Sayt test holatida ishlamoqda!
24 Iyul, 2025   |   29 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:34
Quyosh
05:11
Peshin
12:35
Asr
17:37
Shom
19:52
Xufton
21:21
Bismillah
24 Iyul, 2025, 29 Muharram, 1447

08.03.2019 y. Dinimizda ayol qadri

01.03.2019   6469   13 min.
08.03.2019 y. Dinimizda ayol qadri

     بسم الله الرحمن الرحيم

اَلْحَمْدُ للهِ الَّذِي قال: "وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ"، وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى مُحَمَّدٍ الَّذِي قال: "إِنَّمَا النِّسَاءُ شَقَائِقُ الرِّجَالِ"، وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ الدِّيْنِ، اَمَّا بَعْدُ

DINIMIZDA AYOL QADRI

Muhtaram jamoat! Ma’lumki, muqaddas Islom dini kelishidan oldin, johiliyat davrida  ayollarning nafaqat huquqlari poymol qilingan, balki ularga  inson sifatida emas, bir mato sifatida muomala qilinib, bozorlarda sotilar edi. Er vafot etgach, ayol uning aka-ukalari yohud boshqa merosxo‘rlari tomonidan taqsimlanib olinardi. Qiz bola tug‘ilgan ba’zi oila motam tutar va keyinchalik or-nomusga sabab bo‘lmasin deb, qizini tiriklayin ko‘mib yuborilar edi.

Islom dini kelgandan keyin ayollarning qadri yuksak martabalarga ko‘tarildi. Alloh taolo Qur’oni karimda ayollarga qilinadigan salbiy munosabatlarni qattiq qoraladi va man qildi. Qizlarni yaxshi tarbiya qilganlarga o‘g‘il bolalarni tarbiya qilganlardan ham ko‘p ajrlar va’da qilindi. Bu haqda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam shunday dedilar:

"مَنْ وُلِدَتْ لَهُ اِبْنَةٌ فَلَمْ يُئِدْهَا وَلَمْ يُهِنْهَا، وَلَمْ يُؤثِرْ وَلَدَهُ عَلَيْهَا - يَعْنِي الذَّكَرَ - أَدْخَلَهُ اللهُ بِهَا الْجَنَّةَ"

 (رَوَاهُ الإِمَامُ أَحْمَدُ، وَالإِمَامُ الْحَاكِمُ)

ya’ni: Kimning huzurida bir qiz bola tug‘ilsayu uni tiriklayin ko‘mib yubormasa, kamsitmasa va o‘g‘il farzandini undan ustun qo‘ymagan bo‘lsa, Alloh uni jannatga kiritadi” (Imom Ahmad va Imom Hokim rivoyati).

Islomdan oldin o‘g‘il bolani qiz boladan ustun qo‘yilar edi. Islom esa bolalarga birdek qarashni yo‘lga qo‘ydi, hamda qizlarga e’tibor bilan qarashni jannatga eltuvchi amal deb baholadi.

Yana bir hadisda shunday deyilgan:

"مَنْ كَانَ لَهُ ثَلاَثُ بَنَاتٍ أَوْ ثَلاَثُ أَخَوَاتٍ، أَوْ اِبْنَتَانِ أَوْ أُخْتَانِ، فَأَحْسَنَ صُحْبَتَهُنَّ

وَاتَّقَى اللهَ فِيْهِنَّ فَلَهُ الْجَنَّةُ"

(رَوَاهُ الإِمَامُ التِّرْمِذِيُّ)

ya’ni: “Kimning uchta qizi bo‘lsa yoki uchta singlisi bo‘lsa, yoxud ikki qizi, yoki ikki singlisi bo‘lsa, ularga go‘zal munosabatda bo‘lsa va ularning haqqida Allohdan qo‘rqsa, unga jannat berilur” (Imom Termiziy rivoyati).

Albatta, bir yoki ikki qizni axloq-odobli, diyonatli qilib tarbiyalab, voyaga yetkazib, munosib joyga turmushga berish oson ish emas. Odatda kishilar tabiatida o‘g‘il farzandga nisbatan moyillik bo‘lib turadi. Qizlarga bir oz e’tiborsiz bo‘ladi. Shuning uchun ham shariatimiz ko‘rsatmalarida qizlar tarbiyasi uchun qilingan va’dalarga alohida urg‘u berilgan. Bu hadisi sharifdan kishi o‘z qiz farzandlari tarbiyasiga qanchalik savob olgan bo‘lsa, singillari tarbiyasi uchun ham shunchalik savob olishi ma’lum bo‘lmoqda.

