Ubaydulloh ibn Mas’ud haqida bilasizmi?
Bu imomning to‘liq ismlari Ubaydulloh ibn Masu’ud Sodrush shari’a al-Asg‘or ibn Mas’ud ibn Tojush shari’a Mahmud ibn Jamoluddin Ubaydulloh al-Mahbubiy al-Buxoriydir.
“Sodrush shari’a al-Asg‘or” “kichik sodrush shari’a” deganidir. U kishining katta bobolarining ham laqabi Sodrush shari’a bo‘lganligi nasablaridan ko‘rinib turibdi. Shuning uchun katta bobo “Sodrush shari’a al-Akbar” – “Katta Sodrush shari’a”, nabira esa “Sodrush shari’a al-Asg‘or” – “Kichik Sodrush shari’a” deb atalgan. Ba’zi manbalarda ikkovlarini “Sodrush shari’a birinchi” va “Sodrush shari’a ikkinchi” deb ham farqlangan.
Ammo Sodrush sh’ari’a laqabi asosan Ubaydulloh ibn Mas’udga nisbatan al-Buxoriy rohmatullohi alayhga nisbatan ishlatilgan. Imom Sodrush shari’a Ubaydulloh ibn Mas’ud Buxoro shahrida, ota-bobolaridan boshlab barcha avlodlari ilm va fiqh ulamolari bo‘lib kelayotgan oilada tug‘ilib voyaga yatganlar. Qachon tug‘ilganliklari manbalarda zikr qilinmagan. Olimning yashab o‘tgan davri mo‘g‘ullar istilosiga to‘g‘ri keladi. Shuning uchun yoshligidayoq oila a’zolari bilan Kirmon hududiga qochib ketishga majbur bo‘lganlar. Lekin shunga qaramay ilm olishda bardavom bo‘lganlar. Asosiy ilmni bobolari Mahmud ibn Sodrush shari’adan o‘zlashtirganlar.
U zotning imom Abu Hanifa rohmatullohi alayhiga yetib boradigan sanadlari bor bo‘lib, u quyidagicha:
- Bobolari Tojush shari’a Mahmud ibn Sodrush shari’a
- Katta bobolari Ahmad ibn Jamoluddin
- Jamoluddin Ubaydulloh al-Mahbubiy
- Shayx imom Muftiy imomzoda
- Shayx Imomuddin
Ubaydulloh ibn Mas’ud zamonasining ko‘zga ko‘ringa allomalaridan bo‘lib, ayniqsa, Usulul fiqh, Furuul fiqh, Xilof, Jadal, Hadis, Nahv, Lug‘at, Adabiyot, Ilmi kalom, Mantiq kabi ilmlarda peshqadam bo‘lganlar. Ulamolar u kishi haqida juda ko‘p ijobiy fikr bildirganlar. Shu jumladan alloma Taftazoniy u kishi haqida “U muhaqqiq imom, mudaqqiq tahrirchi, hidoya va diroya olimi, aqliy va naqliy ilmlar mezonini to‘g‘rilovchi, usul va furu ilmlar musahhihi shariat va islom peshvosidir. Alloh Jannatda u zotning darajasini yuksak qilsin”, deganlar.
U kishining bir qancha ta’lifotlari bo‘lib, ulardan eng mashhuri, ko‘plab madrasalarda darslik sifatida o‘qitiladigan “Muxtasarul Viqoya”dir. Bu kitob fiqh ilmida murojaat qilinadigan asosiy to‘rt matn kitobning biri, o‘z bobolarining qalamiga mansub: “Viqoyatur rivoya fi masailil hidoya” kitobining qisqartmasidir. Bobolarining aynan shu kitobiga u kishi sharh ham yozgan bo‘lib , uning nomi “Sharhul Viqoya”dir. Bu kitobdan hozirgi kunda ham ahli ilmlar keng ko‘lamda foydalanadi. Sodrush shari’aning “At-Tanqih”, “At-Tavzih”, “Al-Vishoh”, “Ta’dilul ulum”, “Muqoddimotul arbaa”, “Ash-Shurut val-Mahozir” kabi boshqa kitoblari ham bor.
Imom hijriy 747 yili Buxoroda vafot etadilar. U zotning ikki bobolaridan boshqa barcha qarindosh urug‘lari Buxoroda dafn qilingan. Ikki bobolari Kirmonda vafot etib o‘sha yerga dafn etilgan. Alloh ulardan rozi bo‘lsin.
Ro‘zimuhammad To‘xtasinov
Imom Buxoriy nomidagi Toshkent islom instituti 4-kurs talabasi
O‘MI Matbuot xizmati
Oftobda o‘tirmang!
