Sayt test holatida ishlamoqda!
03 Iyul, 2025   |   8 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:10
Quyosh
04:55
Peshin
12:32
Asr
17:42
Shom
20:04
Xufton
21:40
Bismillah
03 Iyul, 2025, 8 Muharram, 1447

Mazhablar o‘rtasida qarz masalasi

02.05.2018   9932   4 min.
Mazhablar o‘rtasida qarz masalasi

Zakoti beriladigan molga qo‘yiladigan shartlardan biri bandalar tarafidan talab qilinadigan qarzdan ortiq bo‘lishidir.

Bandalar tarafidan talab qilinadigan qarz bo‘lmaslik” deganda – qarzlar ikki qismga bo‘linadi: Alloh taolo tomonidan talab qilingan qarzlar; bandalar tomonidan talab qilinadigan qarzlar;

Bir kishining zimmasida nazr, kafforat, sadaqai fitr, tamattu’ hajining qurbonliklari, qurbon hayitining qurbonligi kabi qarzi bor bo‘lsa va zakot nisobiga yetadigan mablag‘i ham bo‘lsa, avval zakotini ado qiladi, chunki bu qarzlar bandaning haqqi emas, Allohdan talab qilinadigan qarzlardir. Zakot farz bo‘lishi uchun mol egasining nisobini kamaytirib yuboradigan darajada qarzi bo‘lmasligi kerak. Bir odamning qo‘lida nisobga yetadigan moli bor. Shu bilan birga, boshqa odamlardan qarzi ham bor. Agar qarzni berganidan keyin ham qolgan moli nisob miqdorida bo‘lsa, zakot beradi. Ammo qarzni berganda o‘ziga mol qolmaydigan yoki moli nisob miqdoridan kamayib qoladigan bo‘lsa, zakot berish farz bo‘lmaydi. Chunki odamlardan qarzi bor odam boy hisoblanmaydi.

Qarz borasida mazhab ulamolari turlicha bayon qilishgan:

Hanafiylar: “Qarz uch qismga bo‘linadi: Birinchi qismi – bandalarga xos qarz. Ikkinchi qismi – Alloh taologa xos qarz. Uchinchi qismi – Bandalar tomonidan talab qilinmagan qarz.

Qarzni bandalar tomonidan talab qiluvchisi (yig‘ib oluvchi) bo‘ladi. Huddi o‘tgan yilda berilmagan zakot qarzi kabi. Zohiriy (ko‘rinib turuvchi) mollarni, ya’ni chorva mollari va yerdan chiqqan narsalarni o‘sha paytda talab qiluvchi boshliq bo‘lgan. Yoki oltin va kumushga o‘xshash tijorat mollari kabi botiniy mollarni talab qiluvchi boshliq yordamchisi bo‘lgan. Boshliq yordamchilari zakotni idora qiluvchilardir. Chunki boshliq Usmon roziyallohu anhu zamonlarigacha zakotni  yig‘ib olar edi. Bas, u zot roziyallohu anhu botiniy mollarda zakot berishni o‘z egalariga topshirganlar. Uchinchi qismi – uni bandalar tomonidan talab qiluvchisi bo‘lmagan nazr, kafforat, fitr sadaqasi va hajning nafaqasi kabi Alloh taologa xos bo‘lgan qarzlardir. Zakotni farz bo‘lishini man qiladigan qarzlar avvalgi ikki qism qarzlaridir. Agar bir kishi zakot nisobiga ega bo‘lib, so‘ng o‘sha nisob bir yil aylansa, o‘sha yili undan zakot chiqarmay, boshqa yilga o‘tib ketsa, ikkinchi yili unga zakot farz bo‘lmaydi. Chunki o‘sha qarz ana shu yilning nisobidan kamaytiradigan, o‘tgan yilgi zakotning qarzi edi. Shuningdek, molga ega bo‘lsa va uning zimmasida boshqa shaxsga qarzi bo‘lib, qarz – oldi-sotdi pul yo naqd pul yoki o‘lchov mollari bo‘ladimi yoxud hayvonlarmi yoki bulardan boshqa qarzlar bo‘ladimi, ularning orasida hech qanday farq yo‘q. Mazkur qarzlarning barcha navlari zakot farz bo‘lishligini man qiladi. Illo, ziroat va mevalarning zakoti – ushr va xiroj bundan mustasno. Ammo uchinchi qismi zakot farz bo‘lishligini man qiladi”, deganlar.