Ayol kishi ona sifatida qadrlanadi. Qur’oni karimning bir nechta oyatlarida onani e’zozlashga, uning haqqini ado etishga buyurilganmiz. Rivoyatlarda: “Jannat – onalar oyog‘i ostidadir”, deya ta’kidlangan.

Darhaqiqat, Islom dini o‘z ayollariga nisbatan yaxshi munosabatda bo‘lgan erkaklarni insonlarning eng yaxshilari qatoriga qo‘shadi. Bu haqda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam shunday deydilar:

أَكْمَلُ المُؤْمِنِينَ إِيْمَانًا أَحْسَنُهُمْ خُلُقًا، وَخِيَارُكُمْ خِيَارُكُمْ لِنِسَائِهِمْ"

(رواه الإمام الترمذي)

ya’ni: “Mo‘minlarni imon jihatidan komilrog‘i xulqi yaxshirog‘idir.   Sizlarning eng yaxshilaringiz ahli ayoliga yaxshilik qiladiganingizdir” (Imom Termiziy rivoyati).

Shuni ta’kidlash kerakki, ayol kishi taom, ichimlik, libos va shu kabi boshqa moddiy narsalarga ehtiyojmand bo‘lgani singari, shirin so‘zga, chiroyli tabassumga, go‘zal muomalaga, mehrga muhtojdir. U qalbini zavqlantiradigan, g‘amni ketkazib, hayotni saodatli qiladigan yoqimli hazil-mutoyibaga ham ba’zi moddiy ta’minotlardan ko‘ra ko‘proq ehtiyoj sezadi.

Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam ayollariga go‘zal munosabat va samimiy muomalada bo‘lganlar. Oisha onamiz raziyallohu anho Payg‘ambarimizni sifatlab shunday deganlar: “U zot ayollari bilan xoli qolganlarida eng muloyim, karamli, xushchaqchaq va sertabassum kishi bo‘lar edilar”. Hatto Rasululloh sallallohu alayhi vasallam Oisha onamiz bilan yugurish musobaqasini o‘tkazganlar. Bu haqda Oisha onamizning o‘zlari shunday deganlar:

تَسَابَقْتُ اَنَا وَرَسُولُ اللهِ فَسَبَقْتُهُ فَلَبِثْنَا حَتَّى إِذَا أَرْهَقَنِي اللَّحْمُ سَابَقَنِي فَسَبَقَنِي فَقَالَ: "هَذِهِ بِتِلْكَ"

رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وأحمد

ya’ni: “Men Rasululloh sallallohu alayhi vasallam bilan musobaqalashdim. Men U zotdan o‘zib ketdim. Bir muddatdan so‘ng mening go‘shtim og‘irlashganda (ya’ni, semirib, og‘irlashib qolganda) yana men bilan musobaqalashib, mendan o‘zib ketdilar va “Haligi bilan biru bir”, - dedilar” (Imom Abu Dovud va Imom Ahmad rivoyatlari).

Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallamning zimmalarida islomni yoyish, davlatning ichki holatini mustahkamlash, tashqi dushmanlardan himoyalanish kabi mas’uliyatlari bor edi. Odatan bu ishlar erkak kishini butunlay mashg‘ul qilib qo‘yadigan narsalardandir. Ul zot bundan tashqari Allohdan vahiy qabul qilardilar, doimiy ibodatlar va boshqa buyuk ishlar bilan mashg‘ul bo‘lardilar. Ammo mana shuncha ishlarga qaramasdan, zimmalaridagi ayollarining haqlarini ham unutmaganlar. Ularni axloqqa chaqirib tarbiyalashni ham, er-xotinlik munosabatlarini ham yoddan chiqarmaganlar.

Har bir er ayoli bilan bo‘ladigan munosabatlarda Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallamni o‘ziga namuna qilib olmog‘i zarurdir.

