Sayt test holatida ishlamoqda!
02 May, 2025   |   4 Zulqa`da, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:50
Quyosh
05:19
Peshin
12:25
Asr
17:17
Shom
19:24
Xufton
20:48
Bismillah
02 May, 2025, 4 Zulqa`da, 1446

Imom Muhammad Jazariy

08.02.2018   10422   6 min.
Imom  Muhammad  Jazariy

Qiroat va tajvid ilmida shuhrat qozongan bu zotning to‘liq ismi Hofiz muhammad Shamsiddin ibn Muhammad ibn Muhammad ibn Ali ibn Yusuf Jazariy Damashqiy bo‘lib, laqabi Abul Xayrdir.

Olim hijriy 751 (mil. 1350) yili ramazon oyining yigirma beshinchi kuni Damashq shahrida tug‘ilgan.

Hikoya qilinishicha, u kishining otasi qirq yil bola ko‘rmaydi. Ancha keksayib qolgach, 750 hijriy yili muborak haj safariga boradi. Ka’bani tavof qilib, Zamzam suvidan ichib, Alloh taolodan solih, olim farzand ato etishini so‘raydi. Bir yil o‘tmasdanoq o‘g‘il ko‘radi.

Muhammad Jazariy o‘n uch yoshida qur’oni karimni to‘la yod olib, o‘n to‘rt yoshida imomlik qila boshlaydi. O‘n yetti yoshga yetganida esa, Shayx Abul Maoliy ibn Labbon nazorati ostida qiroatlarni jamlab kitob qiladi. Yoshligidanoq zamonasining yetuk ulamolaridan qiroat bilan birga tafsir, hadis, fiqh, usulul fiqh, aqoid, balog‘at, sarf va nahv kabi ilmlardan saboq oladi. Bir necha marta Misrga safar qilib, qiroat imomlaridan saboq oladi, o‘zining qiroatini ham sinovdan o‘tkazadi.

Hijriy 774 yili shayxulislom Abu Fido Ismoil Ibn Kasir, 779 yili Shayx Ziyouddin, 785 yili shayxulislom Bulqiyniy Muhammad Jazariyga fatvo chiqarishga izn berishgan.

Muhammad Jazariy umaviy sultonlar barpo etgan jomeda qorilarga rais bo‘ladi va ko‘pchilikka qiroat ilmini o‘rgatadi. Damashqda “Dorul Qur’onil karim” nomli madrasa bino qiladi.

Hijriy 793 yildan boshlab shom (Suriya)da bir necha yil qozilik qiladi.

Alloma ilm olish va tarqatish niyatida ko‘p yurtlarga safar qiladi. Bir yili, haj ibodatini ado etgach, Hijozga borganida ba’zi kishilar Imom Jazariyga: “Bursa shahrida Qur’oni karimni o‘rganmoqchi bo‘lgan tolibi ilmlar bor, ular sizdan tahsil olishni orzu qilishadi. Lekin yoningizga kelib, ilm o‘rganish uchun yetarli mablag‘lari yo‘q”, deyishadi. Shunda ul zot: “Unday bo‘lsa, ularning oldiga men boraman”, deydi-da, hijriy 798 yili Jiddadan kemaga chiqib, Qohiraga yo‘l oladi. Qohiradan Iskandariyaga, undan O‘rta Yer dengizi orqali Antokiyaga yetib keladi va shu yerlik bir kishining uyida mehmon bo‘ladi. Imom Jazariydan Qur’on ilmlarini o‘rganishni orzu qilgan bursalik ilm tolibi olim Hijozda ekani xabarini olgach, shu tomon otlanib, Bursadan Antokiyaga keladi. Talaba xufton namoziga azon aytilgach, masjidga kiradi. Namoz tugab, odamlar tarqay boshlaydi. Shunda antokiyalik bir kishi uning musofir ekanini sezib, turar joyi bor-yo‘qligini so‘raydi. Talabadan boradigan yeri yo‘qligini eshitgach, uyiga olib borib mehmon qiladi. Kechki ovqat paytida: “Bugun yurtimizga Islomning buyuk ulamolaridan Muhammad ibn Jazariy keldi”, deydi mezbon. Bu gapni eshitgan ilm tolibi o‘rnidan sakrab turadi: “Allohga qasam, u zotni ko‘rmagunimcha uxlamayman!” Mezbon: “Bu kecha dam ol, ertaga ko‘rasan”, desa ham, baribir, ko‘nmay turib oladi. Shunda ikkovlari Imom Jazariy mehmon bo‘lib tushgan uyni so‘rab-surishtirib yo‘lga chiqishadi. Ilm tolibi olim bilan ko‘rishgach, yig‘lab yuboradi, sevinchidan terisiga sig‘maydi. Olim bo‘lgan voqeani eshitgach, mehri tovlanadi. Talaba Qur’oni karimni to‘laligicha yod olgach Antokiyada qoladi. Undan so‘ng Bursaga boradi va Boyazid ibn Usmon (Boyazid Yildirim) bilan uchrashadi. Boyazid ko‘rsatgan hurmat va ehtiromga javoban olim u yerda bir necha yil istiqomat qilib, mahalliy aholiga qiroat va hadis ilmidan ta’lim beradi. O‘sha yerda ikki jildli “An-nashr fi al-qiroatil ashr” nomli asar yozadi.