Yer yuziga eng yaqin bo‘lgan yulduz — Quyosh barcha mavjudotlar, jumladan, insonlar uchun hayotiy muhim sayyoradir. Quyosh barcha organik molekulalar hosil bo‘lishida ishtirok etib, insonlar ham quyosh nurisiz yashay olmaydi.
Quyosh nuri triptofan aminokislotasining serotonin gormoniga aylanishida yordam beradi. U bizga quvonch va o‘zimizga ishonch tuyg‘usini beradi, kayfiyatimizni ko‘taradi. Serotonin kuchli antidepressant bo‘lib, miya, mushaklar va ichki organlar faoliyatini yaxshilaydi.
Quyosh nuri orqali turli kasalliklarga davo topish mumkin, jumladan, immuniteti pasaygan, uyqusizlik, gormonal kasalliklar va mavsumiy affektiv kasalliklarga chalingan odamlar uchun quyoshda toblanish foydali bo‘ladi.
Bundan tashqari, quyosh ultrabinafsha nurlarining yana bir muhim xususiyati mavjud: u teri hujayralarida D vitamini ishlab chiqarishda faol ishtirok etadi.
D vitamini organizmga kalsiyning so‘rilishi uchun zarur element hisoblanadi. U osteoporoz rivojlanishining oldini oladi, suyak to‘qimalarining tiklanishiga yordam beradi va bolalarda suyaklar deformatsiyasi va o‘sish bilan muammolarning oldini oladi.
Quyosh nuri depressiyadan qutqaradi, undan hosil bo‘ladigan D vitamini nafas olish va gormonal kasalliklarning oldini oladi va keksayganda demensiya va ateroskleroz rivojlanishidan himoya qiladi.
Ammo uzoq muddatga quyosh nurlari ostida qolish tanaga zarar yetkazadi.
Quyosh nurlari birinchi navbatda teri va ko‘zlarga ta’sir qiladi. Xususan, yoz faslidagi o‘ta issiq havo sharoitida terining quyosh nuriga sezgirligi oshadi va fotodermatit kasalligi yuzaga keladi.
Ortiqcha quyosh nuri immunitetni zaiflashtiradi va teri hujayralarida mutatsiyaga sabab bo‘ladi. Bu esa o‘z navbatida teri saratoni — melanoma, retinoblastomaga olib keladi.
Quyosh ostida uzoq qolish homilador ayollar uchun xavflidir. Chunki ortiqcha nurlanish homila rivojlanishi uchun muhim bo‘lgan B9 vitamini, ya’ni foliy kislotasi miqdorini kamaytiradi.
Oftob nurlarining salbiy ta’sirlaridan yana biri, tomirlarni kengaytirishi va oyoqlarda varikoz, yuzda esa ingichka tomirlarning yorilishidan kelib chiquvchi qizil dog‘lar paydo bo‘lishiga sabab bo‘lishidir.
Quyosh nurlari keyinchalik terining barvaqt qarishini keltirib chikaradi. Chunki bu nurlar teridagi to‘qimalarni bo‘shashtiradi va u tezda qurishib-burisha boshlaydi.
Har yili quyoshning ultrabinafsha nurlari ta’siridan teri saratoni kasaliga uchrab minglab insonlar hayotdan ko‘z yummoqda.
Yosh bolalar uchun quyoshda yurish yanada xavflidir. Bolalik va yoshlik chog‘ida ko‘p quyoshda qorayganlarda yoshi o‘tgandan keyin teri saratoni kasaliga uchrash ehtimoli ortadi.
Ayniqsa, qorayishni “sog‘lik alomati” deb biluvchilar, bolalik chog‘idayoq keyingi yillarda teri saratoni bo‘lishiga kifoya qiladigan miqdorda quyoshning salbiy ta’sirini olishga ulgurgan bo‘ladilar. Yoz mavsumi tugashi bilan tana rangi ochilishiga qaramay, ultrabinafsha nurlari ta’siri ketmaydi.
Quyoshning zararlari haqida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ummatlarini 14 asr avval bunday ogohlantirganlar: “Oftobda o‘tirmang. Oftobda o‘tirish kishi tanasini buzib, kuritadi. Ya’ni, namligini tortib oladi, terisini buzadi. Terisi qurib, kiyimi ham eskiradi. U inson badanidagi yashiringan kasalliklarni yuzaga chiqaradi”.
Boshqa hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “...Albatta, haroratning shiddati jahannamning qaynab chiqqan issig‘idandir”, deganlar.
Shuning uchun, jazirama issiq kunlarda oftob ostida ko‘p qolishdan saqlaning hamda ko‘proq “Allohumma, ajirniy minan-naar” (Allohim, meni do‘zaxdan saqlagin) deb duo qilishni unutmang!
Davron NURMUHAMMAD