Hakim ibn Muoviya raziyallohu anhu Payg‘ambarimiz sallalohu alayhi vasallamga “Ey Allohning Rasuli, bizda xotinlarimizning nima haqi bor?” deb so‘raganlarida, U zot shunday dedilar:

أَنْ تُطْعِمَهَا إِذَا طَعِمْتَ وَتَكْسُوَهَا إِذَا اكْتَسَيْتَ أَوِ اكْتَسَبْتَ، وَلَا تَضْرِبِ الْوَجْهَ وَلَا تُقَبِّحْ

وَلَا تَهْجُرْ إِلَّا فِي الْبَيْتِ

(رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالنَّسَائِيُّ) 

ya’ni: “Qachon taomlansang, uni ham taomlantirasan. Qachon kiyim kiysang, uni ham kiyintirasan. Yuziga urmaysan, haqoratlamaysan va bir xonadan boshqa joyda yotog‘ingni alohida qilmaysan” (Imom Abu Dovud va Imom Nasaiy rivoyatlari).

Demak, xotinning erdagi haqlaridan biri – er o‘zining iqtisodiy imkoniyatiga qarab, xotinini oziq-ovqat bilan ta’minlab borishidir. Afsuski, ba’zi erlar ulfatlari bilan ko‘cha-ko‘yda yaxshi va sara taomlarni yeb yuradida, uydagi ayoli va bola-chaqasi esa zo‘rg‘a tirikchiligini o‘tkazadi.  Bunday qilish oilaga zulm hisoblanib, farzandlar haqqiga xiyonat bo‘ladi.

Ming afsuski, ba’zi musulmon erkaklar uyda o‘tirib, ayolini pul topish maqsadida begona yurtlarga jo‘natmoqda. Yana ayrim erkaklar, xotinini nafaqa bilan ta’minlamayotgani yetmagandek, “Sen ham pul topsang nima bo‘ladi?”, deb malomat ham qilishmoqda. Bu esa chidab bo‘lmaydigan holdir. Ba’zi erlar esa o‘zga yurtlarga ketib, uzoq vaqt qaramog‘idagilarning nafaqasi va ta’minotidan xabar ham olmay qo‘ymoqda. Bu ham bo‘lsa, eng katta zulm va gunohkorlikdir.

Ayol ila go‘zal muomala qilish, unga nisbatan husni xulqda bo‘lish, undan yetgan ozorni ko‘tarish erkakning zimmasidagi majburiyatlardandir.

Bu haqda Imom G‘azzoliy shunday deganlar:

وَاعْلَمْ أَنَّهُ لَيْسَ حُسْنُ الْخُلْقِ مَعَهَا كَفُّ الْأَذَى عَنْهَا، بَلْ اِحْتِمَالُ الْأَذَى مِنْهَا

ya’ni: “Bilginki, ayolinga ozor berishdan tiyilishing husni xulq emas. Balki, undan yetadigan ozorni ko‘tarishing husni xulqdir”.

Hozirgi kunda shariatdan bexabar ba’zi erlar ayollari bilan munosabatlari buzilsa, “Men endi ayolim bilan yashamayman, uni nafaqa bilan ham ta’minlamayman, talog‘ini ham bermayman”, deydi. Bunda ayol na oilali bo‘lmay, na eridan ajrala olmay, yillab arosatda qolib ketmoqda. Bu haqda Alloh taolo “Baqara” surasida shunday degan:

...وَلَا تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَارًا لِتَعْتَدُوا وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَلَا تَتَّخِذُوا آَيَاتِ اللَّهِ هُزُوًا...

ya’ni: “...Ularga zulm qilib, zararlantirish niyatida ushlab turmang! Kim shunday qilsa, demak, o‘ziga zulm qilibdi. Allohning oyatlarini hazil bilmangiz!...” (Baqara surasi, 231-oyat).

Ayollarga bunday zulm qilish shariatimizning barcha ko‘rsatmalariga ziddir.

Shuni unutmasligimiz kerakki, qizlarning ta’lim-tarbiyasi, turmush tarzi uchun zarur bo‘lgan har bir narsa otaning zimmasidagi farzlardan biridir. Ota bu farzdan faqat qiz turmushga chiqqanidan keyingina forig‘ bo‘ladi. Chunki endi bu farz erning zimmasiga o‘tadi. Otasi yoki eri yo‘q ayolning nafaqasi akasi yoki uning o‘rnini bosuvchi boshqa shaxslarga vojib bo‘ladi. Umuman olganda, Islomda ayol kishi nafaqasiz qolishi mumkin emas.

