmay garang bo‘ldim. Xo‘jayinim ikkimiz o‘sha yerga yugurdik. Afsuski, bir kun oldin uyidan ozod qushday uchgan bolam, ertasiga jinoyatchiga aylanib-ulguribdi. Qo‘llarida kishan, boshi egik. Yuz-ko‘zlari qontalash, momataloq. Yonida yana uchta o‘rtoqlari ham bor. “Voy bola-a-m”, deb dod soldim. Sho‘ring qurgurlar, o‘g‘lim va yana uchta o‘rtog‘i - to‘rt kishi bo‘lib bir yigitni do‘pposlashibdi, o‘lasi qilib kaltaklashibdi. Xullas kaltak yegan bola reanimatsida ekan. Xullas tergov, surishtiruv, ayblov, shikoyatlar boshlanib ketdi. Otasi ikkimiz nima bo‘lsak, bo‘ldik. Xo‘jayinim bu ko‘rgulikni ko‘tarolmay, esdan og‘ay dedilar. Ruhiy shifoxonada ancha davolandilar. Hozir ham ahvollari haminqadar. Uyqu dori ichib, ko‘p-ko‘p uxlaydilar. Deyarli gapirmaydilar. O‘zim infarkt bo‘ldim. Dori bilan tikkaman.

- Anavi bola tuzalib ketdimi, keyin?

- Uch oy deganda o‘ziga keldi. Yana bilmadim. Sudda sog‘ga o‘xshab ko‘rindi, atay yotib olgan bo‘lishi ham mumkin. Unisi Xudoga ayon... Uyidagilar shikoyat yozishdi. Jarima to‘latmoqchi bo‘lishdi. To‘lashga umuman ikonimiz, qurbimiz yetmaydi, nachora. Bolamga 8 yil berishdi. Ozodlikdan mahrum bo‘ldi. Umidim - shoyad avfga loyiq ko‘rishsa... Uning uchun ham o‘zim kechirim so‘rayman, qayerga bo‘lsa ham boraman. Bechoraginam, mana xatlarini ko‘ring-da! Tinmay uzr aytadi. Meni yig‘latgani uchun afsus chekadi. Qamoqdan o‘ziga kerakli narsalarni so‘rab xat yozibdi. Mana hozir ham ro‘yxat yozib yuborgan. Shularni to‘ldirib yuribman. Manavi dorilarim, bunisi esa yuragimni kardiogrammasi. Bu xo‘jayinimga ichirayotgan dorilarim ro‘yxati, tepada ularga qo‘yilgan tashxis ham bor. Mana o‘qib ko‘ring. U boyagi eskirib ketgan hamyonidan ketma-ket qog‘ozlarni chiqarib ko‘rsata boshladi. Ha, deya bosh siltayman. Sabr tilayman.

- Boyagi namoz o‘rgatadigan kitob...

- Ha, uni qamoqda tarbiyasi og‘ir bolalarga tavsiya qilishibdi. Bekor yurmay kitob o‘qilaring, deya. Shuning uchun olgandim.

- Bu qiyin holatda ro‘zg‘orni kim tebratyapti?

- O‘zim... Katta o‘g‘lim ham qarashadi.

- Dastyorlikka qizlar bormi?

- Yo‘q-da! Men ahmoq o‘g‘il bolalar ichida katta bo‘lganim, akalarimdan ko‘p dakki yeganim uchun katta bo‘lsam, faqat o‘g‘il ko‘raman, qizlik bo‘lmayman deb qattiq niyat qilganman. Mana niyatga yarasha ikki o‘g‘lim bor. Dardkash, mehribon qizim yo‘q. O‘g‘illarimdan biri ham mana bunaqa ish qilib, yuzimizni yerga qaratib qo‘ydi. Ayni arimiyaga boradigan, o‘qib-pul topadigan, belimga quvvat bo‘ladigan mahalida-ya... Qayerda adashdim, qanday xato qildim. Gul yoshligi xazon bo‘lmasa deb qo‘rqaman... Duv-duv oqqan yoshlar qamoqdan kelgan maktubni namladi. Sazoyi bo‘lib qolgan onaning hasratini eshitib turganlar ham yig‘ladi.

