Sayt test holatida ishlamoqda!
15 Mart, 2025   |   15 Ramazon, 1446

Toshkent shahri
Tong
05:17
Quyosh
06:35
Peshin
12:37
Asr
16:43
Shom
18:33
Xufton
19:45
Bismillah
15 Mart, 2025, 15 Ramazon, 1446

Choyning tibbiy xususiyatlari va choy ichish madaniyati

24.08.2018   23880   8 min.
Choyning tibbiy xususiyatlari va choy ichish madaniyati

Chanqaganda suv iching,

Charchaganda choy iching.

 

Choyning tarixidan. Choy – tea ko‘p yillik,  doim yashil, tropik o‘simlik. Ba’zi mamlakatlarda choy daraxtining balandligi 3-4 metrgacha  va undan ortiq bo‘lishi mumkin. Choy daraxti Xitoyda IV asrdan, Yaponiya, Koreyada IX asrdan, Indoneziyada XIX asrdan, Hindiston va Shri Lankada 1830 yillardan, Gruziyada 1840 yillardan, Rossiyada (Krasnodar o‘lkasida) 1901 yildan, Ozarbayjonda 1910 yillardan boshlab o‘stiriladi. Hindiston, Xitoy, Yaponiyada sariq va qizil choy tayyorlanadi.

Choy daraxti avgust oyidan boshlab kech kuzgacha gullaydi, mevasi oktyabr-dekabrda yetiladi.

Geografik tarqalishi. Choyning vatani Xitoy va Hindi Xitoy. Gruziya, Ozarbayjon, Qrim va Krasnodar o‘lkasining nam subtropik zonalarida 1 metrli buta holida o‘stiriladi. Qo‘llaniladigan qismi, asosan, bargi. Choy bargi yiliga bir necha marta yig‘iladi va maxsus texnologiya bo‘yicha ishlab tayyorlanadi. Kofein va boshqa alkaloidlar hamda katexinlar choyni ishlash jarayonida ajralgan chiqindisidan olinadi.

Kimyoviy tarkibi va ishlatilishi. Choy bargi tarkibida 2-5 foiz kofein, teofillin va teobromin alkaloidlar, 20-28 foizgacha oshlovchi moddalar, flavonoidlar (kemp-ferol, kversetin, giperin, kversimeritrin va boshqalar), 156-233 mg. foiz S, B1, V6  vitaminlari, nikotin va pantoten kislotalar, efir moyi va boshqa birikmalar bor. Choy ishlab chiqarish sanoati chiqindisidan kofein va oshlovchi moddalar — choy tanini olinadi. Kofein markaziy nerv sistemasini qo‘zg‘atuvchi ta’sirga ega. U tabletka va eritma holida hamda turli kompleks preparatlar tarkibida chiqariladi. Yuqumli va boshqa og‘ir kasalliklardan so‘ng yurak, nafas olish faoliyati susayishida, qon aylanishining chuqur buzilishlarida (qon tomirlar kasallanganda), nerv sistemasi charchaganda, bosh og‘riganda, narkotiklar bilan zaharlanganda va boshqa kasalliklarda organizmning umumiy tonusini ko‘taruvchi vosita sifatida qo‘llaniladi. Choy tarkibidagi oshlovchi moddalar vitamin R ta’siriga ega bo‘lib, gemorragik diatezda, organizm shishgan vaqtda, ko‘zga qon quyilganda va boshqa kasalliklarda ishlatiladi. Choy bargidan (chiqindisidan) olinadigan teofillin yurak va buyrak kasalliklarida siydik haydovchi, uning preparati eufillin — spazmolitik dori sifatida hamda bronxial astmani davolash uchun qo‘llaniladi.

Choyni «achchiq» qilib damlab ichaverish qabziyatga olib keladi. Turib qolgan damlangan qora choyni ichmaslik kerak, lekin ko‘k choyni ichish mumkin. Uning ijobiy tomoni siydik haydash xususiyatiga ega bo‘lishi bilan birga  — bakteritsid     ta’siriga ham ega.  Ko‘k choyning shu xususiyati borligi uchun ham, og‘iz yallig‘lanishida, ichburug‘da, quyuqroq damlab ichish, yoki og‘izni chayish foydalidir.

Dunyo miqyosida Angliya aholisi choyni eng ko‘p iste’mol qiladi. Biz, o‘zbeklar ham choy ichishda inglizlardan qolishmaymiz. “Ertalab choy, peshinda choy, kechqurun shirchoy”, degan hazilomuz ibora bor. Qishning sovug‘i-yu, yozning jaziramasida eng ko‘p ichiladigan ichimlik ham choy hisoblanadi. Ha, choy bizga har doim kerak,  lekin unutmang, choy – shifobaxsh ichimlik, u suv emas.