Yurtimizda ayollarning o‘zlariga yarasha, jismoniy salohiyatiga mos ravishda mehnat va kasb hunarlar bilan shug‘ullanishlari uchun barcha sharoitlar mavjud. Ayollar ehtiromi uchun alohida sanalarni “oila yili”, “ayollar yili” kabi nomlar bilan atalib kelishi, ko‘p bolali ayollarni ijtimoiy himoya qilinishi, har yili 8-martni xalqaro xotin qizlar kuni sifatida dam olish kuni deb, e’lon qilingani va hukumatimiz tamonidan o‘tkazilayotgan qator tadbirlarning barchasida ayollarimizga alohida imtiyozlar berilayotgani dinimizning ko‘rsatmalariga hamohangdir.

Alloh taolo yurtimizni tinch, xalqimizni farovon bo‘lishini nasib etsin! Ayol-qizlarimizni shariatimizda ko‘rsatilganidek, e’zozlashimizda Alloh taolo tavfiq bersin! Omin! 

ILOVA: Ayrim norasmiy mullalar tomonidan FHDYO guvohnomasisiz nikoh o‘qish va boshqa masalalar haqida

Allox taolo kalomi sharifida ilmning naqadar ulug‘ligi haqida ko‘p oyatlarni nozil qilgan. Jumladan, “Ayting:” Biladiganlar bilan bilmaydiganlar teng bo‘lurmi?!” Mazmunli oyati karimaga nazar tashlansa, mohiyatini tafakkur qilsak, hozir jamiyat hayotida shariat ilm ahli ibodatlarni ato etishda, marosimlarni o‘tkazishda va sof Islom dinimizning ta’limotlarini musulmonlarga to‘g‘ri yetkazishda ularning muhim o‘rinlari bor. Lekin bu o‘ta ma’suliyatli vazifalarni yetarli diniy bilimi yo‘q kishilarning bajarishiga urinishlari mutlaqo to‘g‘ri emas. 

Hozirgi kunda joylarda, ayniqsa, chekka hududlarda odamlar orasida “mulla” yoki “domla” deb tanilgan diniy va dunyoviy ilmlarni egallamagan kimsalar faoliyat olib borayotganligi kuzatilmoqda. Ularning tegishli hujjat yoki shaxodatnomasi yo‘q, o‘zini “domla” deb nomlab shar’iy hukmlarni bilmagan, hatto oddiy shar’iy masalalarni ham anglamaydigan hamda tafsir, hadis, fiqxdan xabarsiz kishi qanday qilib mav’iza qilishi yoki shariatdan masala aytishi mumkin? Fiqh ilmlarini bilmagan kishi qanday qilib namoz, ro‘za, zakot, niqoh va taloq kabi nozik masalalar xususida so‘z yuritish yoxud fatvo berishi mumkin? Mo‘min musulmonlar hayotiga taalluqli masalalarga ularning aralashuvi jiddiy muammolar keltirib chiqarishi aniq. Masalan ular yurtimiz musulmonlari hanafiy mazhabiga rioya etishlarini inobatga olmay, o‘zlari turli manbalardan o‘qigan yoki eshitgan boshqa mazhablarga oid yoki dinimiz ta’limotlariga zid fikrlarni gapirib, musulmonlar o‘rtasida ikkilanishlarni keltirib chiqarmoqda. Ular nikoh shartlarini so‘rab-surishtirmay, tibbiy ko‘rik xulosasi FHDYO bo‘limlari guvohnomasini olmagan, eng achinarlisi, belgilangan nikoh yoshiga ham to‘lmagan yoshlarning nikohini o‘qishi oqibatida turli salbiy holatlarni yuzaga keltirmoqdalar.

Shuningdek, taloq masalasini pala-partish hal etishi natijasida janjallashgan er va xotin o‘rtasini isloh qilish qoidalari buzilmoqda. Aslida bunday nozik masala diyorimizda O‘zbekiston musulmonlar idorasining joylardagi mas’ul vakillari tomonidan hal etilishi lozim bo‘lgan masalalardandir.