Molikiylar: “Bir kishini nisobini kamaytirib yuboradigan darajada qarzi bo‘lsa, yashash joyiga o‘xshash zaruriyatda unga ehtiyoji tushmaydigan narsalardan boshqa zakot mollaridan o‘zida qolgan nisob to‘liq bo‘lmay qolsa,  o‘zidagi molda zakot farz bo‘lmaydi. Bu shart oltin va kumush zakotlariga tegishlidir. Ma’dan oltin yoki kumush rudasidan bo‘lmagani uchundir. Ammo chorva va ekinlarda zakot farz bo‘ladi”, deganlar.

Shofe’iylar: “Molning qarzdan forig‘ bo‘lishligi shart qilinmaydi. Bas, kimning zimmasida qarzi bo‘lsa, unga zakot farz bo‘laveradi. Agar ana shu qarz nisobni kamaytirib yubormasa”, deganlar.

Hanbaliylar: “Zimmasidagi qarzni berganda o‘ziga mol qolmaydigan yoki nisob miqdoridan kamayib qoladigan kishiga zakot farz bo‘lmaydi. Garchi qarz zakoti beriladigan molning jinsidan boshqa bo‘lsa ham. Agar qarz xiroj yoki o‘rib yig‘ilgan yo yer ijarasi yoxud haydalgan yer bo‘lsa ham (zakot farz bo‘lmaydi). Qarz naqd pullar, tijorat mollarining qiymati yoki ma’dan kabi botiniy mollarda, mevalar, donlar va chorva mollari kabi zohiriy mollarda zakot farz bo‘lishligini man qiladi. Bir odamning nisobga yetgan moli bor. Shu bilan birga, qarzi ham bor. Avval qarziga yetadigan miqdori undan chiqariladi. Agar qarzni berganidan keyin ham qolgan moli nisob miqdorida bo‘lsa, zakot beradi”, deganlar.

 “Al-Fiqhu alal-Mazohibil-arba’a” kitobi asosida
Yangiyo‘l tumani “Imomi A’zam” jome masjidi
imom noibi Nuriddin Akromov tayyorladi

 

Fiqh
Boshqa maqolalar

Namozim buzildimi?

27.06.2025   16127   1 min.
Namozim buzildimi?

Savol: Masjiddagi jamoatda ba’zan oldingi safdagi odamning kiyimi kalta bo‘lgani uchun sajdada orqasi qisman ochilib qoladi va bexosdan unga ko‘zimiz tushib qoladi. Shu holatda tahorat yoki namozimiz buzilmaydimi?


Javob: Bismillahir Rohmanir Rohiym. Ulamolar tahorat va namozni buzuvchi omillarni birma-bir sanaganlar. Ular ichida birovning avratiga ko‘z tushib qolish sababli buziladi, degan gap yo‘q. Birovning, xoh ayolning, xoh erkakning avratiga qarash sababli bavl yoki biror suyuqlik chiqmasa, tahorat sinmaydi. Ammo bu degani qarash, nazar solish mumkin ekan, deb tushunmaslik kerak. Chunki bunday ishlar aslo mumkin emas.

Bir narsani yodda tutish lozimki, namoz o‘qish uchun tayyorlanayotgan inson namoz o‘qish asnosida avratlari ochilib qolmasligining chorasini ko‘rishi kerak bo‘ladi. Chunki bir rukn (farz amali) miqdoricha avratining to‘rtdan biri ochilib tursa, uning namozi buziladi. Vallohu a’lam.

 

O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi