Sayt test holatida ishlamoqda!
03 Iyul, 2025   |   8 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:10
Quyosh
04:55
Peshin
12:32
Asr
17:42
Shom
20:04
Xufton
21:40
Bismillah
03 Iyul, 2025, 8 Muharram, 1447

Zakot–mol-mulk poklovchisi

04.04.2018   11126   7 min.
Zakot–mol-mulk poklovchisi

Zakot – Islom dinining besh asosiy ruknidan biri (iymon va namozdan keyingi uchinchisi). Shu bilan birga u Islomning ijtimoiy  ruknlari sirasiga kiradi. Chunki  Alloh Taolo Tavba surasining 11-oyatida shunday marhamat qiladi:

فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآَتَوُا الزَّكَاةَ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ

 Ya’ni, “Agar tavba qilsalar, namozni qoim qilsalar va zakot bersalar, bas ular dindagi birodarlaringizdir”. Ushbu oyatdan kelib chiqib, ilk Islom davrida kishi zakot berish bilan jamiyat hayotiga kirib kelgan. U orqali birodarlik huquqiga, ana shu jamiyatga tegishlilik huquqiga haqli bo‘lgan.

  Zakot – Allohdan bo‘lgan farz. Lekin u jamoalarga umumiy tarzda farz qilinmagan. Zakotni ana shu jamoalardan Alloh va Oxirat kunidan umid qiluvchisi ado etadi. Oxiratga ishonchi zaif, qalbida molga bo‘lgan muhabbati Allohga bo‘lgan muhabbatdan ustun kimsalar uni tashlab qo‘yadilar, befarq munosabatda bo‘ladilar. Shunday bo‘lsada, Arab xalifaligida insonlar molidan zakot olishni davlat o‘z  zimmasiga olgan.

 Davlat nega insonlarga farz qilingan ibodatga mas’ul bo‘lishi kerak, axir mol ularniki-ku, nima uchun zakotga ajratilgan mollarini o‘zlari berishmagan? Sababi Alloh Taolo zakot beriladigan toifalarni zikr eta turib, ular safiga “sadaqa ishida ishlovchilarga” deb, zakot yig‘uvchilarga  ham zakotdan tayin qildi. Ya’ni Alloh Taolo maxsus shaxslarni muayyan vazifaga – insonlar molidan zakot berishga tayinladi va ularni “والعاملين عليها” (“uning ishida ishlovchilar”) deb atadi.

  Rasululloh sollollohu alayhi vasallam davrida zakot Qur’onda keltirilgan ko‘rsatmalarga amal qilinib olingan. U zot sollollohu alayhi vasallam Muoz ibn Jabal roziyallohu anhuni Yamanga jo‘natayotganlarida: “Sen ularga Alloh boylarining mollaridan olinib, kambag‘allariga qaytadigan sadaqa farz qilganini o‘rgat. Mollarining yaxshisini olishdan hazir bo‘l. Mazlumning duosidan qo‘rq, chunki uning va Allohning orasida hijob – parda bo‘lmaydi”, deb aytganlar. Shayxulislom Hofiz ibn Hijr hazratlari: “Bu hadis shunga dalolat qiladiki, imom, ya’ni boshliq – zakotni  yo o‘zi yo noibi yig‘uvchi va uni sarflovchi shaxs. Ulardan kim buni ma’n qilsa, undan qahr yetadi”, deganlar.

    Hadisi shariflarda Rasululloh sollollohu alayhi vasallamning zakot yig‘ish, uni yozib borish, sarflash ishlariga ko‘maklashgan sahobai kiromlar zikr etilgan:

– Sahihaynda Abu Hurayra roziyallohu anhudan qilingan hadisda Umar roziyallohu anhu;

– Abu Dovud rivoyatida Abu Mas’ud roziyallohu anhu elchi qilib yuborilganligi keltirilgan;

– Ahmad rivoyatida Huzayfa roziyallohu anhu;

– Uboda ibn Somit roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Bani Mustalaq qabilasiga – Valid ibn Uqba yuborilgani aytilgan;

– Amr ibn Os roziyallohu anhu – Fazoraga;

– Zahhok ibn Sufyon Kiloniy – Bani Kilobga;

   Bundan tashqari Rasululloh sollollohu alayhi vasallam arab orollaridan boshqa iqlimlarga ham elchilarini jo‘natganlar:

 – Muhojir ibn Umayya – Sanoga;

– Ziyod ibn Labid – Hazromavtga;

– A’lo ibn Hazramiy – Bahraynga;

– Ali roziyallohu anhu – Najronga borishgan.