Hijriy 805 yili bobokalonimiz Amir Temur u zotni Rumdan Turkistonga boshlab keladi. Olimga Kesh (hozirgi Shahrisabz) shahridan turar-joy hozirlab beriladi. Kesh va samarqandlik ilm toliblari u zotdan tahsil oladi. Amir Temur bu buyuk imomga doimo hurmat-ehtirom ko‘rsatib, ulug‘lagan.

Jazariy Amir Temur vafotidan so‘ng, hijriy 807 yili Movarounnahrni tark etib, hirotga ketadi. U yerda ham qiroatdan dars beradi. So‘ng bu ishni Yazdin va Isfahonda davom ettiradi. Hijriy 808 yili ramazon oyida Sheroz shahriga yetib keladi. Yurt sultoni Pir Muhammad olimni huzurida olib qolish maqsadida unga qozilik vazifasini topshiradi. Shu sababli Jazariy u yerda ham bir oz muddat turadi, so‘ng haj ibodatini ado etish niyatida Basra orqali yo‘lga chiqadi. Ikki dovon oshib, Unayza shahriga yetgach, Bani Lom sahroyilari u zotni tutib, bor narsalarini tortib olishadi. Unayzaga qaytib, u yerda qiroatga doir “Ad-Durra” nomli nazmiy asarini yozadi. Haj ibodatini ado etgach, bir muddat Makkada yashaydi. Madina, Qohira va Yamanga bir necha marta safar qiladi.

Imom Jazariy tafsir, hadis, fiqh, tarix va arab tili grammatikasi kabi turli fanlarga doir yetmishdan ortiq ilmiy asar tasnif etgan. Ular orasida “usulul qiroat”, “Al-bidoya fi ulumir rivoya”, “At-takrim fi al-umrat minat tan’im”, “muxtasaru tarix al-Islom”, “Minhojul vusul ila ilmal usul”, “Matnul Jazariyya” kabi asarlari ancha mashhur.

Qiroat ilmi olimi Muhammad Jazariy umrining oxirini Sherozda o‘tkazdi. U zot hijriy 833 yili rabiul avval oyining beshinchi kuni, juma tongida 82 yoshda dunyodan o‘tadi va o‘zi qurdirgan madrasa hovlisiga dafn etiladi. Alloh taolo u zotdan rozi bo‘lib, rahmatiga olsin va yotgan joylarini yorug‘ qilsin!

Tolibjon QODIROV

tayyorladi.