Onaizor bekatiga yetgach, apil-tapil ikkita xaltasini sudrgancha eshik tomon shoshdi. G‘ijimlangan pulni chiptachiga uzatdi-yu, qayergadir shoshib ko‘zdan g‘oyib bo‘ldi. O‘zi ketsa ham gaplari qulog‘imdan ketmas, farzandiga yig‘lab nola qilishi yuragimni o‘yib yuborganday bo‘lardi. Men ham onaman, axir... Unga achindim. Duo qildim. Chayqalib-chayqalib borayotgan avtobus xayolimni ham chalkashtirib yubordi. Hissiyotlar biroz jilovlandi. Aqlga issiqlik yugurdi. Tavba, qochgan ham, quvgan ham Xudo deydi, deb bekorga aytishmagan ekan. Bu yerda qamalgan bolasiga bir ona kuysa, u yerda to‘rt kishi changalida kaltaklangan bolasiga boshqa ona kuyadi. Bu tarbiyaning achchiq mevasi.

Shularni o‘ylab borarkanman, o‘rtog‘i bilan pulini hisoblayotgan yonimdagi bola do‘stiga shipshidi:

- Ahmoq, 1000 so‘m berma!

- Nega?

- 500 so‘p yetadi, biz hali kichkinamiz. Pulingni qolganini ko‘rsatma, berkitib qo‘yaver!

- Bolajon nechanchi sinfda o‘qiysan?

- 3 sinfda.

- Yo‘l kira 500 so‘m emas, 1200 so‘m-ku.

- Nima qipti?

- Avtobus ham davlatning mulki, benzin ketadi, qancha joyga beminnat oborib-obkeladi. Taksiga chiqsang, shuncha yo‘l uchun qancha oladi?

- 4000-5000 oladi, buni bilaman.

- Bilsang, to‘g‘ri to‘lab qo‘y. Chiptachining yana jahli chiqmasin!

- Nima-a-a, adamga bitta etsam bo‘ldi, qamatvoralla!

- Adang kim?!

- Ichki ishlarda katta rahbar bo‘lib ishlaydilar, chundizmi? Hech kimdan qo‘rqmiman!

Bu ham tarbiyaning achchiq mevasi.

Ey, Xudo, hech kimni farzandi kuydirmasin, yuzini yerga qaratmasin ekan. Ilgari yoshroq paytimda bunaqa gaplarni eshitib, ha-a, deya uncha e’tibor bermasdim. Ammo o‘zim ona bo‘lgach, farzand o‘stirgach, qo‘rqib ketaman. Bolam dunyoga kelganda bir sevingandim, bir sevingadim! Katta bo‘la boshlagach, ming hadikdaman. Go‘dakligida qornini, sog‘ligini o‘ylaysiz, ehtiyotlab parvarishlaysiz. Ulg‘aya boshlagach, jamiyatga kira boshlagach, fikrini, e’tiqodini, xulqini himoya qila boshlarkansiz. Shuni tarbiya deb atasalar kerakda. Bejizga dinimiz farzand tarbiyasiga qattiq e’tibor qaratmagan.

“Tarbiya dindandir. Rosululloh sallollohu alayhi vasallam dedilar: “Ota o‘z farzandiga chiroyli odobdan ko‘ra yaxshiroq hadiya berolmaydi”. (Termiziy va Ahmad rivoyati)

Ota-onaning bolasiga qilgan eng yaxshi mukofoti – chiroyli tarbiya berishidir. Betarbiya farzand ota-onaning sho‘ri, jamiyatning og‘rig‘i, - Alloh saqlasin - , Oxiratda yomon oqibat sababchisi.