Shu kunlarda O‘zbekiston musulmonlar idorasining viloyatlardagi vakillari mazkur “mulla”-“domla”lar bilan ma’rifiy suhbatlar o‘tkazmoqdalar. Shoyad shu kabi kamchiliklar kelajakda barham topsa, deb umid qilamiz. 

ILOVA: “Vaqf” xayriya jamoat fondining oxirgi haftada amalga oshirgan ishlari haqida

"Vaqf" xayriya jamoat fondi tomonidan “Imom al-Buxoriy” va “Hadichai Kubro” o‘quv dargohining kam ta’minlangan talabalari uchun shartnoma to‘lovi va jarrohlik amaliyotini o‘tash, mavsumiy davolanish, dori-darmon va nogironlik aravasi so‘rab murojaat qilgan bemorlarga jami 60 000 000 (otmish million) so‘mdan ortiq mablag‘ yordam tariqasida berildi.

Qilinayotgan xayrli ishlarning davomi sifatida "Vaqf" xayriya jamoat fondi tomonidan yana bir to‘lov usuli orqali to‘lash imkoniyati yaratildi. Endilikda Siz azizlar tomonidan Paynet tizimi orqali to‘lovlarni amalga oshirish mumkin bo‘ldi. O‘zingizga yaqin joyda joylashgan Paynet shahobchalari orqali mablag‘ingizni vaqf qilishingiz, zakotni to‘lashingiz, xayriya aksiyalariga mablag‘ o‘tkazib, ko‘plab ajr-savoblarga ega bo‘lishingiz mumkin.

 

Muhtaram imom-domla! Kelgusi juma ma’ruzasi “YOLG‘ON VA FIRIBGARLIK – OG‘IR GUNOH” mavzusida bo‘ladi. Jamoatga e’lon qilishingizni so‘raymiz.

Juma mav'izalari
Boshqa maqolalar

Olim quyoshga o‘xshaydi...

23.07.2025   2765   8 min.
Olim quyoshga o‘xshaydi...

Barchamizga ma’lumki, har bir ota-ona o‘z farzandlarining istiqboli, baxt-saodati va kelajakda mustaqil hayot kechirib, jismoniy va ruhiy jihatdan barkamol avlod bo‘lib yetishishini niyat qiladi. Mana shu maqsadlarga yetishishda Islom dinining tom ma’nodagi ulug‘vor ta’limotiga amal qilish muhim ahamiyatga ega. Islom dinida bolalarni hali murg‘akligidanoq go‘zal axloq va odobga o‘rgatib borish tavsiya etiladi.

Dinimizda yoshlarni asosan rostgo‘ylik, va’daga vafo, omonatdorlik, kattaga hurmat, kichikka izzat, o‘zgalarga mehr-oqibatli bo‘lish kabi fazilatlar sohibi qilib voyaga yetkazishga katta ahamiyat qaratiladi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hadislarining birida bunday deganlar: “Ota o‘z bolasiga chiroyli odobdan ko‘ra yaxshiroq narsa bera olmaydi” (Imom Termiziy rivoyati).

Tarbiya inson kamolotining asosidir. Bizda farzand tarbiyasi har bir oila uchun asosiy vazifa bo‘lib kelgan. Hozirda ham yoshlar tarbiyasiga, ularning sifatli bilim olishlariga davlatimiz miqyosida katta ahamiyat berilmoqda.

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev yoshlar bilan uchrashuvda shunday ta’kidlagan edilar: “Mening eng katta tashvishim, maqsadim — yoshlar tarbiyasi. Biz olgan marralar uchun bilimli avlod kerak. Buning uchun hamma sharoitlarni yaratishga harakat qilyapmiz. Sizlar esa vaqtning qadriga yetib, bor imkoniyatni ishga solib, o‘qishingiz kerak. Olgan bilimingiz, o‘rgangan kasb-hunaringiz kelajakda sizlarga qanot bo‘ladi”.

Bugungi kunda davlatimiz tomonidan yoshlarni qo‘llab-quvvatlashga, ularni aqlan va ma’nan yetuk avlod bo‘lib yetishishiga katta e’tibor qaratilmoqda.