Endi o‘ylab ko‘ring, o‘sha ichimlikni chanqaganimizda ham, ovqat mahalida ham, yotishdan oldin ham ichaversak zarar qilmaydimi?

Bu savol hammaga erish tuyulishi mumkin. Ammo choy to‘g‘ri ichilgandagina davo, foydali bo‘lishini ham unutmasligimiz lozim.

Ovqatlanayotganda ko‘pchilik choy ichadi. Choyning tarkibidagi kofein, tanin moddasi esa oziq mahsulotlarda mavjud bo‘lgan foydali moddalarni parchalab yuboradi, natijada organizmda vitaminlarning, mikroelementlarning yetishmasligi yuzaga keladi. Choy bilan birga iste’mol qilinganda go‘shtning 30-70 foizi, mevalarning esa 30 foizdan ko‘pi so‘rilmaydi. Umumiy ovqatlardan ko‘radigan bo‘lsak, choy bilan iste’mol qilingan mahsulot tarkibidagi vitaminlar va temir moddasining kamida 50 foizi so‘rilmay qoladi. Bu esa inson salomatligi uchun salbiy ta’sir ko‘rsatadi, kamqonlik paydo bo‘ladi. Hozir dunyoda ko‘pchilik aholi kamqonlik bilan kasallangan.    

Yurtimizda ko‘p sonli aholi, ayniqsa, ayollar va bolalar temir tanqisligidan kelib chiqadigan kasalliklarga chalinayotgani tufayli, kundalik iste’mol qiladigan nonimizga temir moddasini qo‘shish, ya’ni unni boyitish yo‘lga qo‘yilgan. Bu kamqonlikka qarshi kurashlardan biridir. Siz nonni qanday istemol qilasiz? Albatta, choy bilan.  Bu esa yuqorida ta’kidlaganimizdek, temir moddasi mavjud bo‘lmagan nonni yeyish bilan barobar.

Yana ko‘pchilik yosh bolaga choy berib xatolikka yo‘l qo‘yadi. Uch yoshgacha bolalarga choy ichirish tibbiyot nuqtayi nazaridan man etilgan. Bolakayning choyiga yoki sutiga shakar qo‘shib berish ham noto‘g‘ri. Bolalarni yoshligidan to‘g‘ri ovqatlanish tartibiga e’tibor berish lozim. Agar uning organizmida temir yetishmovchiligi yuz bersa, bu keyinchalik aqliy rivojlanishdan orqada qolish xavfini ham tug‘diradi.

Salomatlik uchun kurashish yo‘lida choy ichish an’analarini o‘zgartirishimizga to‘g‘ri keladi. Ovqatlanayotganda yoki ovqatdan so‘ng 30 minutgacha choy ichmang. Choy o‘rnida boshqa ichimliklar, masalan, qaynagan yoki ma’danli suv va sharbatlar ichish maslahat beriladi. Bu malumotlar choy sog‘ligimiz kushandasi, degani emas.

Mo‘jizaviy ko‘k choy. Ko‘k choyning organizmdagi ahamiyati katta. U ko‘plab kasalliklar uchun davo bo‘ladi. Choyga shifobaxsh ichimlik sifatida qarab, me’yorga va vaqtiga ko‘ra ichsak, salomatligimiz uchun foydadan holi emas. Ovqatlangandan 30 daqiqa keyin ichilgan choy bezarar va foydalidir.  Keling, hozirgi daqiqadan e’tiboran har kungi choyimizga nisbatan yangicha munosabatni shakllantiraylik.

Inson organizmi uchun ko‘k choyning ahamiyati juda katta. Ko‘k choyning afzalligini ko‘p olimlar, xususan, yapon olimlari isbotlagan. Qora choyga nisbatan tarkibi mikroelementlarga, vitaminlarga va boshqa foydali moddalarga boy hisoblanadi. Ko‘k choy muayyan tabiiy texnologiya asosida tayyorlanib uning tarkibida kofein, tanin moddalari kam. U modda almashinuvini, jigar, buyrak va boshqa muhim organlarning ish faoliyatini yaxshilaydi, ateroskleroz kasalligining oldini oladi va davolaydi, qonni tozalaydi, qon tomirlarini kengaytiradi, qon bosimini, xolesterinni pasaytiradi, xotirani kuchaytiradi, eng yaxshi chanqovbosdi ichimliklardan biri hisoblanadi.

