"Suygan narsalaringizdan ehson qilmaguningizgacha sira yaxshilikka (jannatga) erisha olmaysizlar. Nimaniki ehson qilsangiz, albatta, Alloh uni biluvchidir" (Oli Imron, 92).
Imom Nasafiy (rahimahulloh) oyatning tasfsirida: "Muhtojlarga qilayatgan infoq-ehsoningiz o‘zingiz yaxshi ko‘rib, uni boshqa narsalardan afzal deb bilgan mol-mulkingizdan bo‘lsin", degan.
Mazkur oyatning “Yaxshilikka (jannatga) erisha olmaysizlar" jumlasidan yaxshi bandalardan bo‘lolmaysiz yoki Alloning ajru savobiga erisholmaysiz, degan ma’nolar tushuniladi. Hasan Basriy (rahmatullohi alayh): "Banda Allohning roziligi uchun yaxshi ko‘rgan narsasini – garchi u bir dona xurmo bo‘lsa ham – sadaqa qilgan kishi mazkur oyatga amal qilgan bo‘ladi", degan. Imom Vositiy (rahimahulloh) esa: "Yaxshilik (jannat)ga erishish”, yaxshi ko‘rgan narsalarning ma’lum qismini infoq-ehson qilish bilan bo‘ladi", deydi. Muhammad ibn Husayn (rahmatullohi alayh)dan rivoyat qilinadi: “Imom Suddiy (rohimahulloh): “Oyatdagi "yaxshilik"dan murod jannatdir”, degan.
Banda o‘zi yaxshi ko‘rgan narsani muhtojlarga ehson qilsa, buyuk ajrga ega bo‘ladi. Umar ibn Abdulaziz shakar sotib olib, uni sadaqa qilar edi. U zotga "Nega shakarni pulini sadaqa qilib qo‘ya qolmaysiz?" deyildi. U zot "O‘zim yaxshi ko‘rgan narsani ehson qilishni xohlayman", degan.
Inson o‘zida bo‘lishini xohlagan narsani, birodariga ilinishi kishining imoni komil ekaniga ishoradir. Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam): "Inson yaxshi ko‘rgan narsasini birodariga ham ilinib, unda shu narsa bo‘lishini yaxshi ko‘rmaguncha komil mo‘min bo‘lolmaydi", dedilar (Imom Buxoriy rivoyati).
Manbalarda aytilishicha Oysha (roziyallohu anho) Qur’oni karim tilovat qilayotib "Suygan narsalaringizdan ehson qilmaguningizgacha sira yaxshilikka (jannatga) erisha olmaysizlar” oyatiga yetganlarida to‘xtab, tilla suvi yuritilgan Mus'haflarini sotib, pulini sadaqa qilib yuborganlar.
Mazkur oyatining “Nimaniki ehson qilsangiz, albatta, Alloh uni biluvchidir" qismini Imom Abu Ja’far (rahmatullohi alayh) bunday tafsir qilgan: "Ey mo‘minlar Allohga itoat etib, Ungagina ibodat qiling. Undan umid qilinayotgan yaxshilik, Alloh taolo sizlarni jannatga kiritib, do‘zax azobidan xalos etishidir.
Abu Talha (roziyallohu anhu) Madina shahridagi ansor sahobalarning mol-mulki ko‘plaridan biri edi. Uning Masjidi nabaviy ro‘parasida Bayraho nomli bog‘i bo‘lib, uni juda yaxshi ko‘rardi. Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) ham bog‘ga kirib, undagi buloqning suvidan ichar edilar. Anas (roziyallohu anhu) aytadi: "Suygan narsalaringizdan ehson qilmaguningizgacha sira yaxshilikka (jannatga) erisha olmaysizlar” oyati nozil bo‘lgan paytda, Abu Talha (roziyallohu anhu): "Yo Rasululloh, mening eng yaxshi ko‘rgan narsam Bayraho nomli bog‘im. Uni Alloh yo‘lida sadaqa qildim. Men uni oxiratga zaxira bo‘lishini umid qilaman. Bog‘ni, Alloh buyurgan joyga ishlating”, dedi. Nabiy (sollallohu alayhi va sallam): “Alloh senga baraka bersin! Bu juda foydali mol bo‘ldi, juda foydali mol bo‘ldi. Ey Abu Talha, so‘zingni eshitdim, uni o‘zingning muhtoj yaqinlaringga sarflashingni foydali deb o‘ylayman", dedilar. Abu Tolha (roziyallohu anhu): "Bog‘ni qarindoshlari va ammakilarining o‘g‘illariga bo‘lib berdi (Imom Buxoriy rivoyati).
Oyati karimada ixtiyoriy ehson-sadaqa qilishning me’yori bayon qilinmoqda. Unga ko‘ra, inson infoq qilishda qo‘lidagi arzimas, yaroqsiz narsani emas, balki, o‘ziga mahbub-sevimli, sifatlisining ma’lum qismini chin ko‘ngil bilan berishi lozim. Farz ehsonlar – zakot va ushr kabi sadaqalarni berishda o‘rtachasini berish lozim ekani manbalarda zikr qilingan. Zero, oyatning so‘ngida "Nimani infoq qilsangiz, albatta, Alloh uni biluvchidir", deb, sevimli va sifatli narsani infoq qilishga targ‘ib etilmoqda.