Islom dini ta’limotida yoshlarni aqlan tarbiya qilish ham muhim masala sanaladi. Bunda ularni manfaatli ilm sohibi qilib tarbiyalash, fikriy va ilmiy jihatdan yetuk inson qilib kamolga yetkazish nazarda tutiladi. Islom dinida ilm deganda diniy ham dunyoviy ilmlar tushuniladi. Diniy ilm insonning ruhiy hayoti, uning e’tiqodiga oid bo‘lib, oxirati uchun zarur bo‘lsa, dunyoviy ilm uning jismoniy hayoti, dunyo obodligi uchun zarurdir.

Islom ta’limotlariga jonu dili bilan amal qilgan ajdodlarimiz, buyuk bobokalonlarimiz ham shariat, ham tariqat va ham ilm-fan sohasida butun dunyoga o‘rnak bo‘lganlar.

Buyuk shoir va mutafakkir Nizomiddin Alisher Navoiy hazratlari yozganidek, “Kitob – beminnat ustoz, bilim va ma’naviy yuksalishga erishishning eng asosiy manbai”.

Inson dunyoda yashar ekan, o‘z hayotini go‘zal o‘tkazishga harakat qiladi. Turmushning farovon bo‘lishi, jamiyatning taraqqiy etishi esa faqat ilm-fan bilan bo‘ladi. Qayerda ilm-fan rivoj topsa, o‘sha yerda tarqqiyot bor. Ilm-fanning rivoji esa ilm egalari – olimlar bilan bo‘ladi.

Islom dini musulmonlarni doimo ilmga undagan. Chunki inson shaxsiyatini ilmdan boshqa hech narsa to‘g‘ri yo‘lga sola olmaydi, taraqqiyotga ham erishtira olmaydi.

«Bilimli inson quyoshga o‘xshaydi, kirgan joyini yoritadi».

Ha, ilm qorong‘uliklarni yorituvchi mash’aladir. Qorong‘ulikda qolgan har bir kishi unga muhtoj. Yuksak pog‘onalarga ilm narvoni bilan chiqiladi. Taraqqiy etishni va kamolot topishni istasak ilmning etagini mahkam ushlaylik.

Shunday ekan, biz musulmonlar o‘z farzandlarimizni bugungi kun talablari asosida tarbiyalashimiz, ularni zamonaviy ilm va kasb-hunarga yo‘naltirishga bor kuchimizni sarflashimiz lozim. Shunda farzandlarimiz xorij mamlakatlariga ishlash uchun “qora ishchi” bo‘lib emas, balki mutaxassis sifatida boradilar.

So‘nggi yillarda Yurtboshimiz tomonlaridan yoshlarni zamonaviy kasb-hunarlar va chet tiliga o‘rgatish bo‘yicha ilgari surilgan “1000 dasturchi”, “Ikki til, bir kasb” loyihalaridan ham aynan shu ezgu maqsad ko‘zlangan...

Albatta, musulmon inson o‘zga insonlarga avvalo o‘zining yuksak axloqi bilan namuna bo‘lishi kerak. Zero, insonlar xulqi go‘zal kishini yaxshi ko‘radilar. Shuning uchun ham Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Islomga chaqirishni boshlaganlarida qarindoshlarini “Ey Bani Fihr, ey Bani Adiy” deb chaqirdilar. Barcha to‘plandi, uyidan chiqishga imkoni bo‘lmagan kishilar nima bo‘layotganini bilib kelish uchun odam jo‘natdilar. Rasululloh alayhissalotu vasallam: “Agar men sizlarga mana bu tog‘ etagidagi vodiyda otliqlar ustingizga bostirib kelishga tayyor turibdi, deb xabar bersam, menga ishonasizlarmi?”, dedilar. Ular: “Sizning biror marta yolg‘on gapirganingizni bilmaymiz, Sizga ishonamiz”, deyishdi. Shundan keyin u zot o‘zlarini Payg‘ambar qilib yuborilganlarini aytdilar.

Bu o‘rinda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam payg‘ambar ekanlarini turli hujjat va mo‘jizalar orqali isbotlash bilan e’lon qilmadilar. Balki, eng avvalo ularga o‘zlarining axloqlari haqida savol berib, o‘zlarining rostgo‘y ekanliklarini tasdiqlatib oldilar. Bundan ko‘rinib turibdiki, musulmon kishi o‘zga kishilarga eng avvalo amali, xulqi va odobi bilan namuna bo‘lishi kerak ekan.