    Rasululloh sollollohu alayhi vasallamning zakotdagi kotiblari – Zubayr ibn Avvom roziyallohu anhu edi. Agar u kishi yo‘q bo‘lsalar yoki uzrli sabablari bo‘lsa, Jahm ibn Sult va Huzayfa ibn Yaman roziyallohu anhumalar  yozishgan.

  Kelgan maktublarni ba’zi sahobalar tarjima qilishgan. Bu vazifani  Huzayfa ibn Yaman, Arqam ibn Abularqam, Xolid ibn Sa’d roziyallohu anhumlar bajarganliklari rivoyat qilinadi. Tabariy rivoyatida Rasululloh sollollohu alayhi vasallam Ikrima ibn Abu Jahl roziyallohu anhuni vafot etgan yillari Havozin qabilasiga jo‘natib, ularning maktubini tarjima qildirganliklari aytilgan.

   Nabiy sollollohu alayhi vasallam  zakot yig‘uvchilarga mollarning egalari bilan muomala qilishni, doimo ularga yumshoq bo‘lishni, Allohning haqqida e’tiborsizlik qilmasdan ularga  yengillik qilishni o‘rgatar edilar.

   Jarir ibn Abdullohdan rivoyat qilinadi: “A’robiylardan bo‘lgan kishilar guruhi Rasululloh sollollohu alayhi vasallam oldilariga kelib: “Zakot  yig‘uvchilar  bizlarga kelib zulm qilishyapti,” deyishdi. Rasululloh sollollohu alayhi vasallam ularga: “Zakot yig‘uvchingizdan  rozi  bo‘ling”,  dedilar”.

  Anas roziyallohu anhudan qilingan rivoyatda bir kishi Rasululloh sollollohu alayhi vasallam oldilariga kelib: “Agar men zakotni sizning elchingizga bersam, Alloh va Uning Rasuliga berishdan xalos bo‘lamanmi?  (Ya’ni, shu kifoya qiladimi?)”, dedi. Ular: “Ha, Alloh va Uning Rasuliga uni berishdan xalos bo‘lasan, senga ajr bo‘ladi, uni o‘zgartirganga esa gunoh bo‘ladi”, dedilar.

  Bu holat  Rasululloh sollollohu alayhi vasallam davrlarida o‘zgarmay keldi. Hulofai roshidinlar davrida ham bu an’ana davom etdi. Imom Bayhaqiy Abu Bakr va Umar roziyallohu anhumalar zakot yig‘ish uchun odam yuborganliklarini rivoyat qilgan. Shofe’iy rahmatullohi alayh ham yuqoridagi hadisni rivoyat qilarkanlar, ular hech qaysi yili buni kechiktirmaganlarini ziyoda qilganlar. Abu Bakr roziyallohu anhu o‘z davrlarida “Muhammad o‘ldi, endi zakot bermaymiz!” deganlarga qarshi kurash ochganlar.

 Umar roziyallohu  davriga kelib Islom sarhadlari ancha kengaygan, musulmonlar ortgan. Ular ham yuqoridagi an’anani davom etganlar hamda zakot va o‘ljalar yig‘ish uchun maxsus davlat xazinasini – Baytul molni tashkil etganlar. U zot faqatgina Ramoda yili (Madinada qurg‘oqchilik va ochlik bo‘lgan yil)  holat taqozosiga ko‘ra zakot olishni kechiktirganliklari rivoyat qilingan.

   Alloh va Uning Rasuli insonlarga zakotlarini ularga boshliq kishiga topshirishni buyurgan. Ibn Umar roziyallohu  anhuma: “Zakotlaringizni Alloh sizga boshliq qilgan kishiga topshiring, garchi u xamr ichsa ham. Kim yaxshilik qilsa o‘ziga yaxshi, kim gunoh qilsa, o‘ziga zarar”, deb aytganlar.

  Sahl ibn Abu Solih otasidan rivoyat qiladi: “Mening molim zakot nisobiga yetgan edi. Sa’d ibn Abu Vaqqos, Ibn Umar, Abu Hurayra, Abu Said Hudriy roziyallohu anhumlardan  ularni taqsimlaymi yoki sultonga beraymi,  deb so‘radim. Ularning barchalari menga sultona berishimni buyurishdi. Men “Bu sultonning nima qilayotganini ko‘ryapsizku,” dedim. (U vaqtda hokimiyat Umaviylarda edi). Ularning barchalari: “Ha, uni sultonga beraver”, deyishdi va hech birlari ixtilof qilishmadi”.

   Shunday qilib, Alloh Taoloning bandalariga farz etib joriy etgan zakotni yig‘ishni Islom dini qay darajada tartibga solgani haqida qisman ma’lumotga ega bo‘ldik. Qodir Alloh barchamizni zakot beruvchi va shu orqali najot topuvchi bandalaridan bo‘lishimizni muyassar aylasin!