Alloma Sha’roviy (rahmatullohi alayh) aytadi: “Alloh taolo banda yaxshi ko‘rgan narsasini infoq qilgani evaziga yaxshilik – jannatni beradi. Inson haqiqatda yaxshi ko‘rganini infoq qilgani yoki yaroqsiz narsani bergani Alloh taologa ma’lum. Ey mo‘minlar, bu borada o‘zingizni aldashga urinmang! Zero, Alloh qalbning tubida hammadan yashirin bo‘lgan sirlarni ham bilur. Shuning uchun oyatning so‘ngida "Nimani infoq qilsansiz, Albatta Alloh uni bilguvchidir", deb ogoh etmoqda!
Inson dunyoda yaxshi ko‘rgan narsasini behuda sarflamaydi. Balki, uning ortidan yaxshiroq narsaga erishishga ishonsa, uni shunga sarflaydi. Demak, o‘zi uchun sevimli narsani do‘stiga ehson qilgan kishi oxiratda qayta tirilishi, hisob-kitob bo‘lishi, ajr-mukofot olishi va berganidan ko‘prog‘iga ega bo‘lishiga ishodi. Shuning uchun, har narsani yaxshisini hadiya qiladi.
Ehson qilinadigan narsa sifatli bo‘lishi lozim. Hadiyani olgan odam, o‘zini kamsitilgandek his qilmasligi kerak. Balki, sovg‘ani olib xursand bo‘lib, ochiq yuz bilan qabul qiladigan narsa bo‘lsin. Qur’oni karimda bunday marhamat qilinadi: “Ey, imon keltirganlar! O‘z qo‘l mehnatingiz va Biz sizlar uchun yerdan chiqargan narsalarning yaxshilaridan ehson qilingiz! O‘zingiz faqat ko‘zingizni chirt yumibgina oladigan darajadagi yomon narsalarni (ehson qilishga) tanlamangiz! Shuningdek, bilingizki, albatta, Alloh g‘aniy va maqtovga loyiq zotdir (Baqara, 267).
Ba’zi kishilar zakot yoki sadaqa beradigan bo‘lsalar, sifatli va marg‘ub mollaridan emas, balki nuqsonli va past navli narsalaridan beradilar. Vaholanki, o‘sha narsalar o‘zlariga berilsa olmagan yoki noilojlikdan olgan bo‘lur edilar. Bu oyati karimaning nozil bo‘lishiga sabab ba’zi musulmonlarning o‘sha davrda zakotga berish uchun eng past navli xurmolarni ajratganliklari bo‘lgan.
Allohning g‘aniyligi, ya’ni boy va behojat ekani to‘g‘risida qayd etilishining sababi Uning butun borliq va mulkka ega ekani hamda odamlarning beradigan ehson va sadaqalariga mutlaqo muhtoj emasligi, balki qilinadigan xayr-ehsonlar va zakotu ushrlar bandalardan olinib yana ularning muhtojlariga berilishidir. Shunga ko‘ra, xalq orasida “Bergan Allohga yoqibti” degan naql noo‘rindir.
Bilimdon ekanini eslatishidan murod bandalariga buyurgan yoki ularga taqiqlagan ishlarini U bilim va hikmat asosida qilishini, biror ishni behuda yoki besabab qilmasligini eslatishdan iboratdir (Shayx Abdulaziz mansur).
Tafsir kitoblari asosida
Toshkent islom instituti mudarrisi
Bahodir A’ZAMOV tayyorladi.
Shu yil 23 dekabr kuni Qoraqalpog‘iston musulmonlari qoziyoti, Toshkent shahar va viloyatlar vakilliklarining huquqshunoslari, kadrlar masalalari bo‘yicha mutaxassislari uchun onlayn seminar-trening o‘tkazildi.
Unda O‘zbekiston musulmonlari idorasi Kadrlar bo‘limi mudiri Salohiddin Sherxonov, Huquqshunoslik bo‘limi mudiri v.b. Jahongir Xotamov va Masjidlar bilan ishlash bo‘limi mudiri Muzaffar Kamolov huquqiy va hujjat yuritish bo‘yicha nutq qildilar. Jumladan, diniy tashkilotlar faoliyatida qonuniylikni ta’minlash, qonunchilik hujjatlari mazmun-mohiyatini barcha mas’ul xodimlarga yetkazish orqali ularning huquqiy savodxonligini muntazam ravishda oshirib borish masalalari muhokama qilindi. Shu bilan birga, qabul qilingan qonunchilik hujjatlarining mazmun-mohiyati ijrochilarga to‘liq yetkazish, mehnat qonunchiligiga oid hujjatlarni to‘g‘ri yuritish va mas’ul xodimlarning huquqiy madaniyatini yuksaltirib borish, huquqbuzarliklarning oldini olish masalalari ham ko‘rib chiqildi.
Shuningdek, diniy soha xodimlarini qonunchilikdagi o‘zgarishlar to‘g‘risida o‘z vaqtida xabardor qilib borish, kadrlar faoliyatiga oid buyruqlarni to‘g‘ri rasmiylashtirish, hujjatlar almashinuvini to‘liq tizimlashtirish, ro‘yxatdan o‘tkazuvchi tashkilotlarga o‘z vaqtida hisobot taqdim etish, mavjud muammo va kamchiliklarni bartaraf etish kabi masalalarga ham urg‘u qaratildi.
Yig‘ilishda mutaxassislar tomonidan berilgan savollarga mas’ullar javob berish barobarida kelgusida amalga oshiriladigan ishlar bo‘yicha tegishli tavsiya va topshiriqlar berildi.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Matbuot xizmati