Alloh taolo ro‘zaning hikmatlarini bayon qilar ekan, taqvo sifatiga alohida ahamiyat bergan. Chunki kishi ro‘zador bo‘lsa-yu, ammo uning haqqini ado etmasa, ya’ni Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytib o‘tganlaridek barcha a’zolarini gunohdan tiymasa, unday kishi ochlik va chanqoqlikdan o‘zga narsaga ega bo‘lmaydi.
Zero, Islomda har bir amaldan buyuk bir maqsad ko‘zlanadi va shu maqsad amalga oshar ekan, unga ajr-savoblar bitilib, bu dunyo hayoti ham tom ma’noda farovon bo‘lib boraveradi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam hadisi shariflarida kishilarni yaxshilik qilishga undab, hattoki kishi o‘z oila a’zolariga qilgan yaxshiligiga ham savob berilishi haqida ta’kidlab o‘tadilar. Vaholanki bu narsa oila boshlig‘ining zimmasidagi burchi edi. Yoki bo‘lmasa ochiq chehra ila xushmuomalada bo‘lish go‘zal axloq ekanini va bu sifat egasini qiyomat kunida savoblari og‘ir bo‘lishiga xizmat qilishi haqidagi hadislarini olaylik.
Bularning birida yaxshilikka targ‘ib bo‘lsa, ikkinchisida yaxshilikka targ‘ib hamda yomonlikdan go‘zal va nozik tarzda qaytarish bo‘lmoqda. Ya’ni yaxshilik qilishga qodir bo‘lmagan kimsa, kishilarning kayfiyatiga salbiy ta’sir etadigan tundlik va badqovoqlikdan o‘zini saqlab ochiq chehralik bo‘lishga chaqirilmoqda. Bas shunday ekan, ro‘za ham bizning jismimizga shifo bo‘lishi bilan birga, o‘ziga xos qiyinchilik va mashaqqat sinovlarini ham olib keladi. Chunki hayot qonuni o‘zi shunday tuzilgan. Bemor bir darddan forig‘ bo‘lishni istasa, albatta tabibning achchiq dorilariga sabr qiladi. Pirovardida esa jismi sog‘lom bo‘lib maqsadiga yetishadi.
Ro‘zani ham shunga qiyoslaydigan bo‘lsak, ochlik va tashnalik jismimizdagi ortiqcha tuz va yog‘larni kamaytirib, tun-kun, yillab dam olish nimaligini bilmay ishlab turadigan oshqozonimizga bir muddat dam beradi. Natija esa barchamizga ma’lum, ya’ni uni qo‘lga kiritish maqsadida uzoq safarlarga otlanganimiz va ko‘plab mablag‘larimizni sarflaganimiz “sog‘lik-salomatlik” deb atalgan ne’matga ega bo‘lamiz.
Muborak ramazon ro‘zasini, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytganlaridek munosib tutishimiz va bundagi vaqtinchalik mashaqqatga besabrlik qilmaslik uchun qalblarimizga huzur olib kelgan ba’zi bir hadislarni siz azizlar e’tiboringizga havola etmoqchimiz.
Maqsadimiz, ro‘za ochligi-yu chanqoqligi asab tolalarimizni tarang qilganda quyidagi hadislar butun vujudimizga malham bo‘lsa-yu ramazonning ulug‘ ajrlaridan bebahra qolmasak.
Rasululloh sallallohu alayhi vasallam, hadisi qudsiyda shunday deb marhamat qildilar:
“Odam bolasining ro‘zadan boshqa barcha amali o‘zigadir. Ro‘za Mengadir, uning mukofotini ham O‘zim beraman”
Kelayotgan ramazon oyini barchamiz uchun savobli va mazmunli qilsin. Shu oyning sharofatidan qolgan oylarimizni ham barokatli, xayrli qilib, yurtimiz va butun dunyoda tinchlik, xotirjamlik va yaxshiliklarni bardavom aylasin!
Maqsudbek Madirimov,
Hazorasp tumanidagi “Hazrati Shayx Muhammad Amin” jome masjidi imom-xatibi
Hazrat Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Qur’oni karimning sharhlovchisi sifatida hukm chiqarish vakolatiga ega edilar. Shunga binoan hadis hukm chiqarish bo‘yicha ikki asosiy sohani qamrab oladi.
Birinchi soha: Qur’oni karimda zikr etilgan hukmlarni yoritib berish.
Ikkinchi soha: Qur’oni karimda ko‘rsatilmagan masalalarni hukm shaklida belgilash.
Birinchi sohada hadis Qur’oni karim oyatlarini tafsir qiladi. Umumiy ma’noga ega bo‘lganini xoslashtiradi, ya’ni unga xususiy ma’no beradi, mutloq, ya’ni, qayd va shartsiz oyatlarni qaydlaydi.
Shu o‘rinda ba’zi bir misollar keltirib o‘tamiz. Qur’oni karimda “Namoz o‘qinglar” deb amr qilingan. Lekin namozlarning soni, sifati, rak’atlarining soni Payg‘ambarimiz alayxissalom tomonidan belgilangan va amalda ko‘rsatib berilgan. Bu esa mujmal iborani izohlash misoli.
Umumiy mazmunni xos qilish uchun misol. Qur’oni karimda meros tizimi umumiy ma’noda kelgan. Ya’ni meros qoldirish va meros olish huquqi berilgan. Lekin Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam meros olish uchun din birligi, qotil bo‘lmaslik va qul bo‘lmaslikni shart qilib qo‘yib uni xoslashtirganlar. Masalan, o‘z otasini o‘ldirgan yoki nohaq yo‘l bilan uning o‘limiga sabab bo‘lgan farzand otasidan meros olish xuquqidan mahrum bo‘ladi.
Ikkinchi soha bo‘yicha hadisga tegishli masalalar. Zarurat chog‘ida Qur’oni karimda aytilmagan biron bir yangi hukmni hadis hukm qilib belgilab beradi. Bu o‘rinda ayrim hukmlar Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan maxfiy vahiy yoki ilhom orqali sodir bo‘lgan va ba’zilari u zotning ijtihodlari va shaxsiy fikrlaridan kelib chiqqan. Albatta, Payg‘ambarimiz alayhissalom ijtihod qilishda ham islom ruhi va falsafasini nazarda tutar edilar.
Bu o‘rinda ko‘p misollar berish mumkin. Masalan, momoga merosdan oltidan bir hissa berish, nikoh bitimining to‘g‘ri bo‘lishi uchun guvohlar shartligi, badan a’zolari xun bahosini belgilash kabi hukmlar kiradi.
Islom shariatida hadislarning o‘rni ahamiyatli ekani ko‘rinib turibdi. Hukmlar faqatgina Qur’oni karimning o‘zidan olinmaydi. Qur’oni karimda kelgan ko‘pgina hukmlar tafsilotini bilish uchun hadislar muhim ahamiyat kasb etadi. Balki shar’iy hukmlarning bir qanchasi hadislar orqali kelib chiqqan ekan.
Oybek Hoshimov,
Hadis ilmi maktabi o‘qituvchisi.