 

Yusuf Qarzoviyning  “Zakot fiqhi” kitobi asosida

Xadichai Kubro ayol-qizlar islom bilim yurti

 mudarrisasi Kenjaboy GULRUX

tayyorladi

O‘MI Matbuot xizmati

Fiqh
Boshqa maqolalar
Yangiliklar

Matbuot – jamiyat ko‘zgusi

26.06.2025   11145   2 min.
Matbuot – jamiyat ko‘zgusi

Ommaviy axborot vositasi – jamiyat ko‘zgusi, millatning yuzi. Uning zimmasida keng jamoatchilikni fikrlashga chorlash, tarbiyalash, dunyoqarashni boyitishdek mas’uliyat turadi.


Keyingi yillarda mamlakatimizda huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyati barpo etishning muhim sharti bo‘lgan ommaviy axborot vositalarini rivojlantirish, ularning moddiy-texnik bazasi va kadrlar salohiyatini mustahkamlash, so‘z va matbuot erkinligini ta’minlash, soha vakillarini har jihatdan qo‘llab-quvvatlashga bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda. 
 

Shu munosabat bilan bugun O‘zbekiston xalqaro islomshunoslik akademiyasida "Matbuot – jamiyat ko‘zgusi" mavzusida davra suhbati bo‘lib o‘tdi.


Mazkur tadbir 27 iyun – Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlari kuni munosabati bilan tashkil etildi. Unda O‘zbekiston xalqaro islomshunoslik akademiyasi rektori Muzaffar Komilov, OAV vakillari, Akademiya o‘qituvchi va xodimlari ishtirok etdi.
 

So‘zga chiqqanlar so‘nggi yillarda yurtimizda so‘z erkinligiga bo‘lgan e’tibor yangi darajaga ko‘tarilganini qayd etishdi. OAV demokratik qadriyatlarni qaror toptirish, dunyoda va mamlakatimizda sodir bo‘layotgan ijtimoiy-siyosiy jarayonlar, voqea-hodisalar haqida tezkor va haqqoniy ma’lumotlar yetkazish, Yangi O‘zbekistonning demokratik qiyofasini shakllantirishda muhim rol o‘ynayotganini ta’kidlashdi. 
 

Darhaqiqat, davlatimiz rahbari soha vakillarining mehnatini doimo e’tirof etar ekanlar, shunday fikrlarni bildirgan edilar: 
 

"Biz bugun huquqiy demokratik davlat qurayotgan ekanmiz, jurnalistikaning butun dunyoda e’tirof etilgan, o‘zgarmas talab va mezonlariga amal qilishimiz zarur. Bu mezonlarning eng asosiysi – xolislik va haqqoniylikdir. Binobarin, matbuot maydoniga kirgan inson – u jurnalist bo‘ladimi, bloger bo‘ladimi, bundan qat’i nazar – ana shu qoidalarga amal qilishi shart". 
 

Uchrashuv davomida "Yangi O‘zbekiston" va "Pravda Vostoka" gazetalari bosh muharriri Salim Doniyorov, "Jadid" gazetasi bosh muharriri Iqboljon Mirzaaliyev, Adliya vaziri maslahatchisi, bloger Shahnoza Soatova hamda "Ziyo" media markazi direktori Abduhamid Muxtorov so‘zga chiqib, o‘z fikr-mulohazalarini bildirdilar.


Shundan so‘ng yurtimizda diniy-ma’rifiy sohada amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlar hamda yosh avlodning barkamol voyaga yetishi, xalqaro standartlar asosida ta’lim olishi, ilm-fan, kasb-hunar cho‘qqilarini egallashi hamda xalqimiz ma’naviy-ma’rifiy yuksalishi borasidagi yangilanishlarni keng jamoatchilikka samarali yetkazishda Akademiya bilan faol hamkorlik qilib kelgan bir guruh OAV xodimlarni bayram munosabati bilan taqdirlash marosimi o‘tkazildi. 

 

Bir guruh jurnalistlarga tashakkurnoma va esdalik sovg‘alari topshirildi.

 

O‘zbekiston xalqaro islomshunoslik akademiyasi

Matbuot xizmati

Matbuot – jamiyat ko‘zgusi Matbuot – jamiyat ko‘zgusi Matbuot – jamiyat ko‘zgusi Matbuot – jamiyat ko‘zgusi Matbuot – jamiyat ko‘zgusi Matbuot – jamiyat ko‘zgusi Matbuot – jamiyat ko‘zgusi Matbuot – jamiyat ko‘zgusi Matbuot – jamiyat ko‘zgusi Matbuot – jamiyat ko‘zgusi
O'zbekiston yangiliklari