O‘MI Matbuot xizmati

 

Qur'oni karim
Boshqa maqolalar

Imom Moturidiy haqida 15 fakt

30.04.2025   10040   3 min.
Imom Moturidiy haqida 15 fakt

1. Olimning to‘liq ismi sharifi Muhammad ibn Muhammad ibn Mahmud Abu Mansur Moturidiy Samarqandiy Ansoriy.


2. Kamoliddin Bayoziyning tahqiqiga ko‘ra bu zotning nasabi ulug‘ sahobiy Abu Ayyub Ansoriyga borib taqaladi.


3. Abu Mansur Moturidiyning qaysi yilda tug‘ilgani aniq ma’lum emas. Ammo ustozi Muhammad ibn Muqotil Roziy hijriy 248 (milodiy 862) yilda vafot etgani aytilgan. Shunga ko‘ra, Abu Mansur Moturidiy hijriy 240 (milodiy 854) yildan oldin tug‘ilgani taxmin qilinadi.


4. Imom Moturidiy ko‘plab ustozlardan ta’lim olgan. Quyidagilar ularning eng mashhurlari:

  1. Imom Abu Bakr Ahmad ibn Is'hoq Juzjoniy;
  2. Imom Abu Nasr Ahmad ibn Abbos Iyoziy;
  3. Nusayr ibn Yahyo Balxiy;
  4. Muhammad ibn Muqotil Roziy va boshqalar.


5. Ushbu olimlar Imom Moturidiyni Imom Abu Hanifa rahimahullohgacha bo‘lgan sanadini bog‘lovchi ustozlar hisoblanadi.


6. Imom Moturidiyning shogirdlari uning ilimy merosini davom ettirib, bu ta’limotni rivojlantirganlar. Masalan:

  • Abulqosim Is'hoq ibn Muhammad Hakim Samarqandiy.
  • Imom Abulhasan Ali ibn Sa’iyd Rustug‘faniy.
  • Abu Lays Nasr ibn Muhammad Samarqandiy.
  • Imom Abu Muhammad Abdulkarim Pazdaviy.


7. Abu Mansur Moturidiy tafsir, usulul fiqh va aqoid kabi shar’iy ilmlarning turli yo‘nalishlari bo‘yicha asarlar ta’lif etgan.


8. Tafsir yo‘nalishi bo‘yicha “Ta’vilotu ahli sunna” nomli tafsir yozgan.


9. Usulul fiqh yo‘nalishida “Ma’xozush sharoi’” (Shar’iy hukmlar manbasi) va “Jadal” (Ilmiy bahslar) nomli ikkita kitob yozgan.


10. Ulamolar Abu Mansur Moturidiy aqoid ilmi bo‘yicha yozgan asarlarini o‘rganib chiqib, ularni uch turga ajratganlar:

  1. Maqolot (maqolalar);
  2. Raddiyalar;
  3. Alloh taologa iymon keltirish asoslari.


11. Abdulhay Laknaviy “al-Favoidul-bahiya” asarida Imom Abu Mansur Moturidiyni mutakallimlar imomi va musulmonlarning to‘g‘ri aqidasini asoslab bergan buyuk alloma sifatida tavsiflaydi. Uning ta’kidlashicha, Imom Moturidiy benazir asarlar yaratib, botil aqida vakillarining buzg‘unchi g‘oyalariga raddiyalar bergan.


12. Ulamolar aytadilarki, Hujjatul Islom (Islom dini hujjati) deyilganda faqat Imom G‘azoliy tushunilganidek, Imomul hudo (to‘g‘ri yo‘lga boshlovchi) deyilganda ham faqat Imom Moturidiy tushuniladi.


13. Butun hayotini ilm ma’rifat o‘rganish va uni yoyish bilan o‘tkazgan Abu Mansur Moturidiy rahmatullohi alayh hijriy 333 (milodiy 945) yilda taxminan to‘qson besh yoshida Samarqandda vafot etgan va Chokardiza qabristoniga dafn etilgan.


14. 2020 yil O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi huzurida “Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi” tashkil etilgan.


15. Shuningdek, 2025 yil mart oyida Davlatimiz rahbari tomonidan buyuk olimga yuksak hurmat ifodasi o‘laroq “Imom Moturidiy tavalludining 1155 yilligini keng nishonlash to‘g‘risida”gi qaror qabul qilindi.