Ey, do‘stim, balki siz ham juda aqlli, imonli, ijtimoiy mavqe’i, moliyaviy qudrati baland bo‘lgan otalarni ko‘p ko‘rgandirsiz, ammo ular farzandlari sababidan baxtsizdirlar. Boshqa tomonda esa ba’zi ota-onalar ko‘zlari quvnayotgani, hayotlari chiroyli o‘tayotganining guvohi bo‘lasiz. Bu ham farzandlari tufaylidir”.[1]

Bu dunyoda ham, Oxiratda ham baxtli bo‘lishni istagan inson farzandi tarbiyasiga bee’tibor bo‘lmasin. Agar ota-ona bolasiga Allohni erta tanitgan, vijdonli, halol qilib tarbiyalagan, diniy axloq va odoblarga o‘rgatgan bo‘lsa, farzand qay sohada, qay mansabda ishlamasin, halollikdan, to‘g‘rilikdan ajramaydi. Ota-ona yuzini shuvut qilmaydi. Tarbiyaning totli mevasidan bahramand bo‘lib yashaydi.

Xadichai kubro ayol-qizlar bilim yurti

o‘qituvchisi N.Saidakbarova

[1] Muhammad Rotib Nobulusiy, “Avladuna – al-varoqatur robihatul avla”

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

G‘iybat qilishayotganini eshitsangiz...

30.07.2025 4460 8 min.

G‘iybatning ta’rifini ushbu hadisdan bilib olamiz:

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Yo Allohning Rasuli, g‘iybat nima?” deb so‘rashdi. “Birodaringni o‘ziga yoqmagan narsa bilan eslashing”, dedilar. Shunda: “Birodarimda men aytgan narsa bo‘lsa-chi, bunga nima deysiz?” deyishdi. “Agar aytganing unda bo‘lsa, g‘iybat qilgan bo‘lasan, aytganing unda bo‘lmasa, bo‘hton qilgan bo‘lasan”, deb javob berdilar” (Abu Dovud rivoyat qilgan).

Ba’zilar “Men birodarimning yo‘q aybini gapirmayapman. Balki bor aybini aytyapman” deb da’vo qilishadi. Mazkur hadisga ko‘ra ularning da’vosi asossiz bo‘lib, ular g‘iybat qilayotgan bo‘lishadi.

Qur’oni karimning Hujurot surasida Alloh taolo aytadi: "Ey iymon keltirganlar! Ko‘p gumonlardan chetda bo‘linglar, chunki ba’zi gumonlar gunohdir. Josuslik qilmanglar. Ba’zilaringiz ba’zilaringizni g‘iybat qilmanglar. Sizlardan birortalaringiz o‘zining o‘lgan birodarining go‘shtini yeyishni yaxshi ko‘radimi? Ha, yomon ko‘rasizlar. Allohdan qo‘rqinglar! Albatta, Alloh tavbani ko‘p qabul qiluvchi va rahmlidir".

Ma’lumki, kimning o‘yiga badgumonlik o‘rnashsa, u odam o‘sha gumonini tasdiqlash uchun hujjat va dalil qidira boshlaydi. Natijada gumon ostidagi odamning o‘ziga bildirmasdan, aybini axtarishga tushadi. Buni esa, josuslik, deydilar. Odatda, josuslik deb birovga yomonlik yetkazish niyatida ayblarini va zaif joylarini o‘ziga bildirmay yashirincha axtarishga aytiladi. Bu ish ham katta gunohlardandir. Chin musulmon kishining qalbi bu kabi jirkanch odatlardan pok bo‘lmog‘i zarur.

Afsuski, uch-to‘rtta ulfatlar yig‘ilib qolsa, suhbat orasida kimnidir g‘iybat qilish ham sodir bo‘ladi. Iymoni komil musulmon birovni g‘iybat qilmasligi, g‘iybatchilarni bu gunohdan qaytarishga urinishi, agar ular g‘iybatdan tillarini tiymasalar, o‘zi unday majlisni tark etishi kerak. Chunki g‘iybatchilar bilan birga o‘tirib, ularni bu ishdan qaytarmay o‘tiravergan kishi o‘sha kimsalarning gunohiga sherik bo‘ladi.