Ko‘k choyning shifobaxsh xususiyatlari hakida ko‘p gapirilgan. Uning ming dardga davo ekani ham ayni hakiqat. Ovqatni oson parchalaydi, hazm bo‘lishini tezlashtiradi, asabni tinchlantirishi bilan bir qatorda, kayfiyatni chehrani ochadi. Xotirani yaxshilaydi, fikrlashni ravonlashtiradi. Uning yana bir foydali xususiyati - qonni suyultiradi, tomirlarni kengaytirib, qon yurishini yaxshilaydi va eng muhimi, qondagi xiltlarni tozalaydi.

Mutaxassislar uni salomatlik va hayotiy faollik bag‘ishlovchi mo‘jizaviy ichimlik deb hisoblaydilar. Xushbo‘y ko‘k choyning vatani Xitoy bo‘lib, undan bir necha ming yillar davomida ko‘plab kasalliklarni davolovchi darmon sifatida foydalanishgan. Ko‘k choy tarkibidagi darmondorilar va mineral moddalar tufayli (R, S, V1, V3,K karotin, nikotin kislota, kalsiy, magniy, temir) kuchli antioksidant hisoblanadi, U kayfiyatni ko‘taradi, kislorod, suv va tuz almashinish jarayonini yaxshilaydi, kalillyar-qon tomirlarini mustahkamlaydi, qondagi xolesterin mikdorini kamaytiradi, organizmdagm toksin-chiqindilarni chiqaradi.

Muntazam ko‘k choy ichadigan odamlar erta qarimaydi, degan naql mavjud. Tabiiyki, ushbu ichimlikning bu kabi mo‘jizaviy xususiyatlari kosmetalogiyada ham keng qo‘llaniladi. Ko‘k choy ekstrakti ajinlar paydo bo‘lishining oldini oladi, terini namlantirib. tomir devorlarini mustahkamlaydi. U, albatta. yuz va teri kremlari, yuvinish gellari, sellyulitga qarshi vositalar va pilinglar tarkibiga kiritiladi. Ko‘k choyning nafis ifori esa parfyumeriyada qo‘llaniladi.

 

 

 

Choy damlashni va qanday iste’mol qilishni bilasizmi? Sifatli (yumshoq) suvni qaynatib, qaynoq suv bilan choynak chayqaladi. Qaynagan suvning 5 minut davomida parlanishi tugashi kutiladi. Bu vaqt davomida qaynoq suv temperaturasi 800-900ga tushadi. 250 ml. qaynoq suvga 1 choy qoshiq quruq choy hisobidan isitilgan choynakka qaynoq suv va quruq choy solib 5 minut damlab qo‘yiladi. Choynak qalin mato bilan berkitiladi. Belgilagan vaqt o‘tgach choy bir necha marta qaytariladi yoki choy qoshiq bilan aralashtiriladi.

Sunnatilla TOLIPOV,

oliy toifali shifokor

 

Tabobat
Boshqa maqolalar
Yangiliklar

Imom Moturidiy tavalludining 1155 yilligini keng nishonlash to‘g‘risida

14.03.2025   8704   4 min.
Imom Moturidiy tavalludining 1155 yilligini keng nishonlash to‘g‘risida

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori

Buyuk vatandoshimiz, islomiy ilmlar rivojiga ulkan hissa qo‘shgan benazir alloma, kalom ilmining sultoni Imom Abu Mansur  Moturidiyning (keyingi o‘rinlarda – Imom Moturidiy) ibratli hayot yo‘li va boy ilmiy-ma’naviy merosini har tomonlama chuqur o‘rganishni rag‘batlantirish, moturidiylik ta’limotiga xos bag‘rikenglik va mo‘tadillik tamoyillarini xalqimiz va jahon jamoatchiligi o‘rtasida keng targ‘ib etish, yoshlarni Vatanga muhabbat, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat ruhida tarbiyalash maqsadida qaror qilaman:

1. Din ishlari bo‘yicha qo‘mita, O‘zbekiston musulmonlari idorasi, Samarqand viloyati hokimligi, O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi, Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazining 2025 yilda Imom Moturidiy tavalludining 1155 yilligini keng nishonlash to‘g‘risidagi taklifi ma’qullansin.

2. Imom Moturidiy tavalludining 1155 yilligiga bag‘ishlangan tadbirlarga tayyorgarlik ko‘rish va ularni o‘tkazish bo‘yicha tashkiliy qo‘mita (keyingi o‘rinlarda – Tashkiliy qo‘mita) tarkibi ilovaga muvofiq tasdiqlansin.