Kishi husni xulqli bo‘lishi uchun ahli ilm va solih zotlarni suhbatlaridan bahramand bo‘lishi va ularni odob axloqlaridan o‘ziga namuna olishi ham ayni muddaodir. Bu haqda Ibn Vahb rahmatullohi alayh bunday deganlar: “Imom Molikning ilmlaridan ko‘ra, u zotning odoblaridan o‘rganganimiz ko‘proq bo‘ldi”.

Demak, husni xulq va odob kishida o‘z-o‘zidan shakllanib qolmas ekan. Balki uni ilm ahli bilan hamsuhbat bo‘lish, ulardan ilm olish bilan birga odob-axloqlarini o‘rganish bilan kasb qilinar ekan. Ushbu xislat o‘tgan salafi solihlarimizning go‘zal odatlaridan bo‘lgan.

Junayd Bag‘dodiy rahimahulloh aytadilar: “Garchi insonning ilmi va amali oz bo‘lsa ham, to‘rtta narsa uni yuqori darajalarga ko‘taradi: Hilimlik, tavoze’lik, saxiylik va husni xulqdir. Husni xulq imonning komilligidir”.

Luqmoni Hakimning o‘g‘li otasiga: “Ey otajon, inson uchun qaysi xislat yaxshiroq?” dedi. Otasi: Din, deb javob berdi. “Agar xislat ikkita bo‘lsa-chi?” deb so‘radi. Otasi: Din va mol, dedi. Agar uchta bo‘lsa-chi? dedi o‘g‘li. Otasi: “Din, mol va hayo, dedi. O‘g‘il: “Agar to‘rtta bo‘lsa-chi?” dedi.

Otasi: Din, mol, hayo va chiroyli xulq, dedi. “Agar beshta bo‘lsa-chi?” dedi o‘g‘li. Otasi: Din, mol, hayo, chiroyli xulq va saxiylik, deb javob berdi. O‘g‘il yana: Oltita bo‘lsa-chi? deb ham so‘ragan edi, Luqmoni Hakim: “Ey o‘g‘lim, agar insonda mana shu besh xislat jamlansa, u pokiza, taqvodor, Allohga do‘st va shaytondan uzoq bo‘ladi” deb javob qildi. Mana shu beshta xislatlar borligi ham mo‘minlik sifatlaridandir.

Anas ibn Molik roziyallohu anhu aytadilar: “Albatta, banda chiroyli xulqi bilan jannatda oliy maqomga yetadi, garchi (nafl) ibodatini ko‘p qilsa ham”.

Inson yomon xulqi bilan boshqa insonlarni ko‘ngliga ozor beradigan bo‘lsa, o‘sha xulqi tufayli qilgan yaxshiliklari ham bekor bo‘ladi.

Kishi ilmga qancha muhtoj bo‘lsa, go‘zal xulqqa va odobga ham shuncha muhtojdir. Zero, ilm, go‘zal xulq va odob insonni kamolotga yetkazuvchi ikki qanotdir. Axloqi komil, bir-biriga mehribon va madadkor jamiyat baxtli va farovon jamiyatdir.

Farzandlarimiz ilm-ma’rifatli bo‘lishida eng katta mas’ul biz ota-onalar ekanimizni zinhor zinhor unutmaylik. Farzandim ilmli, odobli, kasb-hunarga ega bo‘lib, hayotda o‘z o‘rnini topib, oilasiga, vataniga, muborak diniga xizmat qiladigan, orzu-havaslaringizni ro‘yobga chiqaradigan inson bo‘lsin desak, hayotda turli keraksiz, ortiqcha hoyu-havaslarga berilib ketmasdan, ularning ehtiyoji uchun eng zaruriy badiiy, ilmiy, tanlagan kasbiga oid, dunyo va oxiratiga manfaat beradigan kitoblar, darsliklar olib berishga erinmaylik. Albatta, olib berib, ularni xursand qilib, qo‘llab-quvvatlab, shu kitoblarni birga o‘qiylik yoki o‘qishini albatta nazorat qilib turaylik.

Muhammad Quddus ABDULMANNON,
Xo‘jaobod tumani “Yetti chinor” jome masjidi imom noibi.