G‘iybat birodarimizning unga yoqmaydigan narsa bilan eslash ekan, bu narsa uning tashqi ko‘rinishi, shakliga oid bo‘lishi ham mumkin. Masalan, ba’zilar “Falonchi pakana”, “Falonchi cho‘loq”, “Falonchi naynov”, “Falonchi qora” kabi gaplarni ko‘p ishlatishadi. Bu gapni o‘sha inson eshitsa, xafa bo‘ladi. Demak, bu ham g‘iybat hisoblanadi.

G‘iybatchini hech kim yoqtirmaydi. Unday kimsaga oxiratda ham alamli azob bordir.

Anas ibn Molik roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: “Me’rojga chiqarilganimda bir qavmning yonidan o‘tdim. Ularning misdan bo‘lgan tirnoqlari bo‘lib, ular (o‘sha tirnoqlar ila) yuzlarini va ko‘kraklarini tirnar edilar. Men: “Ey Jabroil, bular kim?” deb so‘radim. U: “Ular odamlarning go‘shtlarini yeydigan (g‘iybat qiladigan) va ularning obro‘lariga til tekkizadigan kishilardir” deb javob berdi” (Imom Ahmad va Abu Dovud rivoyat qilishgan).

Oddiy tirnoq bilan yuzingizni yoki tanangizning biror joyini qashiyversangiz, borib-borib o‘sha joy yaraga aylanadi. Endi misdan bo‘lgan tirnoqlar bilan yuz va ko‘kraklarni tirnash juda qo‘rqinchlidir. Hadisi sharifda g‘iybatchilar “odamlarning go‘shtlarini yeydiganlar” deb vasf qilinmoqda. Bu Hujurot surasida keltirilgan g‘iybatchi misolining hadisda ham keltirilishidir. G‘iybatchi kimsa g‘iybat qilayotgan paytda do‘stining, dindoshining go‘shtini yeb o‘tirgan bo‘ladi.

Imom Ahmad, Imom Abu Dovud va boshqalar Abu Barza Al Aslamiy roziyallohu anhudan rivoyat qilgan hadisi sharifda Payg‘ambarimiz alayhissalom bunday marhamat qildilar: “Ey tili bilan iymon keltirib, qalbiga iymon kirmaganlar! Musulmonlarni g‘iybat qilmanglar, ularning avratlari orqasidan (nomuslariga teguvchi gap tarqatib) tushmanglar! Chunki kim o‘z birodarining avrati ortidan tushsa, Alloh uning avrati ortidan tushadi. Kimki, Alloh uning ortidan tushgan bo‘lsa, uni sharmanda-yu sharmisor qiladi, garchi uyining ichkarisida bo‘lsa ham!”.

Sa’d ibn Abu Vaqqos bilan Xolid ibn Valid roziyallohu anhumoning orasidan gap o‘tib qoldi. Keyin bir kishi Sa’dning oldida Xolidni g‘iybat qilmoqchi edi, Sa’d unga bunday dedi: «U bilan o‘rtamizda bo‘lib o‘tgan narsaning aslo dinimizga aloqasi yo‘q!».

G‘iybat harom bo‘lgani kabi yomon gumon ham harom. Birodaringiz ortidan yomon gaplar so‘zlash harom bo‘lganidek, undan asossiz ravishda yomon gumon qilishingiz ham harom. Yomon gumon deganda birov haqida qalbda chiqarilgan hukm yoki mustahkam e’tiqodni nazarda tutyapmiz. Ammo xayolga kelgan turli narsalar, o‘y-fikrlar avf qilingan, hatto shak ham kechirilgan.

Gumon qalbning o‘sha tomonga ko‘proq moyil bo‘lishi, ko‘proq tayanishidir. Alloh ta’olo aytadi: “Ey iymon keltirganlar! Ko‘p gumonlardan chetda bo‘linglar, chunki ba’zi gumonlar gunohdir” (Hujurot surasi, 12-oyat).