3. Tashkiliy qo‘mita (A.Aripov) ikki hafta muddatda Imom Moturidiy tavalludining 1155 yilligini allomaning islom olamidagi obro‘-e’tibori va nufuziga munosib tarzda yuqori saviyada nishonlash bo‘yicha quyidagilarni nazarda tutadigan chora-tadbirlar dasturini tasdiqlasin:

(a) 2025 yil aprel oyida Samarqand shahrida “Moturidiylik – bag‘rikenglik, mo‘tadillik va ma’rifat ta’limoti” mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy anjuman o‘tkazish;

(b) xorijlik tadqiqotchilar o‘rtasida moturidiylik ta’limoti bo‘yicha ilmiy tanlov o‘tkazish, g‘oliblar ishtirokida O‘zbekistonda madaniy-ma’rifiy uchrashuv va seminar-treninglar tashkil etish;

(v) Imom Moturidiyning “Ta’vilot al-Qur’on” va “Kitob at-tavhid” asarlari va moturidiylik ta’limotiga oid manbalarning o‘zbek va xorijiy tillardagi ilmiy-izohli akademik tarjimalarini nashr etish;

(g) Imom Moturidiy tavalludining 1155 yilligiga bag‘ishlangan esdalik suvenirlarini muomalaga chiqarish hamda pochta markalari, taqvimlar, buyuk mutafakkirning hayoti va ilmiy merosini yoritib beradigan boshqa ko‘rgazmali axborot vositalari turkumini yaratish;

(d) Imom Moturidiyning serqirra hayot yo‘li va ilmiy merosining bugungi kundagi ahamiyatini ochib beradigan badiiy-publitsistik film yaratish;

(ye) Samarqand viloyatida Imom Moturidiy va moturidiylik ta’limoti yo‘nalishida faoliyat olib borgan allomalarning hayoti, ilmiy va ijodiy merosiga bag‘ishlangan asarlarning nodir qo‘lyozma va nashr nusxalari hamda kitoblari ko‘rgazmasini tashkil etish;

(j) Samarqand shahridagi Abu Mansur Moturidiy majmuasini qayta ta’mirlash va obodonlashtirish.

4. Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi:

(a) Din ishlari bo‘yicha qo‘mita bilan birgalikda 2025 yil may va oktyabr oylarida Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universitetida Oliy ta’lim muassasalarini rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan “Moturidiylik ta’limoti va hozirgi zamon” mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasini hamda ilmiy maqolalar tanlovini o‘tkazsin;

(b) moturidiylik ta’limotiga mansub allomalarning ilmiy merosi va noyob qo‘lyozma asarlarni o‘rganish bo‘yicha Ilm-fanni moliyalashtirish va innovatsiyalarni qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan amalga oshiriladigan ilmiy-tadqiqot ishlariga davlat buyurtmasini belgilangan tartibda shakllantirib borsin.

5. O‘zbekiston musulmonlari idorasiga imom-xatiblar hamda diniy ta’lim muassasalari talabalari o‘rtasida “Moturidiylik ta’limoti bilimdoni” tanlovini o‘tkazish va g‘oliblarni munosib taqdirlash tavsiya etilsin.

6.Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahri hokimliklari Din ishlari bo‘yicha qo‘mita, Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi, Yoshlar ishlari agentligi, O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi bilan birgalikda 2025 yil davomida joylarda Imom Moturidiyning ilmiy merosiga bag‘ishlangan davra suhbatlarini tashkil etsin.

7. Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi Madaniy meros agentligi bilan birgalikda:

(a) xorijiy mamlakatlarda saqlanayotgan Imom Moturidiy va  moturidiylik ta’limotiga mansub allomalarning hayoti va ilmiy merosiga oid noyob qo‘lyozma asarlar va boshqa madaniy boyliklarni aniqlash, ularning nusxalarini O‘zbekistonga olib kelish va tadqiq qilishni tizimli ravishda tashkil etsin;

(b) Imom Moturidiyning hayoti va ilmiy faoliyatiga bag‘ishlangan yuqori sifatli mediamahsulotlar hamda audiovizual asarlar yaratish, ularni mahalliy va xorijiy ommaviy axborot vositalarida e’lon qilish, internet tarmog‘i va ijtimoiy tarmoqlarda keng targ‘ib qilish choralarini ko‘rsin.

8. O‘zbekiston Milliy axborot agentligi, O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi, “Dunyo” axborot agentligi va O‘zbekiston milliy media assotsiatsiyasiga Imom Moturidiy tavalludining 1155  yilligini nishonlash bilan bog‘liq tadbirlarni keng yoritib borish tavsiya etilsin.

9. Mazkur qarorning ijrosini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri A.N. Aripov hamda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining maslahatchisi R.Q. Davletov zimmasiga yuklansin.

 

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti

Sh. Mirziyoyev

manba: https://president.uz/uz/lists/view/7946

O'zbekiston yangiliklari