Yomon gumon harom qilinishining sababi shuki, qalblardagi sir-asrorlarni faqat g‘aybni biluvchi Zotgina biladi, shunday ekan siz birov haqida yomon e’tiqodda bo‘lishga haqqingiz yo‘q. Magar sizda bunga yetarlicha asoslar bo‘lsa va ularni yaxshi tarafga ta’vil qilish imkoni bo‘lmasa, unda ko‘rgan, guvohi bo‘lgan narsangizdan boshqani e’tiqod qilishdan o‘zga imkoningiz yo‘q. Ammo ko‘zingiz bilan ko‘rmasangiz ham, qulog‘ingiz bilan eshitmasangiz ham ichingizda gumon paydo bo‘layotgan bo‘lsa, bilingki, bu shaytondandir.

Birinchidan, g‘iybatni eshitgan paytda g‘iybat qilinayotgan inson haqida yomon gumonga bormaslik, u haqda zikr etilayotgan yomon sifatlarni rost deb bilmaslik, boshqa odamlar huzurida uni nakl qilmaslik, g‘iybat qilgan kishini gunohi kabira qilyapti deb bilish, uning gapini e’tiborsiz deb hisoblash, «Ehtimol, g‘iybat qilingan insonga uning adovati bordir, shuning uchun shunday gaplarni gapirayotgandir», deb o‘ylash lozim.

Ikkinchidan, g‘iybatni eshitgach, unga sherik bo‘lib, musulmon birodarining qolgan ayblarini ham ochmasin. G‘iybat qiluvchi kishi Alloh taoloning itobiga qoladi, agar men unga sherik bo‘lsam, Alloh taolo mendan norozi bo‘ladi va qiyomat kuni azoblaydi, degan fikrda bo‘lsin.

Uchinchidan, bir musulmon birodarining g‘iybat qilinayotganini eshitsa, o‘sha musulmonni maqtashni boshlasin va unga yordam bersin. Ajab emaski, shunda g‘iybat qiluvchi g‘iybatdan tiyilsa.

To‘rtinchi ish shuki, g‘iybat qiluvchini til bilan aytib yoki qo‘l va ko‘z bilan ishora bo‘lsa ham, g‘iybatdan to‘xtatish lozim.

Agar binamki nobinovu chohast,
Agar xomush binishinam gunohast.

Nazmiy ma’nosi:
Agar ko‘rsamki ko‘r oldida chohdur,
Indamay o‘tirsam, beshak, gunohdur.

Nasriy baëni:
Agar ko‘zi ko‘r kishining oldida chuqurni ko‘rsam-u, indamay o‘tiraversam, gunohdir.

Agar uni g‘iybat qilishdan qaytarish imkoni bo‘lmasa, o‘sha majlisdan turib ketish lozim. Bordi-yu, turib ketishning ham iloji bo‘lmasa, u holda bo‘layotgan g‘iybatni dilda yomon ko‘rib o‘tirish kerak. Rozi bo‘lib, jim o‘tirish joiz emas.

Yana bir gap. G‘iybatchiga «Jim bo‘l» deb turib, lekin bo‘layotgan g‘iybatni dilda xohlab turish munofiqlikdir.

Ibn Mas’ud roziyallohu anhu aytadi: «Allohga qasamki, agar bir kishi boshqa kishini “bu itni emgan” deb ayblaganda, kuni kelib o‘zi, albatta, itni emgan bo‘lardi».

Muhammad ibn Sirin rahimahulloh aytadi: “Insonlarning eng xatokori boshqalarning aybini ko‘p gapiradiganidir”. Sahobalar va tobe’inlar gunohning kasofatiga shunchalik aniq ishonishgan ekan.

TII Modul ta’lim tizimi talabasi,
To‘raqo‘rg‘on tuman “Is'hoqxon to‘ra” jome masjidi imom-xatibi Ja’farxon SUFIYEV